O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

ISRI juda yuqori bo’lgan mamlakatlar ro’yxati 
(2016 yil) 
Reyting 
Mamlakatlar 
ISRI 
ko’rsatkichi 
1 
Norvegiya 
0,944 
2 
Avstraliya 
0,935 
3 
Shveysariya 
0,930 
4 
Daniya 
0,923 
5 
Niderlandiya 
0,922 
6 
Germaniya 
0,916 
6 
Irlandiya 
0,916 
8 
AQSh 
0,915 
9 
Kanada 
0,913 
9 
Yangi Zelandiya 
0,913 
11 
Singapur 
0,912 
12 
Gonkong 
0,910 
13 
Lixtenshteyn 
0,908 
14 
Shvesiya 
0,907 
14 
Buyuk Britaniya 
0,907 
16 
Islandiya 
0,899 
17 
Janubiy Koreya 
0,898 
18 
Isroil 
0,894 
19 
Lyuksemburg 
0,892 
20 
Yaponiya 
0,891 
21 
Belgiya 
0,890 
22 
Fransiya 
0,888 
23 
Avstriya 
0,885 
24 
Finlyandiya 
0,883 
25 
Sloveniya 
0,880 
26 
Ispaniya 
0,876 
27 
Italiya 
0,873 
28 
Chexiya 
Respublikasi 
0,870 
29 
Gresiya 
0,865 
30 
Estoniya 
0,861 
31 
Bruney 
0,856 
32 
Kipr 
0,850 
32 
Qatar 
0,850 
34 
Andorra 
0,845 
35 
Slovakiya 
0,844 
36 
Polsha 
0,843 
37 
Litva 
0,839 
37 
Malta 
0,839 
39 
Saudiya 
Arabistoni 
0,837 
40 
Argentina 
0,836 
41 
Birlashgan Arab 
amirliklari 
0,835 
42 
Chili 
0,832 
43 
Portugaliya 
0,830 

---

98 
44 
Vengriya 
0,828 
45 
Baxreyn 
0,824 
46 
Latviya 
0,819 
47 
Xorvatiya 
0,818 
48 
Quvayt 
0,816 
49 
Chernogoriya 
0,802 
2. ISRI yuqori bo’lgan mamlakatlar 

 
mazkur indeks qiymati 0,8-0,7 oralig‘ida 
bo‘lgan mamlakatlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, ushbu ro‘yxatga 2016 yilda 56 ta 
mamlakat kiritilgan. 
6.2.3-jadval
 
ISRI yuqori bo’lgan mamlakatlar ro’yxati 
(2016 yil) 
Reyting 
Mamlakatlar 
ISRI 
ko’rsatkichi 
50 
Belarus 
Respublikasi 
0,798 
50 
Rossiya 
Federasiyasi 
0,798 
52 
Ummon 
0,793 
52 
Ruminiya 
0,793 
52 
Urugvay 
0,793 
55 
Bagam orollar 
0,790 
56 
Qozog‘iston 
0,788 
57 
Barbados 
0,785 
58 
Antigua va 
Barbuda 
0,783 
59 
Bolgariya 
0,782 
60 
Palau 
0,780 
60 
Panama 
0,780 
62 
Malayziya 
0,779 
63 
Mavrikiy 
0,777 
64 
Seyshel orollari 
0,772 
64 
Trinidad va 
Tobago 
0,772 
66 
Serbiya 
0,771 
67 
Kuba 
0,769 
67 
Livan 
0,769 
69 
Kosta-Rika 
0,766 
69 
Eron 
0,766 
71 
Venesuela 
0,762 
72 
Turkiya 
0,761 
73 
Shri-Lanka 
0,757 
74 
Meksika 
0,756 
75 
Braziliya 
0,755 
76 
Gruziya 
0,754 
77 
Sent-Kits va 
Nevis 
0,752 
78 
Ozarbayjon 
0,751 
79 
Grenada 
0,750 
80 
Iordaniya 
0,748 
81 
Makedoniya 
0,747 
81 
Ukraina 
0,747 
83 
Jazoir 
0,736 
84 
Peru 
0,734 
85 
Albaniya 
0,733 
85 
Armeniya 
0,733 
85 
Bosniya va 
Gersegovina 
0,733 
88 
Ekvador 
0,732 
89 
Sent-Lyusiya 
0,729 
90 
Xitoy 
0,727 
90 
Fiji 
Respublikasi 
0,727 
90 
Mongoliya 
0,727 
93 
Tailand 
0,726 
94 
Dominika 
0,724 
94 
Liviya 
0,724 
96 
Tunis 
0,721 
97 
Kolumbiya 
0,720 
97 
Sent-Vinsent 
0,720 
99 
Yamayka 
0,719 
100 
Tonga 
0,717 
101 
Beliz 
0,715 
101 
Dominikan 
respublikasi 
0,715 
103 
Surinam 
0,714 
104 
Maldiv orollari 
0,706 
105 
Samoa 
0,702 
3. ISRI o’rtacha mamlakatlar 

