O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta„lim vazirligi samarqand davlat universiteti

Areal lingvistika. 
Areal lotincha agea – ―maydon‖, ―kenglik‖ 
so‗zidan olingan. Areal lingvistika tilshunoslikning bir bo‗limi bo‗lib, 
lingvistik hodisalarning muayyan kenglikda tarqalishini va tillararo 
(dialektlararo) munosabatni lingvistik geografiya metodlari asosida 
o‗rganadi. Areal linvgistikaning asosiy vazifasi til xususiyatlarining 
hududiy bo‗linishini tavsiflash va izogolossalarni talqin qilishdan 
iboratdir. Natijada dialektlar, tillar va areal jamoalar (til ittifoqlari) 
o‗rtasida o‗zaro ta‘sir maydonlari (areallari) aniqlanadi. Areal lingvistika 
atamasi tilshunoslikka M.J.Bartoli va J.Viddassi tomonidan 1943- yili 
olib kirildi. Uning asosiy tamoyillari 1925-yiliyoq M.Bartoli tomonidan 
olg‗a surilgan.
 
Izofon 
– fonetik izoglossalardir.
Izoleks 
– leksik izoglossalardir.
Bog
‗
liq izoglossa
– bir genetik umumiylikka ega bo‗lgan tillarda 
rivojlanadi va ularni tiklash uchun qiyosiy-genetik tadqiqotlar usulidan 
foydalaniladi. 
Konvertgent izoglossalar
– uzoq davrlar bir hududda yaqin 
aloqada bo‗lish natijasida areal umumiylikning vujudga kelishi asosida 
hosil bo‗ladi. Bunday izoglossalar tipologik tahlil usullari asosida 
aniqlanadi. 

---

155 
 “Tilshunoslik va tabiiy fanlar” fanidan oraliq va yakuniy nazorat 
savollari
1. ―Tilshunoslik va tabiiy fanlar‖ fanining o‗rganish obyekti, 
maqsadi
2.Tilshunoslikning fanlar sistemasidagi o‗rni ( Fan va uning 
paydo bo‗lishi. Fan tushunchasi. Fanlar sistemasi)
3. Sotsiolingvistika va uning asosiy muammolari (til, jamiyat, 
sotsium). 
4.Tilshunoslikning boshqa fanlar bilan aloqasi (tarix, adabiyot, 
madaniyatshunoslik). 
5.Valentlik nazariyasi va tilshunoslik.Verbosentrik nazariya ( 
tilshunoslikda valentlik atamasining tarqalishi). 
6.Yadro-periferiya munosabatlari (so‗z turkumlari doirasidagi 
yadro-periferiya munosabatlari) 
7.Tilshunoslik va pragmatika. Til birliklarining pragmatik tomoni. 
Pragmalingvistika.
8.Lingvistik geografiya va unung o‗rganish obyekti (geografiya, 
tilshunoslik, dialektolodiya, til landshafti, lingvistik atlas, mos hodisalar, 
izoglassa). 
9.Tilshunoslikning 
nevralogiya 
bilan 
munosabati. 
Neyrolingvistika(nutg buzilishi, afaziya va uning turlari, miya faoliyati, 
nutq falaji). 
10.Afaziya va uning turlari.
11.O‗zbek 
tilini 
lingvokulturologik 
aspektda 
o‗rganish 
muammolari 
(O‗zbek 
tilshunosligida 
yaratilgan 
tadqiqotlar, 
monografiyalar, maqolalar). 

---

156 
12.Tilshunoslikning psixologiya bilan munosabati. Psixolingvistika 
( psixologik yo‗nalish vakillari, til taraqqiyotida psixologik omillar 
o‗rni, tilning psixologik tomoni, psixologiyaning til tomoni). 
13.O‗zbek tilini psixoloingvistik aspektda o‗rganish muammolari 
(O‗zbek tilshunosligida yaratilgan tadqiqotlar, monografiyalar, 
maqolalar). 
14.Tilshunoslik va pragmatika. Til birliklarining pragmatik 
tomoni. Pragmalingvistika.
15.Matematik lingvistika oldida turuvchi eng muhim masalalar ( 
aksiomatik nazariya, matematik model, formal grammatika) 
16.Kompyuter lingvistikasi va uning oldida turgan masalalar.
17.Tilshunoslik va biologiya. Tilshunoslik va fiziologiya. 
18.Tilning ontologik tabiati ( Tilga sistema sifatida yondashish, 
umumiylik, xususiylik).
 
19.Logopediya fani va uning vazifalari (nutq tovushlari, 
duduqlanish). 
20.Tilshunoslik va tabiiy fanlar (Tilshunoslik va biologiya. 
Tilshunoslik va kimyo. Tilshunoslik va fizika)
 
21.Tilshunoslik va kibernetika. Avtomatik tarjima. Avtomatik 
tahrir.
22.Nutq tovushlarining akustik aspekti ( tovush balandligi, tovush 
kuchi, tovush cho‗ziqligi, tovush tembri).