O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi samarqand davlat universiteti

8.2.3-rasm. Raqobat ustunligini tasniflash mezonlari 
1. Iqtisodiy omillarga asoslangan raqobat ustunliklari
: 
– korxonaning bozordagi mavqyei va holati 
–
 
bu korxonaning tarmoq 
ichidagi foyda me‘yori, kapital qo‘yilmalarni qoplash muddati, narxlar dinamikasi, 
inflyasiya darajasi, iste‘molchilarning daromadlilik darajasi va shu kabilarda 
namoyon bo‘ladi; 
– 
talabni rag’batlantiruvchi obyektiv omillar: 
bozorning sig‘imi va 
dinamikasi, iste‘molchilarning narxga sezuvchanligi, talabning doimiyligi yoki 
mavsumiylik darajasining sustligi, o‘rinbosar tovarlarning kamligi yoki mavjud 
emasligi; 
Raqobat ustunligini tasniflash mezonlari 
Manbai xususiyatiga ko’ra 
Ierarxiya 
darajasi 
bo’yicha 
Narxga 
bog’liqligiga 
ko’ra 
Narxli 
Iqtisodiy omillarga asoslangan
Bozor infratuzilmasi 
rivojlanishi bilan bog‘liq 
Ma‘muriy ta‘sir ko‘rsatish 
asosida vujudga keluvchi 
Tuzilmaviy xususiyatga ega 
Me‘yoriy-huquqiy 
omillarga asoslangan 
Tovar darajasida 
Tarmoq 
darajasida 
Firma darajasida 
Amal qilish 
muddatiga ko’ra 
Qisqa muddatli 
Uzoq muddatli 
Tarmoq 
darajasida 
Narxsiz 
Doimiy 
Vaqtinchalik
Past
O‘rta 
Dinamik 
xususiyatiga 
ko’ra 
Barqarorligi 
bo’yicha 
Yuqori 
Ta’sir doirasiga 
ko’ra 
Mahalliy 
Milliy 
Xalqaro 
Erishish 
mumkinligiga 
ko’ra 
Potentsial 
Real 
Byurokratik tusga ega
Geografik omillarga 
bog‘liq 
Ma‘lumotlar bazasi 
bilan bog‘liq 
Demografik omillarga 
bog‘liq 
Texnik-texnologik 
omillarga bog‘liq 

---

139 
– 
miqyos samarasi – 
ishlab chiqarish ko‘lamining kattaligi korxonalarga 
mayda yoki o‘rtacha ishlab chiqarish hajmiga ega bo‘lgan korxonalarga nisbatan
 
doimiy xarajatlarning masulot birligiga nisbatan kamligi bilan ustunlik qiladi. Bu 
esa korxonaning narx bo‘yicha samarali raqobatlashuvini ta‘minlaydi; 
– 
tajriba samarasi, 
ko‘p yillik tajribaga ega korxonalar mehnat 
samaradorligi, 
ixtisoslashuv, 
ishlab 
chiqarish 
jarayonidagi 
texnologik 
innovasiyalar, ishlab chiqarish quvvatlaridan optimal foydalanish, chiqitsiz 
texnologiyalarda namoyon bo‘lib, ishlab chiqarish xarajatlarining 20% pasayishini 
ta‘minlaydi; 
– 
moliyalashtirish manbalarini izlab topish va ulardan samarali foydalanish 
imkoniyati. 
Bu manbalarga jalb qilingan kapital, muddati uzaytirilgan kreditorlik 
qarzlarini kiritish mumkin.