 
mazkur indeks qiymati 0,7-0,55 oralig‘ida 
bo‘lgan mamlakatlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, ushbu ro‘yxatga 2016 yilda 39 ta 
mamlakat kiritilgan. 

---

99 
6.2.3-jadval
 
ISRI o’rtacha mamlakatlar ro’yxati 
(2016 yil) 
Reyting 
Mamlakatlar 
ISRI 
ko’rsatkichi 
106 
Botsvana 
0,698 
107 
Moldova 
0,693 
108 
Misr 
0,690 
109 
Turkmaniston 
0,688 
110 
Gabon 
0,684 
110 
Indoneziya 
0,684 
112 
Paragvay 
0,679 
113 
Falastin 
0,677 
114 
O‘zbekiston 
0,675 
115 
Filippin 
0,668 
116 
Salvador 
0,666 
116 
Janubiy Afrika 
0,666 
116 
Vyetnam 
0,666 
119 
Boliviya 
0,662 
120 
Qirg‘iziston 
0,655 
121 
Iroq 
0,654 
122 
Kabo-Verde 
0,646 
123 
Mikroneziya 
0,640 
124 
Gayana 
0,636 
125 
Nikaragua 
0,631 
126 
Marokash 
0,628 
126 
Namibiya 
0,628 
128 
Gvatemala 
0,627 
129 
Tojikiston 
0,624 
130 
Hindiston 
0,609 
131 
Gonduras 
0,606 
132 
Butan 
0,605 
133 
Timor-Leshti 
0,595 
134 
Suriya 
0,594 
134 
Vanuatu 
0,594 
136 
Kongo 
0,591 
137 
Kiribati 
0,590 
138 
Ekvatorial 
Gvineya 
0,587 
139 
Zambiya 
0,586 
140 
Gana 
0,579 
141 
Laos 
0,575 
142 
Bangladesh 
0,570 
143 
Kamboja 
0,555 
143 
San-Tome va 
Prinsipi 
0,555 
4. ISRI past mamlakatlar 

 
mazkur indeks qiymati 0,55 dan past bo‘lgan 
mamlakatlarni o‘z ichiga olgan bo‘lib, ushbu ro‘yxatga 2016 yilda 44 ta mamlakat 
kiritilgan. 
6.2.3-jadval
 
ISRI past mamlakatlar ro’yxati 
(2016 yil)
Reyting 
Mamlakatlar 
ISRI 
ko’rsatkichi 
145 
Keniya 
0,548 
145 
Nepal 
0,548 
147 
Pokiston 
0,538 
148 
Myanma 
0,536 
149 
Angola 
0,532 
150 
Svazilend 
0,531 
151 
Tanzaniya 
0,521 
152 
Nigeriya 
0,514 
153 
Kamerun 
0,512 
154 
Madagaskar 
0,510 
155 
Zimbabve 
0,509 
156 
Mavritaniya 
0,506 
156 
Solomon orollari 
0,506 
158 
Papua — Yangi 
Gvineya 
0,505 
159 
Komor orollari 
0,503 
160 
Yaman 
0,498 
161 
Lesoto 
0,497 
162 
Togo 
0,484 
163 
Gaiti 
0,483 
163 
Ruanda 
0,483 
163 
Uganda 
0,483 
166 
Benin 
0,480 
167 
Sudan 
0,479 
168 
Jibuti 
0,470 
169 
Janubiy Sudan 
0,467 
170 
Senegal 
0,466 
171 
Afg‘oniston 
0,465 
172 
Kot-d‘Ivuar 
0,462 
173 
Malavi 
0,445 
174 
Efiopiya 
0,442 
175 
Gambiya 
0,441 

