O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Yüklə 3,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
| ―Inson rivojlanishining salohiyati:
rivojlanish strategiyasining esdan chiqarilgan mezonlari‖ ma‘ruzasi loyihainson salohiyatini ifodalovchi ko‘rsatkich sifatida e‘lon qilindi. Keyinchalik K.Griffin va J.Nayt tadqiqotlari ―Rivojlanishni rejalashtirish bo‘yicha jurnal‖ning maxsus sonida e‘lon qilindi . Iqtisodiyot bo‘yicha Nobel mukofotining sovrindori Amartiya Sen 48 tomonidan 1989 yilda chop qilingan ―Rivojlanish imkoniyatlarini kengaytirish sifatida‖ asarida inson salohiyatini ―imkoniyat nuqtai nazaridan‖ yondashish deb nomlangan usul asosida tahlil qilishni taklif qildi. A.Sen rivojlanish jarayonini faqat moddiy yoki iqtisodiy farovonlikning ortishi nuqtai nazaridan emas, balki inson imkoniyatlarini kengaytirish jarayoni sifatida tahlil etdi. Uning nuqtai nazariga ko‘ra, jamiyatdagi turmush darajasini daromadlarning o‘rtacha darajasiga qarab emas, balki odamlarning o‘zlari munosib deb hisoblagan hayot kechirishlari uchun mavjud imkoniyatlari bo‘yicha baholash lozim. Hindistonlik iqtisodchi ijtimoiy rivojlanishning maqsadi ishlab chiqarishni cheksiz ko‘paytirish emas, balki odamlarning ko‘proq ish bajarish, bilimlarni egallash, uzoq umr ko‘rish, kasalliklardan holi bo‘lish va hokazolar uchun imkoniyatlar yaratishda deb hisobladi: ―Baholash tizimining eng muhim vazifalaridan biri – inson qadriyatlarini hisobga olishdir. 1980–yillarda va undan keyin ―insonni rivojlantirish‖ vazifasini mazkur muammoni ongli ravishda qarab chiqish hamda hayotimizda eng qatta ahamiyatga ega bo‘lgan erkinliklar va imkoniyatlarni kengaytirishga alohida e‘tibor berish zarur. Vaziyat taqozosi bilan odamlar imkoniyatlari chegaralab qo‘yilgan hayotiy doiralarni kengaytirish hozirgi davrda insonni rivojlatirishning asosiy vazifasi hisoblanadi‖. A.Sen konsepsiyasida rivojlanishga markazida inson bo‘lgan jarayon sifatida qaraladi. 1990 yilgi BMTning Insonni rivojlantirish to’g’risidagi global ma’ruza‖ sida ―Insonni rivojlantirish – odamlarni kengroq tanlash imkoniyati bilan ta‘minlash jarayonidir. Bunday tanlov cheksiz bo‘lishi va vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishi 48 Amartiya Kumar Sen (Amartya Kumar Sen, 1933 yilda tug‘ilgan) – hindistonlik iqtisodchi, Nobel mukofoti sovrindori, ―Kambag‘allik va ochlik‖ (―Poverty and Famines‖, 1981), ―Tengsizlik muammosiga qaytish‖ (―Inequality Reexamined‖, 1992), ―Rivojlanish erkinlik sifatida‖ (―Development as Freedom‖, 1999) asarlari muallifi. 93 prinsipial ahamiyatga egadir. Biroq rivojlanishning barcha darajalarida uzoq va sog‘lom xayot kechirish, bilimlarni egallash va munosib turmush kechirish uchun zarur bo‘lgan resurslardan foydalanish imkoniyatlari insonni rivojlantirishning asosiy moxiyatidir. Agar insonda bunday asosiy tanlov bo‘lmasa, u boshqa imkoniyatlardan ham foydalana olmaydi‖ 49 g‘oyasi ilgari surildi. Mazkur konsepsiya insonni rivojlantirish, inson imkoniyatlarini kengaytirishga bir tomondan, sog‘liqni mustahkamlash, bilimlarni egallash, kasb ko‘nikmalarini takomillashtirish orqali, ikkinchi tarafdan, insonlar tomonidan egallangan qobiliyatlarini ishlab chiqarish, madaniy, siyosiy faoliyati va dam olish maqsadlari uchun ishlatish orqali amalga rshirilishini ko‘zda tutadi. Insonni rivojlantirish konsepsiyasining asosiy yo‘nalishlari BMT Mingyillik rivojlanish deklarasiyasida e‘lon qilingan edi. Mazkur deklarasiyada XXI asrda xalqaro munosabatlar uchun qator asosiy qadriyatlar: Erkinlik. Erkaklar va ayollar ochlikdan va zo‘ravonlik qo‘rquvi, zulm va adolatliksizdan holi bo‘lgan, inson uchun munosib sharoitlarda yashash va bolalarini tarbiyalash huquqiga egadirlar. Xalqning keng ishtiroki va irodasiga asoslangan boshqaruvning demokratik shakli bu huquqlarning eng yaxshi kafolati hisoblanadi. Yüklə 3,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|