O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Butunjaxon iktisodiy forumi (BIF) (The Global Competitiveness Report)
Yüklə 3,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 5.3. Butunjaxon iktisodiy forumi (BIF) (The Global Competitiveness Report)
ning mamlakatlar raqobatbardoshligini baholash metodikasi Butunjaxon iktisodiy forumi raqobatbardoshlikni baholashda ikki xil yondashadi: raqobatbardoshlikning o‘sish darajasi (The Growth Competitiveness Index) va 118 mezonni o‘z ichiga olgan mikroiqtisodiy raqobatbardoshlik darajasi (The Microeconomic Competitiveness Index). Raqobatbardoshlikning o‘sish darajasi texnologiya, jamoatchilik institutlari va makroiqtisodiy rivojlanishga asoslangan bo‘lib, mamlakatdagi iqtisodiy o‘sishning o‘rta va uzoq muddatli istiqboldagi holatiga baho beradi. Buni shu bilan izohlash mumkinki, texnologik taraqqiyotsiz hyech bir mamlakatda turmush darajasi yuqori bo‘lishi mumkin emas, biroq bu uzoq muddat raqobatbardoshlikni ta‘minlamaydi. Institutlar ko‘zlangan maqsadga rasmiy shartnomalar va kelishuvlar asosida erishish uchun shart-sharoit yaratib beradi va kelajakka ishonch bilan qarashni ta‘minlaydi. Pul muomalasi va soliq siyosati, moliya institutlarining barqarorligi 40 Султанова Г.К., Мингишов Л.Ў. Ўзбекистон иқтисодиѐти рақобатбардошлиги ривожланишининг муҳим омиллари таҳлили ва устувор йўналишлари\\ Молия ва банк иши электрон илмий журнали. 2017 йил апрел. №7 33-42. www.bfajournals.uz 80 nafaqat qisqa muddat uchun, balki uzoq muddatli istiqbolda ham o‘sishni kafolatlaydi. Mazkur uslubiyatga ko‘ra parametrlarni baholash statistik va ekspert usullar orqali amalga oshiriladi. Masalan, texnolok omillarning «Axborot va kommunikasion texnologiyalar» bandini baholash uchun 10000 kishiga nisbatan Internetdan foydalanuvchilar soni, 100 kishiga to‘g‘ri keladigan shaxsiy kompyuterlar soni ―Davlat dasturlari Axborot va kommunikasion texnologiyalarini qay darajada rivojlantirish imkoniyatiga ega?‖, ―Axborot va kommunikasion texnologiyalari hukumat uchun ustuvorlikka egami?‖ kabi parametrlar ekspert usulida baholanadi. Bu usullar o‘z navbatida ekspertlarning bilim saviyasi tolerantligi, holisligini ham talab etadi. Mikroiqtisodiy raqobatbardoshlik kompaniyalarning tashkil etilishi va strategiyasi hamda tadbirkorlik uchun yaratilgan qulay biznes sharoitlar bilan aniqlanadi. Mamlakat raqobatbardoshligi darajasini baholovchi ko‘rsatkichlar 12 guruhga ajratilgan: Aggregate Country Performance Indicators (mamlakat iqtisodiyoti mahsuldorligining aggregatlashtirilgan ko‘rsatkichi) - 9 ko‘rsatkich; Macroeconomic Environment (makroiqtisodiy muhit) – 35 ko‘rsatkich; Technological Innovation and Diffusion (texnologik innovasiyalar va ularning tarqalganligi) – 18; Information and Communication Technology (axborot va kommunikasion texnologiyalar) – 11; General Infrastructure (umumiy infratuzilma) – 16; Public Institution – Contracts and Low (jamoatchilik institutlari – kelishuv va qonunlar) – 22; Public Institution – Corruption (jamoatchilik institutlari – korrupsiya) – 15; Domestic Competition (mahalliy raqobat) – 11; Cluster Development (klasterlarning rivojlanganligi) – 10; Company Operation and Strategy (kompaniyalarning tashkil etilishi va strategiyasi) – 21; Environmental Policy (atrof muhit bo‘yicha siyosat) – 14; International Institution (xalqaro institutlar) – 6. Menejmentni rivojlantirish Xalqaro instituti uslubiyatiga ko‘ra raqobatbardoshlikni baholash 4 guruhga ajratilgan omillar asosida amalga oshiriladi: milliy iqtisodiyotning iqtisodiy samaradorligi mamlakat iqtisodiyotining rivojlanish, xalqaro savdo, xorijiy investisiyalar, bandlik va narx bo‘yicha 83 mezon asosida aniqlanadi. hukumat siyosatining samaradorligi moliya tizimi, soliq siyosati, institusional tuzilma, tadbirkorlik sohasiga rid qonunchilik, ijtimoiy tuzilma bo‘yicha 77 ta mezon. biznesning samaradorligi innovasion faoliyat va innovasiyalarga kiritilgan qo‘yilmalar, rentabellik va to‘lovga qodirlik bo‘yicha 69 ta mezon. infratuzilmaning holati umumiy, texnologik infratuzilma, sog‘liqni saqlash va ta‘lim infratuzilmalari bo‘yicha 94 ta mezon. Ikkala holatda ham raqobatbardoshlikni baholash yetarli darajada keng, juda ko‘p ko‘rsatkichlarni o‘z ichiga oladi va ko‘p mehnat hamda mablag‘ talab qiluvchi jarayondir. Shu bois bunday uslubiyatdan hududiy iqtisodiy tizimlar darajasida raqobatbardoshlikni baholashda kam foydalaniladi. 81 Baholash maqsadida tanlab olingan ko‘rsatkichlar tadqiqotchining qaysi masalalarni tahlil qilishiga qarab turlicha bo‘lishi mumkin. Agarda mamlakat raqobatbardoshligini baholash hududga mehnat resurslarini jalb qilish maqsadida shakllantirilayotgan bo‘lsa, buning uchun asosanijtimoiy ko‘rsatkichlar (hududdagi o‘rtacha ish haqi, uo‘-joy bilan ta‘minlanganlik, ijtimoiy kafolatlar), investision jozibadorlikni baholash maqsadida esa asosan sanoat infratuzilmasi, tadbirkorlik va sanoat sohasidagi qonunchilik hamda davlat siyosati bilan bog‘liq ko‘rsatkichlar olinadi. Raqobatbardoshlik reyting yillik tadqiqotlar asosida yetakchi ilmiy-tadqiqot institutlari, mamlakatlarrdagi kompaniyalar va ko‘plab hamkor tashkilotlar hisobotlari asosida so‘rov va statistik ma‘lumotlarni umumlashtirish orqali aniqlanadi. 2016 yilda bu maqsada 138 mamlakatdan 14 mingdan ortiq biznes yetakchilari so‘rov orqali o‘rganildi. Mazkur hisobotga shuningdek mamlakatlarning kuchli va zaif tomonlari ham kiritiladi. Butunjaxon iktisodiy forumi (BIF) tadqiqotlarida ikkita asosiy indeks, global raqobatbardoshlik indeksi (Global Competitiveness Index, GCI) va biznesning raqobatbardoshlik indeksi (Business Competitiveness Index, BCI) qo‘llaniladi. Global raqobatbardoshlik indeksi (Global Competitiveness Index, GCI) 2004 yilda Kolumbiya Universiteti professori Ksavye Salai-Martin (Xavier Sala-i-Martin) tomonidan taklif qilingan bo‘lib, ―Institutlarning sifat darajasi‖, ―Infratuzilma‖, ―Makroiqtisodiy barqarorlik‖, ―sog‘liq va boshlang‘ik ta‘lim‖, ―Oliy ta‘lim va kasbiy tayyorgarlik‖, ―Tovar va xizmatlar bozori samaradorligi‖, ―Mehnat bozori samaradorligi‖, ―moliya bozorlarining rivojlanganligi‖, ―Texnologik daraja‖, ―Ichki bozor o‘lchamlari‖, ―Korxonalar raqobatbardoshligi‖ va ―Innovasion salohiyat‖dan iborat 12 ta raqobatbardoshlik ko‘rsatkichini o‘zida umumlashtirgan. Bu turli darajada rivojlangan mamlakatlarning raqobatbardoshligini tahlil qilish imkonini beradi. |