O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Inson salohiyati rivojlanishi indeksi va uni hisoblash uslubiyoti
Yüklə 3,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 6.2. Inson salohiyati rivojlanishi indeksi va uni hisoblash uslubiyoti
Iqtisodiy o‘sishga erishish inson va butun jamiyatning rivojlanishga olib kelishi, ishlab chiqarish daromadlarni ko‘paytiradi, yuqori daromad esa, o‘z navbatida, iqtisodiy farovonlikni oshirishi haqidagi fikrlar ko‘plab chqtisodchilar tomonidan uzoq davr mobaynida ta‘kidlab kelindi. Iqtisodiy o‘sish nafaqat rivojlanishni ta‘minlash vosita, balki rivojlanish maqsadiga aylandi. Iqtisodiy o‘sish iqtisodiy rivojlanishning sinonimi emasligini anglagan holda jahonda ro‘y berayotgan iqtisodiy-siyosiy beqarorlik, aholining kambag‘allashuvi chuqur tahlil qilina boshlandi. Ayrim rivojlanayotgan mamlakatlarning amaliyoti shuni ko‘rsatdiki, ishlab chiqarish rivojlanib borayotgan sharoitlarda ham aholining turmush darajasining pasayib borishi kuzatilgan. Ushbu mamlakatlarda iqtisodiy o‘sish sur‘atlari yuqori bo‘lishiga qaramasdan tengsizlik, aholining ish bilan to‘liq band bo‘lmasligi va ommaviy qashshoqlikkuzatildi. Shu bilan bir vaqtda ayrim mamlakatlarda milliy daromad miqdori past bo‘lishiga qaramasdan, turmush darajasining o‘sishiga erishildi. Zamonaviy iqtisodiy konsepsiyalarda iqtisodiy-ijtimoiy rivojlanishning o‘zaro bog‘liqligi, daromad va moddiy ne‘matlarni taqsimlash muammolariga e‘tibor kuchaydi. Ushbu konsepsiyalarning maqsadi birinchi navbatda aholining nochor qatlamlarining turmush sharoiti oshirish, mehnat sig‘imi yuqori bo‘lgan ishlab chiqarishni kengaytirish orqali YaIM, ish xaqi va aholi daromadlarini oshirish, davlat tomonidan ijtimoiy sohani keng qo‘llab-quvvatlashni ta‘minlashga qaratildi. 1970-yillarning o‘rtalarida ―asosiy ehtiyojlar konsepsiyasi‖ ham ilgari surildi. Unda asosiy e‘tibor davlatning barcha fuqarolariga tirikchilik zarur bo‘lgan ovqatlanish, tibbiy xizmat ko‘rsatish, oliy ta‘lim kabi uchun eng oddiy sharoitlarni yaratib berish uchun mas‘uliyatiga alohida e‘tibor qaratildi. Biroq bu konsepsiyalar keng ommalashmadi. Asosiy extiyojlar sifatida inson turmushining sifat ko‘rsatkichlari emas, balki tovarlar va xizmatlar taqdim etish tushunilishi davom etdi. Shu bilan bir qatorda asosiy e‘tibor davlat imkoniyatlariga qaratilgan, aholi esa rivojlanishni ta‘minlash bo‘yicha faol ishtirokchiga emas, balki tovar va xizmatlarni iste‘molchisi sifatida olib qaraldi. Bunday choralar natijasida iqtisodiy faollikning pasayishi, ayni paytda davlatning ijtimoiy sohaga xarajatlarining ortib ketishi kuzatildi. XX asrning 80-yillari boshlariga kelib iqtisodiy o‘sish qadriyat deb e‘tirof etila olmasligi to‘g‘risidagi xulosaga kelindi. Ushbu davrda ko‘pgina mamlakatlarda iqtisodiy o‘sish sur‘atlari pasaydi va tarkibiy inqiroz yuz berdi. Shuning uchun rivojlanish siyosatida davlat qarzi va xarajatlarini qisqartirish, iqtisodiy o‘sish sur‘atlari pasayishiga barham berish kabi sifat jihatdan yangi ustuvorliklar birinchi o‘ringa ko‘tarildi. ―Tarkibiy qayta qurish‖ va iqtisodiyotning liberallashtirilishi avvalroq ilgari surilgan inson kapitali nazariyasiga e‘tiborni kuchaytirdi. Yuqorida qayd qilinganidek, ushbu nazariyani asosiga ta‘lim, sog‘liqni saqlash, kasbiy tayyorgalikka investisiyalar kiritishning iqtisodiy jihatdan 92 maqsadga muvofiqligi asoslab berilgan, insonga ishlab chiqarishning eng muhim omili sifatida qaralardi. Bunday yondashuvning asosiy prinsipi ijtimoiy himoya choralari tarkibiy qayta qurish strategiyasiga qo‘shimcha vosita sifatida qaralmasligi zarurligiga qaratigan edi. Shu bilan birga inson ehtiyojlariga yo‘naltirilgan, uzoq muddatli istiqbolga mo‘ljallab tuzilgan yangi kompleks rivojlanish mexanizmini ishlab chiqish taklif etildi. 1987 yilda Birlashgan Millatlar Tashkilotining Rivojlanishni rejalashtirish bo‘yicha qo‘mitasi o‘zining 1988 yildagi ma‘ruzasida tarkibiy qayta qurishning insonga chiqimlarini qarab chiqish to‘g‘risida qaror qabul qildi. Ana shu qaror Mahbub ul-Haq, shuningdek K.Griffin va J.Nayt raxbarligida tadqiqotlar o‘tkazishi uchun rag‘bat bo‘ldi. Bu tadqiqotlar natijalari Yüklə 3,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|