O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

12.3. Mijozlarga yo’naltirilganlik asosida raqobat ustunligini yaratish 
Korxonalarning mijozlarga yo‘naltirilgan yondashuv asosida faoliyatni
amalga oshirishi ularning yangi AKTlarning qo‘llanishi, innovasiyalardan 
foydalanish, individual xususiyatlarga ega mahsulotlarni ishlab chiqarishda 
iste‘molchilarni hamkorlikka jalb qilish, hamkorlikni amalga oshirish, bozor 
subyektlari o‘rtasida interaktiv kommunikasiyani yo‘lga qo‘yish imkoniyatini 
kengaytiradi. 
Zamonaviy sharoitlarda ―tortish‖ strategiyasi ko‘pchilik hollarda ―siljitish‖ 
strategiyasiga almashinadi, ya‘ni yangiliklar nafaqat bozordagi talab bilan 
belgilanadi, balki iste‘mol tarkibini ham belgilab beradi. J.J.Lamben fikricha, 
iste‘molchilarni tadqiqot jarayoniga yoki hamkorlikda ishlab chiqarishga jalb qilish 
ularning qoniqqanlik darajasini oshiradi
116
. 
Mijozlarni jalb qilishning bozor stimullari ham muntazam ravishda o‘zgarib 
bormoqda. Raqobatni cheklashga qaratilgan monopol tuzilmalarning faoliyati, 
lobbizm va kartel kelishuvlari tadbirkorlik mexanizmi asosida ―tortish‖ strategiyasi 
ko‘pchilik hollarda ―siljitish‖ strategiyasi almashtiradi va iste‘molchilarga 
muntazam ravishda ortiqcha xarajat qilishga intiladi. 
115
Авдашева С.Б., Розанова Н.М. Теория организации отраслевых рынков. Учебник. - М.: ИЧП 
"Издательство Магистр", 1998. - 320 с. 
116
Ламбен Жан-Жак. Менеджмент, ориентированный на рынок / Перев. с англ. под ред. В. Б. Колчанова. 

СПб.: Питер, 2007. 

800 с. 250 с: 

---

196 
Mijozlarga yo‘naltirilganlik raqobat strategiyalarini ishlab chiqishda muhim 
hisoblanadi. Ayniqsa, V2V (Business-to-Business) bozor segmentlarida korxonalar 
yakuniy iste‘molchi bilan emas, balki boshqa biznes subyektlari bilan hamkorlikda 
faoliyat yuritadi. Xorijiy mamlakatlarda V2V odatda korxonalarning turdosh 
mahsulotlar ishlab chiqarish va boshqa korxonalar bilan hamkorligi tushuniladi.
Zamonaviy iqtisodiyotda inson kapitali, tashkiliy madaniyat va mijozlar bilan 
hamkorlikni 
kuchaytirish, 
o‘zaro kommunikasiyaning ahamiyati oshib 
borayotganligini quyidagilar bilan izohlashimiz mumkin: 
1)
Korxonaning iste‘molchilar va boshqa korxonalar bilan uzviy aloqasi va 
hamkorligini ifodalovchi iste‘molchi kapitali (
Customer Capital
) paydo bo‘ldi; 
2)
Ishlab chiqarishning an‘anaviy omillari (mehnat, yer va kapital)ni bugungi 
kunda yangi omillar (malaka, iste‘molchilar va bilim) egallamoqda; 
3)
Bilim har qanday korxonalarda raqobat strategiyasining asosiy manbai 
bo‘lib qolmoqda; 
4)
Intellektual kapital (axborot, tajriba va bilim) zamonaviy korxonalarning 
asosiy aktivlariga aylanib bormoqda va uning qiymati moddiy aktivlarning 
qiymatidan bir necha marotaba ortiqroqdir. 
Menejment nazariyasining klassik maktab vakillari P.Druker, D.Bell, 
P.Sengelar o‘z nazariyalarida ko‘zlangan maqsad va natijalarga erishishda 
boshqaruvning moslashuvchan tashkiliy tuzilmasi, xodimlarning novatorlik 
faoliyatini rag‘batlantirish, iste‘molchilarga yo‘naltirilganlik va ular bilan bevosita 
aloqani yo‘lga qo‘yishni ko‘zda tutgan bo‘lsa, oligopol raqobat sharoitida 
korxonalarning iste‘molchilarga markazlashgan kommunikasiya tizimi va oligarxik 
boshqaruv tuzilmasi orqali tovar va xizmatlarni majburiy tarzda mintaqaviy, 
hududiy va global provayderlar orqali yetkazib beradi (dasturiy vositalar va texnik 
platformalar).
Mijozlarga yo‘naltirilganlik asosida raqobat ustunligini yaratish bugungi 
kunda munosabatlar marketingini boshqarish (Customer Relationship Management 
– CRM)da o‘z aksini topgan. 
CRM (Customer Relationship Marketing/Management) – bu mijozga 
yo‘naltirilganlik tamoyiliga asoslangan biznesni doimiy rivojlantirish bo‘yicha 
biznes – strategiyani shakllantirishdan iboratdir. CRM tizimi texnik jihatdan 
korxonaning mijozlari to‘g‘risidagi barcha ma‘lumotlarni yig‘ish, ularni qayta 
ishlash va ma‘lumotlarni operativ yangilab turilishini ta‘minlovchi maxsus vosita 
va dasturiy ta‘minotdan iborat. Ushbu tizimning asosiy vazifasi marketing 
faoliyatini qo‘llab-quvvatlash, tovar (xizmat)larni sotish va mijozlarga xizmat 
ko‘rsatish, shuningdek, amalga oshirilgan faoliyat samaradorligini oshirishdir. 
Tizim uzoq vaqt mijozlar to‘g‘risidagi ma‘lumotlarni saqlashga yordam beradi va 
uni istalgan vaqtda qayta ishlash va foydalanish mumkin bo‘ladi
117
. 
Korxonalar o‘z faoliyatiga CRM tizimini kiritishda quyidagi maqsadlarni 
qo‘yadilar: 
117
Ибодов К.М., Банк хизматлари рақобатбардошлигининг маркетинг тадқиқотлари: Монография.; - 
Тошкент ―Наврўз‖ нашриѐти 2016 йил.-156 б, 128-129 б 

