O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Yüklə 3,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 3. Ta’lim oluvchilarning yalpi ulushi indeksi
- 4. Ta’lim indeksi 96 5. Aholi jon boshiga real YaIM darajasi indeksi
| 1. Kutilayotgan umr davomiyligi
– BMT rivojlantirish dasturida qayd etilgan ko‘rsatkich bo‘lib, eng yuqori qiymati 85 yil, eng quyi qiymati 25 yilga teng Bunda LE: o‘rtacha umr davomiyligi 2. Savodxonlik indeksi – 15 yosh va undan katta yoshdagi aholining savodxonlik darajasi ko‘rsatkichi bo‘lib, eng yuqori darajasi 100%, eng quyi darajasi 0% ga teng. Bunda CGER: ta‘lim oluvchilarning yalpi ulushi. 3. Ta’lim oluvchilarning yalpi ulushi indeksi aholining ta‘lim muassasalari tomonidan qamrrab olinish darajasi bo‘lib, eng yuqori darajasi 100%, eng quyi darajasi 0% ga teng. Bunda, ALR voyaga yetgan aholining savodxonlik darajasi, % hisobida. 4. Ta’lim indeksi 96 5. Aholi jon boshiga real YaIM darajasi indeksi aholining xarid qobiliyati pariteti bo‘yicha AQSh dollari miqdorida aniqlanib, eng yuqori miqdori xarid qobiliyati pariteti bo‘yicha 40000 AQSh dollari, eng quyi miqdori 100 AQSh dollari ( ) ( ) ( ) ( ) GDPpc: Aholi jon boshiga real YaIM darajasi, xarid qobiliyati pariteti bo‘yicha AQSh dollari 2010 yilgi Insonni rivojlantirishi to‘g‘risidagi global ma‘ruzada Inson salohiyatini rivojlantirish indeksiga jiddiy o‘zgartirishlar kiritildi. Avvalgilarida bo‘lgani kabi yigirmanchi global ma‘ruzada ISRI insonni rivojlantirishning uch asosiy mezoni – salomatlik, bilim va daromadlar bo‘yicha erishilgan natijalarni o‘lchaydigan kompozit indeks sifatida saqlanib qolgan. ISRIning avvalgi formulalariga muvofiq ―salomatlik‖ mezonini o‘lchash uchun tug‘ilgan paytda kutilayotgan umr davomiyligidan foydalanilgan. Ta‘lim yoki bilim darajasini aniqlash uchun katta yoshdagi aholi salomatligi ko‘rsatkichlari hamda maktab ta‘limi (boshlang‘ich maktabdan boshlab oliy o‘quv yurtlarigacha) bilan qamrab olish ko‘rsatkichlari ishlatilgan. Ijtimoiy rivojlantirishning ijtimoiy-iqtisodiy tabaqalanishi miqdor va sifat xususiyatlarini ifolaydigan ko‘rsatkichlarning umumlashtirilgan tizimi ishlab chiqilgan va ilmiy jixatdan asoslangan. Ularga quyidagilar kiradi: inson saloxiyatini rivojlantirish indeksining tabaqalashish koeffisiyenti. U tahlil etilayotgan mamlakatlar, mamlakat mintaqalari, ijtimoiy guruhlarning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanishidagi farqlar darajasini ko‘rsatadi; salomatlik (uzoq umr ko’rish) indeksining tabaqalanishi koeffisiyenti . U bir mamlakat, mintaqadagi aholining salomatligi boshqalarga nisbatan qanday ekanligini ko‘rsatadi; ta’lim indeksini tabaqalanishi koeffisiyenti. Mazkur ko‘rsatkich bir mamlakat (mintaqa yoki tadqiqotning boshqa obyekti) aholisi ta‘limining darajasi boshqa mamlakat aholisinikiga qaraganda qanchalik yuqoriligini aks ettiradi; daromadlar indeksi tabaqalanishining koeffisiyenti. U tahlil etilayotgan mamlakatlar yoki mintaqalar iqtisodiy tabaqalanishi darajasini aniqlab beradi; o’lim indeksining tabaqalanish koeffisiyenti. U taqqoslanayotgan mamlakatlar yoki mintaqalar aholisi salomatligi o‘rtasidagi farq ko‘rsatkichi hisoblanadi; kasb ta’limi darajasi tabaqalanishining koeffisiyenti. U orqali tadqiq qilinayotgan mamlakatlar yoki mintaqalarda aholining ta‘limning ikkinchi yoki uchinchi bosqichi bilan qamrab olinishi darajasi o‘rtasidagi farqlarni ifoda etadi. ISRI hisoblashda ko‘pchilik rivojlanayotgan mamlakatlarning zarur ijtimoiy statistik ma‘lumotlarni olishning qiyinligi, o‘tish davri mamlakatlarida esa ayrim bo‘limlar bo‘yicha umuman ma‘lumotlar mavjud emas. Ta‘kidlash joizki ayrim mamlakatlar o‘z nufuzini oshirish maqsadida vaziyatni yashirishga harakat qilishadi, shuning uchun ayrim milliy statistik tashkilotlar tomonidan taqdim etilgan ma‘lumotlar ham ishonchli bo‘lmaydi. 97 ISRI BMTning 190 ta a‘zo davlatni qamrab olgan bo‘lib, 188 ta davlat, Gonkong (Xitoy) va Falastin muxtoriyati kabi alohida ma‘muriy hududlardan iborat. ISRI bo‘yicha ma‘lumotlar taqdim etishni istamagan davlatlar ushbu ro‘yxatga kiritilmaydi. ISRI inson salohiyati konsepsiyasining strategik unsuriga aylandi. Inson salohiyatini rivojlantirish indeksi salomatlik, ta‘lim va daromadning jamlanma o‘lchami hisoblanib, ushbu mezonlar bo‘yicha erishilgan taraqqiyot ko‘rsatkichlarini baholaydi. Mazkur indeks faqat daromadga asoslangan rivojlanish tushunchasidan ancha kengroq tushunchadir. Bevosita ISRI davlat ijtimoiy-iqtisodiy siyosati samaradorligining asosiy mezoni sifatida ko‘riladi. Boshqacha qilib aytganda, davlat shunchaki yalpi ichki mahsulotni ko‘paytirishga intilib qolmasdan ISRIda o‘z ifodasini topadigan fuqarolarning turmush sifatini oshirish choralarini ko‘rishi kerak. Turmush sifatini oshirish aholi aksariyat qismi manfaatlarini ifoda etadigan va himoya qiladigan davlatning strategik maqsadidir. Yalpi ichki mahsulotning o‘sishi esa bu strategik maqsadga erishish vositasidan boshqa narsa emas. Yakuniy ro‘yxat bo‘yicha mamlakatlar 4 ta guruhga ajratiladi: 1. ISRI juda yuqori bo’lgan mamlakatlar mazkur indeks qiymati 0,8 dan yuqori bo‘lgan mamlakatlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, ushbu ro‘yxatga 2016 yilda 49 ta mamlakat kiritilgan. 6.2.2-jadval Yüklə 3,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|