---

100 
176 
Kongo 
Demakratik 
Respublikasi 
0,433 
177 
Liberiya 
0,430 
178 
Gvineya-Bisau 
0,420 
179 
Mali 
0,419 
180 
Mozambik 
0,416 
181 
Syerra-Leone 
0,413 
182 
Gvineya 
0,411 
183 
Burkina Faso 
0,402 
184 
Burundi 
0,400 
185 
Chad 
0,392 
186 
Eritreya 
0,391 
187 
Markaziy Afrika 
Respublikasi 
0,350 
188 
Niger 
0,348 
Statistik ma‘lumotlarni taqdim etmaganlik yoki ishonchli ma‘lumotlar 
yetarli emasligi sababli Shimoliy Koreya (0,766), Marshal orollari (0,563) va 
Tuvalu (0,583)
52
, Nauru (0,663), Monako (0,946), va San-Marino (0,944)
53
, 
Somali (0,284)
54
ushbu ro‘yxatga kiritilmagan. 
 
6.3. Iqtisodiy faol aholi raqobatbardoshligini oshirishning omillari 
Harakatchanlik
(mobillik) – inson qobiliyatining yana bir ko‘rinishidir. 
Xodimning bu sifati – uning ishlab chiqarishning o‘zgarib borayotgan sharoitlarda 
– ham bevosita mehnat funksiyalarini o‘zgartirshiga, ham ish joyini yangilashga 
tez moslashishga bo‘lgan qobiliyatidir. 
―Xodimning harakatchanligi‖ tushunchasini uch xil talqin etishimiz mumkin: 

xodimning ish joylari o‘rtasidagi harakatchanligi 

xodimlarning avvalgi ish 
joyidan yangisiga o‘tishi bilan bog‘liq hodisa bo‘lib, yangi ish joyiga o‘tish mehnat 
faoliyati (kasb), ish beruvchi, doimiy yashash hududini o‘zgartirishni ham taqozo 
etish hamdir. Ish joylarini o‘zgartirish jarayoni – bu boshqa joyga ishga borish, 
yangi ish joyidagi mehnat faoliyati davomida turar joy bilan ta‘minlanadigan, 
doimiy yashash joyi saqlanib qoladigan vaqtinchalik ish bilan band bo‘lishidir. 

xodimning kasb, tarmoqlararo va malaka bo‘yicha harakatchanligi 

xodimning inson kapitaliga investisiyalar asosida yoki yangi ish qidirish tufayli ish 
joyini o‘zgartirish sifatida baholanadi; 

ish bilan bandlikni tartibga soluvchi iqtisodiy mexanizm 

mehnat 
resurslarining xududlararo harakati nuqtai nazaridan baholaydiganlar uchinchi 
yondashuv tarafdorlaridir. 
Ish kuchining harakatchanligi ―labor turnover‖ – xodimlarning ishdan 
bo‘shatilishi va yangi ishchilarni yollash, ―labor mobility‖ – xodimlar ish joyining 
o‘zgartirilishi inson kapitaliga investisiyalar kiritilishi yoki yangi ish joyini izlash 
jarayoni bilan bog‘liq holda tushuntiriladi. 
Faol aholining harakatchanligi ularning shaxsi bilan bog‘liq omillari (kasbiy 
o‘sish, malaka darajasining yetarliligi yoki ortiqchaligi, mehnat faoliyatidan 
qoniqmaslik, turar joyini o‘zgartirishi, ta‘lim muassasasidagi o‘qishni tugallashi, 
pensiya yoshiga yetish va hokazolar) ta‘sirida ham ro‘y beradi, ammo bu korxona 
xodimlari sonining ko‘paytirilishi yoki qisqartirilishini talab qilmaydi. Yangi 
52
1998 йил 
53
1997 йил 
54
2001 йил 