---

197 
- birinchidan, o‘z mijozlarining ehtiyojlarini to‘liqroq qondirish va shu asosda 
ma‘lum daromad olish maqsadida ular bilan munosabatlarni olib borishdan 
manfaatdorlik; 
- ikkinchidan, o‘z mijozlari to‘g‘risida to‘liq ma‘lumotlarga ega bo‘lish va 
shu asosda ularning talabini to‘la qondirish maqsadida kerakli paytda oqilona 
taklifni kiritish. 
Zamonaviy marketing mijozlar to‘g‘risida to‘liq hamda xaqqoniy 
ma‘lumotlarga ega bo‘lishni talab etadi. Har bir korxonada mijozlar to‘g‘risidagi 
mikroma‘lumotlar bazasi to‘liq ma‘lumotni bermaydi. Bunday salbiy holatni yangi 
texnologiyalarga asoslangan CRM tizimi orqali ijobiy hal etishga harakat 
qilinmoqda.
S.Vargo va R.Lashning fikricha, bugungi kunda xizmatlar sohasi servis-
marketing tamoyili asosida rivojlanib bormoqda. Bu shuni anglatadiki, yangi 
texnologiyalarga asoslangan CRM tizimi korxonaning yakuniy iste‘molchilar bilan 
hamkorlikda ishlab chiqarishni yo‘lga qo‘yish, marketing tadqiqotlari o‘tkazish, 
sifat menejmenti tizimini joriy qilish va barcha xodimlarni sifatni oshirishga jalb 
qilish, iste‘molchilar talabi, xulq-atvori, buyurtmalarni shakllantirish hamda 
mahsulotlar haqidagi fikrlarini veb-sahifalar, bloglar, virtual hamjamiyat, SMS 
xabarnoma orqali real vaqt davomida boshqarish imkonini beradi. 
Mijozlarga yo‘naltirilganlik tamoyili bugungi kunda elektron tijorat va 
interaktiv marketingning asosini tashkil qiladi. Global axborot tizimining taraqqiy 
etishi, simsiz aloqa, internet sahifa va korxonalarning saytlari, bloglar, internet 
hamjamiyat buning yaqqol dalilidir.
Mijozlarga yo‘naltirilganlik asosida raqobat ustunligini yaratish zaruriyatini 
quyidagilar bilan izohlashimiz mumkin: 

korporativ tarmoqli tuzilmalar rivojlanishi; 

elektron tijorat va elektron kommunikasiya asosida virtual iqtisodiy muhit 
rivojlanishi; 

iste‘molchilar bilan muloqat o‘rnatishning personal kommunikasiya 
muhitining paydo bo‘lishi, mijozlar haqida integrasiyalashgan bilimlarning 
qo‘llanilishi; 

intellektual resurslarning korxonalararo integrasiyalashuvi; 

mahsulot va xizmatlar loyihasining internet tarmog‘i, virtual hamjamiyat 
ishtirokida hamkorlikda yaratilishi va optimallashtirilishi; 

global dilerlik, distribyutorlik, franchayzing hamda logistik tarmoqlarining 
rivojlanishi; 

mahsulot va xizmatlarning konvergensiyalashuvi. 
Konvergensiyalashuv 

bu mahsulot, jarayon, muhit va infratuzilmaning 
mustaqil hodisa sifatida o‘zining ba‘zi belgi yoki xossalarini yo‘qotishi va bir-
biriga 
o‘xshashligining 
ortib 
borishidir. 
Mijozlarga 
yo‘naltirilganlik 
yondashuvining kuchayib borishini ham bevosita konvergensiyalashuv asosida 
izohlashimiz mumkin. Konvergensiyalashuv quyidagi yo‘nalishlarda amalga 
oshadi: 

---

198 
