O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

funksiya bilan ifodalangan talab egri chizig’i 
Bizga ma‘lumki, 
, -
; marjinal daromadlar chizig‘i gipotenuzasi 
p(q)=83-q 
bo‘lgan uchburchakning q tomoniga tushirilgan medianadan iborat 
bo‘lib bizning misolimizda bu (42, 0) nuqtadan o‘tadi. 2.3.6-rasmdan 
MR
to‘g‘ri 
chiziq tenglamasini tuzamiz: 
; 
bundan, 
( ) ( )
, 
, 
demak, 
( )
, -
. monopoliya sharoitida 
( ) ( )
deb hisoblaymiz. Bundan,
( ) ( )
.
 
. 
( ) ( )
 
( 
)
Monopollashuv oqibatida iste‘molchilar va monopolist uchun keragidan 
ortiq mahsulot miqdori quyidagiga teng: 
( 
) ( 
) ∫ ( ( ) ( ))
∫ ( ( ))
∫ ( ) ∫ (
)
 
( 
) ( 
) ∫
(
)
( 
) ( 
) ( 
) ( 
)
Ta‘kidlab o‘tamizki, bizning misolimizda firma-monopolistning doimiy 
xarajatlari nolga teng. Shuning uchun ham foyda miqdori iste‘molchi uchun 

---

45 
keragidan ortiq mahsulot miqdoriga teng bo‘lmoqda.
Biz yuqorida ko‘rib o‘tgan ―Xarberger uchburchagi‖ nazariy jihatdan 
jamiyat 
uchun 
yo‘qotilish hisoblansada, unda iste‘molchi va ishlab 
chiqaruvchilarni 
rag‘batlantiruvchi 
ayriboshlash 
munosabatlari 
yotadi. 
Uchburchakning istalgan nuqtasida monopolist sotishga tayyor va iste‘molchi sotib 
olish mumkin bo‘lgan o‘zaro muvofiq narx mavjud. Boshqacha qilib aytganda 
―Xarberger uchburchagi‖ amalga oshmagan o‘zaro nafli kelishuvlarni bildirib, 
unda monopol foydani ta‘minlashi mumkin bo‘lgan odatdagi narxdan pastroq narx 
belgilanadi. Bizga ma‘lumki monopolist o‘zi ishlab chiqargan mahsulotning har 
bir birligini bitta monopol narxda sotadi. ―Xarberger uchburchagi‖ doirasida 
monopolist o‘zi ishlab chiqargan mahsulotiga narxni iste‘molchilar guruhi, xarid 
vaqti, joyi va boshqa holatlarga qarab turlicha belgilaydi va o‘z foydasini oshiradi. 
Monopoliya sharoitida narxning tabaqalashuvi narx diskriminasiyasi deb ataladi. 
Atrofimizda narx diskriminasiyasini juda ko‘plab uchratishimiz mumkin. 
Masalan, kinoteatrlarda sahna joylarining narxlanishi, ulgurji va chakana narxlar 
o‘rtasidagi tafovut, mhmonxonalarning turistlar uchun turlicha narxlanishi, 
transport turlarining biznesmenlar, aloqa xizmatlarining vaqtga bog‘liq holoda 
turlicha narxlanishi va boshqalar.