---

101 
bozorlarning paydo bo‘lishi yoki mavjud bozorning inqirozi, korxona va 
tarmoqlarning texnik jihatdan qayta qurollanishi, xalqaro bozorlardagi raqobatning 
o‘zgarishi jarayonlar umumiy ish joylari sonining o‘zgarishi yoki ayrim xo‘jalik 
yurituvchi subyektlar hamda alohida tarmoqlar o‘rtasida ularning qayta 
taqsimlanishiga olib keladi. Natijada ish kuchining harakatchanligi ish joylaridagi 
o‘zgarishlar ta‘siri ostida ro‘y beradi. 
Ish kuchining xududlar o‘rtasida taqsimlanishi hamda mehnat faoliyati turini 
o‘zgartirish mezonlari mehnat resurslari harakatchanligini tasniflash uchun asos 
vazifasini o‘taydi. 
Ijtimoiy-kasbiy o‘zgarishlar kasb, ixtisoslik, malaka darajasi, xizmat 
vazifasi, lavozim, xodimning mehnatning ijtimoiy taqsimoti tizimidagi o‘rnidagi 
tafovutlar bilan bog‘liqdir. 
Mehnat 
bozorida 
ro‘y beradigan o‘zgarishlar ham ish kuchi 
harakatchanligining alohida xususiyatlarini shakllantirmoqda. Undagi talabga 
muvofiq mehnat resurslarining yuqorilab boradigan hamda pastlashadigan 
harakatchanligiga 
sabab 
bo‘lmoqda. Yuqorilab boradigan ish kuchi 
harakatchanligida xodim bilim va malakasini oshirish natijasida oddiy ish 
jarayonlari bajariladigan, past malaka talab qilinadigan ish o‘rnidan murakkab 
texnologiyalar qo‘llaniladigan, maxsus bilim va malaka talab etadigan ish joylariga 
o‘tadi. 
Shu bilan birga iqtisodiyot transformasiyasi sharoitlarida oliy ma‘lumot va 
yuqori malakaga ega mutaxassislarning bunday bilim va malaka talab qilmaydigan, 
jumladan xizmat ko‘rsatish va savdo kabi sohalarda ish bilan band bo‘lishlari 
kuzatiladi. 
Iqtisodiy faol aholining ishchi kuchi, mehnat resursi, inson kapitali sifatidagi 
barcha xususiyatlari uning faolligi va raqobatbardoshligida namoyon bo‘ladi. 
Iqtisodiy faol aholining raqobatbardoshligi

mehnat resurslarining ish 
beruvchi tomonidan belgilangan muayyan shart-sharoitlarda mehnat bozor 
talablarini o‘z toifasidagi yoki boshqa toifadagi malakali faol mexnat resurslariga 
nisbatan yuqori darajada qondira olish qobiliyati tushuniladi
55
. Bugungi kunda 
iqtisodiy faol aholi raqobatbardoshligining pasayishiga olib keluvchi asosiy 
omillarga quyidagilarni kiritishimiz mumkin. 
– ishsizlar tarkibida yosh mehnat resurslari ulushining ortib borishi; 
– ta‘lim muassasasini bitiruvchi talabalarning uzoq muddat ish izlash bilan 
ovora bo‘lishi 
– yosh mehnat resurslarining xorijga ish izlab chiqib ketishi; 

bitiruvchi yoshlarningn amaliy ish ko‘nikmasining yetarli emasligi; 

fan texnika taraqqiyotining jadal surati malakali xodimlarni muntazam 
ravishda tarkibiy ishsizlikka olib kelayotganligi, xodimlarning muntazam ravishda 
o‘z malakasini oshirib borishga majbur bo‘ladi
56
. 
55
Г.В. Ларионов, А.А. Панеш. Конкурентоспособность человеческих ресурсов в системе социально-
трудовых отношений\\Вестник Самарского государственного экономического университета. 2011. 3(77) 41-
43 стр. 
56
Л.О.Ромашова. Социальные факторы обеспечения конкурентоспособности предпринимательских 
структур\журнал Социология и жизнь -2012 №4. 171-174-стр 

---

102 
Iqtisodiy faol aholining raqobatbardoshligi mamlakatdagi har qanday 
korxona, tashkilot va milliy iqtisodiyotning samaradorligi shartlaridan biri, 
shuningdek mamlakatdagi ijtimoiy barqarorlik va shaxs xavfsizligi garovi hamdir. 
Raqobatbardosh mehnat resurslari korxonalarning samarali faoliyat yuritishi va 
raqobatbardosh bo‘lishini ta‘minlaydi, o‘z navbatida bu ijtimoiy va iqtisodiy 
xavfsizlikni ta‘minlab beradi.