O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Yüklə 3,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
| A
49 ishlab chiqarish kvotasi bilan ham cheklangan. Bu esa ularning foydaning taqsimlanishida murakkab vaziyatlarni yuzaga keltiradi. Masalan, firmaning xarajatlari yuqori bo‘lsa va shu bilan birgalikda ishlab chiqarish hajmi ham cheklangan bo‘lsa, u xarajatlarni kamaytirish uchun ishlab chiqarish xajmini kamaytirishi, yoki kartelni tark etishi lozim. Tarmoqqa kirishdagi to’siqlar modeli. Tarmoqqa kirishdagi to‘siqlar firmalarning hyech qanday xatarsiz yuqori foyda olishini ta‘minlashga xizmat qiladigan har qanday shart-sharoitlar tushuniladi. Ayrim hollarda tarmoqqa kirishdagi to‘siqlar davlat tomonidan o‘rnatiladi. Buning yaqqol dalili lisenziyalar, patent, faoliyat olib borishga beriladigan ruxsatnoma bo‘lishi mumkin. Biroq aksariyat hollarda tarmoqqa kirishdagi to‘siqlar undagi firmalar tomonidan o‘rnatiladi. Bozorga kirishdagi asosiy to‘siqlar quyidagilar bo‘lishi mumkin: Xarajatlar bo’yicha mutloq ustunlik. Tarmoqda mustahkam o‘rnashib olgan firmalar boshqa firmalarning o‘rtacha xarajatlaridan past bo‘lgan narxni belgilashi mumkin. Bu tarmoqqa boshqa firmalarning kirib kelishini mutloq cheklashga xizmat qiladi. Ijobiy miqyos samarasi. Mahsulot birligiga to‘g‘ri keladigan xarajatlarning eng kam miqdoriga ishlab chiqarish hajmini eng ko‘p darajaga yetkazish orqali erishish mumkin. Tarmoqqa kirib kelgan yangi firmalar bozorning kichik ulushini band qiladi, ammo bu ulush bilan yuqori foyda olish imkoniyati deyarli mavjud emas. Mahsulot differensiasiyasi. Kuchli narx bo‘yicha raqobalashuv firmalarning o‘z mahsuloti turlarini ko‘paytirish ko‘paytirishga harakat qiladi. Shu bois yangi firmalar bozorning to‘liq bo‘lmagan nishalarini axtarib topishga harakat qiladi. Kapitalga bo’lgan ehtiyoj tarmoqqa kirishda firmalar moliyalashtirish manbalariga ehtiyoj sezishi bilan izohlanadi. Banklar ham yangi, notanish firmalarga kredit ajratishga moyilligi kam. Beyn modeli firmalarning uzoq muddatli davrda tarmoqdagi yetakchi firmaning yangi firmalarga taqqoslaganda diskont ko‘rinishda foyda olishini tavsiflaydi. Bunda yetakchi firmaning foydasi bugungi mablag‘larning kelgusi mablag‘larga diskont bog‘liqligi, xo‘jalik riskining darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Tarmoqqa raqiblar kirib kelish ehtimoli yuqori bo‘lsada, firma uchun bugungi kunda olingan foyda muhimroq Modilyani modeli xarajatlar bo‘yicha ustunlik va miqyos samarasiga asoslangan bo‘lib, kam miqdorda ishlab chiqarish naf keltirmaydigan va doimiy xarajatlar yuqori bo‘lganga tarmoqni tavsiflaydi. Ushbu model yangi firmalarning tarmoqqa juda sekinlik bilan kirib kelishini izohlovchi model hamdir. E‘tibor beradigan bo‘lsak, tarmoqdagi yetakchi firma yangi firma to‘g‘risida ma‘lumotga ega bo‘lishi bilan kirishga to‘sqinlik qiluvchi yuqori narxni belgilaydi. Agarda firma tarmoqqa bir zumda yoki qisqa muddat ichida kirib olganda edi, yetakchi firma unga hyech qanday to‘siq qo‘ya olmas, ular o‘zaro o‘rin almashinishi ham mumkin bo‘lar edi. Ammo bu ham yakuniy natijani o‘zgartirmaydi. Tarmoqdagi ishlab chiqaruvchilar soni o‘zgarmasdan qoladi. Djelman – Selop modeli tarmoqdagi yetakchi firma yangi firmaning kirib kelishiga to‘sqinlik qilmaydi. Sababi yangi firma K 2 – kichik ishlab chiqarish 50 hajmi va p 2 – past narx bilan tarmoqqa kirmoqchi. Bunda yetakchi firma yangi firma uchun naf keltirmaydigan p 1 =p 2 -ε narxni belgilaydi, yoki qolgan talabni maksimal qondirish orqali o‘z foydasini maksimallashtiradi. Spens modeli oligopoliyaning Kurno va Shtakelberg modellarida ilgari surilgan g‘oyalarga asoslanadi. Spens modelini ishlab chiqarish quvvatini tejash modeli deyishimiz mumkin. Ushbu modelga ko‘ra firmalarning mustahkam o‘rnaishb olishi ularning uzoq muddatli davrda kapital jamg‘arish imkoniyatini yaratib beradi. Shu bois yangi firmalar tarmoqqa yangi texnologiyalarni olib kelishi, yetakchi firmaga narxning pasaytirilishi mumkinligi haqida xabar bo‘lib qabul qilinadi. Shuning uchun yetakchi firma muntazam ravishda ishlab chiqarish xajmini pasaytirishi yoki tarmoqda butunlay bo‘lmasligi ham mumkin. Milgrom – Roberts modeli axborot assimetriyasiga asoslangan bo‘lib, unga ko‘ra yetakchi firma ulkan ishlab chiqarish quvvatlariga ega bo‘lganligi bois mahsulotlarga past narx belgilaydi. Bu bilan yetakchi firmaning xarajatlar bo‘yicha ustunligi, yangi firmalarning tarmoqqa kirishi kam foyda keltirishi to‘g‘risida axborot berishga harakat qiladi. Yetakchi firmaning narx bo’yicha talonchilik siyosati Yetakchi firma tarmoqqa kirishga to‘siqnlik qilish va o‘z mavvqyeini mustahkamlash uchun narx siyosatini olib boradi. Bunga erishish uchun u qisqa muddatli davrda o‘z foydasining ma‘lum qismidan voz kechishi mumkin. Monopol hukmronlikning kuchayib borishi bilan firma o‘rtacha xarajatlardan past bo‘lgan narxni belgilaydi. Yüklə 3,59 Mb. Dostları ilə paylaş:
|