O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti
Tovar raqobatbardoshligi va uni baholash
Yüklə 3,59 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 4.2.1- rasm. Raqobatbardoshlik ko’pburchagi
| 4.2. Tovar raqobatbardoshligi va uni baholash
Mahsulot va xizmatlar raqobatbardoshligi – bu mahsulot va xizmatlarning miqdor va sifat ko‘rsatkichlarining dinamik ko‘rsatkichi bo‘lib, ular birinchidan xizmatlar sifati va narxga nisbatan iste‘molchiga (xaridorga) qulayligi, unga ketadigan xarajatning samaradorligi va shu tovardan oladigan foydaning ko‘pligini ta‘minlovchi aynan bir mijozning talabini qondirish darajasi, ikkinchidan esa boshqa o‘xshash mahsulot va xizmatlardan keng ko‘lamliligi, xarajatlardan maqsadli muvofiq foydalanib, ko‘proq foyda olishda raqobat qobiliyatining namoyon bo‘lishini tavsiflovchi farqli jihatlaridir. Bizning tarifimizdan shu narsa kelib chiqadiki, mahsulot va xizmatlar raqobatbardoshigi mijozlar tomonidan o‘xshash mahsulot va xizmatlarga taqqoslanishi natijasida yuzaga keladigan iste‘mol xususiyati va afzallik jihatlaridir. Ushbu jadvalga ko‘ra quyidagi xulosaga kelishimiz mumkin: mahsulot va xizmatlar raqobatbardoshligi uning bozorni 65 kengaytirish, kichraytirish, ma‘lum bir ulushini saqlab qolish uchun kurashidir (4.2.1-rasm). 4.2.1- rasm. Raqobatbardoshlik ko’pburchagi Mahsulot va xizmatlar raqobatbardoshligi tahliliy ko‘rsatkich bo‘lib quyidagi uch elementni o‘z ichiga oladi: texnik, iqtisodiy va ijtimoiy-tashkiliy. Texnik parametrlar – mahsulot va xizmatlarning texnik qurilish tavsifini ifodalaydi. Bunga standartlar, me‘yorlar, qonunchilik aktlari, va qoidalar kiradi. Shu bilan birga texnik parametrlarga mijozlar uchun xizmatlarning ergonomik xususiyati ham kiradi. Iqtisodiy parametrlarga – ko‘rsatilgan xizmatlar uchun sarflangan xarajatlar miqdorini o‘zida aks ettiradi. Mijozlar mahsulot va xizmatlarni harid qilish chog‘ida emas, balki ularning iste‘moli jarayonida ham mablag‘ sarflashadi. Tashkiliy-ijtimoiy parametrlar – iste‘molchilarning ijtimoiy tuzilmasi, milliy xususiyatlarini o‘z ichiga oladi. Tovar raqobatbardoshligi bu: – erkin raqobatli bozor sharoitlarida muayyan vaqt oralig‘ida iste‘molchilarning u yoki bu ehtiyojini qondirish xususiyati; – mahsulotlarning iste‘molchilar yoki bozor talablaridan kelib chiqqan holda sifat va narx uyg‘unligi asosida iste‘molchilarni jalb eta olish qobiliyati; – tovarning raqib tovarga nisbatan iste‘molni qondira olish darajasi yoki uni qondirishi mumkin bo‘lgan xarajatlar bo‘yicha nisbiy ko‘rsatkichlari; – mahsulotlarning bozordagi o‘xshash mahsulotlarning iqtisodiy-texnik, ekspluatasion parametrlariga ko‘ra raqobatlasha olish ko‘rsatkichlari; RAQOBAT- BARDOSHLIK SIFAT NARX MOLIYA XIZMAT KO"RSATISH BOZORDAGI ULUSHI XIZMAT 66 – bozor munosabalari sharoitida mahsulotlarning u yoki bu bozordagi sifat darajasini belgilab beruvchi kompleks ko‘rsatkichlarini namoyon qila olish qobiliyati; – mahsulotning sifat va narx omillari bo‘yicha o‘xshash mahsulotga nisbatan iste‘mol xossaslari; Tovarlarning raqobatbardoshligi raqobatchi tovarlarga nisbatan iste‘molchilar talabini eng yuqori darajada qondira olish qobiliyati hamdir. Tovar raqobatbardoshligini baholash tahlil qilinayotgan tovarning raqobatchi tovarga taqqoslanishiga imkon beruvchi ko‘rsatkich va mezonlarni aniqlash va tanlash bo‘yicha tadbirlarni o‘z ichiga oladi. Baholash maqsadidan kelib chiqqan holda tovar raqobatbardoshligining haqiqiy va prognoz raqobatbardoshligi tahlil qilinishi mumkin. Tovarning prognoz qilinayotgan raqobatbardoshligi bu tovarning kutilayotgan davrdagi iste‘molni qondira olish qobiliyati bo‘lib, me‘yoriy ko‘rsatkichlar, texnik shartlar bo‘yicha raqobatbardoshligidir. Bu ko‘pinchi monopol tovarlarga nisbatan aniqlanadi. Tovarning haqiqiy raqobatbardoshligi bu tovarlarning haqiqatda iste‘molni qondira olish qobiliyati. Tovarlarning haqiqiy raqobatbardoshligini aniqlash uchun ekspert baholash, tajriba usullari, matematik usullar va modellardan keng foydalaniladi. Tovarlarning raqobatbardoshligini baholashda ularning o‘ziga xos jihatlarini e‘tiborga olish lozim. Masalan, kiyim-kechak, oziq-ovqat mahsulotlarining iste‘mol narxi va maishiy texnika buyumlari yoki orgtexnika mashinalarining iste‘mol narxi bir-biridan tubdan farq qilishi mumkin. Raqobatbardoshlikni baholash tadqiqot maqsadini aniqlashdan boshlanadi: tovarning o‘xshash tovarga nisbatan mavqyeini aniqlash va yetarli bo‘lgan taqdirda ularni o‘zaro taqqoslash; agarda tovar raqobatbardoshligini baholash muayyan bozorda sotish imkoniyatlarini prognoz qilish uchun zarur bo‘lsa, u holda tovar haqida, mamlakatda tovarni ishlab chiqarish va uning iste‘moli haqidagi me‘yoriy-huquqiy xujjatlarning o‘zgarishi, iste‘mol talabining dinamikasi haqidagi ma‘lumotlar kiritilishi lozim. |