|
O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi samarqand davlat universiteti psixologiya nazariyasi va amilyoti kafedrasi3. SHaxs taraqqiyoti muammosi
, birinchi navbatda, determinizm va
taraqqiyot prinsiplarisingari qator metodologik prinsiplar bilan bog‗liqdir.
SHaxs taraqqqiyotining manbai uning turmush tarzi, sotsial-tarixiy
shakllanish
sharoitlaridan
iborat.Odam
ijtimoiy
mavjudod
sifatida
sotsiallashuvning alohida bosqichlari yoki o‗zida mujassalashtirgan va
ma‘lum sotsial rollar, ijtimoiy me‘yor va standartlarni qabul qilishga
munosabatidan o‗tganligi. Hayot yo‗li- xususiy tarixining sub‘ekti sifatida,
hayotiy jarayonlarni tartibga solish, barqaror va bir vaqtning o‗zida
egiluvchan shaxs strukturasini shakllantirish yo‗lidagi inson taraqqiyoti.
Inson sub‘ekt sifatida taraqqiyotning uch darajasidan o‗tadi:
Birinchi darajasi ―sub‘ekt o‗zini haqiqiy o‗zgarishlarini mos tarzda
anglamaydi, u o‗zining vaziyatga ta‘sirini inobatga olmaydi. Bu darajada
sub‘ekt sifatida maqsadga erishish yo‗lidagi qiyinchiliklarni bartaraf
etishdagi maqsad qo‗yish va harakat aktlari orqali namoyon bo‗ladi‖
Ikkinchi daraja, shaxs ―xulq-atvori maqsad va motivlarini ongli
nisbatini topuvchi, harakatlari natijalarini bilvosita va bevosita ko‗rib
chiqishga intiluvchi sub‘ekt‖ sifatida o‗zining maqsad va xulq-atvorini
tartibga solishga, motivlarini anglashga qobiliyatlidir.
Taraqqiyotning uchinchi darajada shaxs ―o‗zining hayot yo‗li
sub‘ektiga aylanadi, o‗z davrining tarixiy vaqti ongli o‗lchaydi‖. Bu erda
birinich navbatda individuallik sifatida, ya‘ni insonning faqatgina noyobligini
emas, balki sub‘ektning ijtimoiy-tarixiy jihatdan takrorlanmaslik ahamiyatini
ifodalaydi. Bu darajada shaxs eng ko‗p erkinlikka ega bo‗ladi,
Keyingi muammo psixik salomatlik va psixopatologiya, ya‘ni sog‗lom
shaxsning ifodalovchi mezonlar muammosi. Z.Freyd bo‗yicha bu toifa
mezonlarga me‘yordagi shaxslararo munosabatni qo‗llab-quvvatlash o‗quvi,
A.Maslou bo‗yicha esa sodda ehtiyojlardan anchagina mukammal, masalan,
o‗zini o‗zi kamol toptirish ehtiyojlariga o‗tishdan, E.Erikson bo‗yicha esa
shaxs taraqqiyoti bosqichiga ko‗ra asosiy muammolarni ijobiy hal qilish
o‗quvidan iborat
1
.
Dostları ilə paylaş: |
|
|