O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi «Axborot xavfsizligi» fanidan

Фойдаланув 
чилар
Сеанслар
Роллар
Ваколатлар
Х 
Х 
Х 
Х 
U 
R 
P 
S 
UA 
PА 
Roles 
User 

---

98 
Yuqorida sanab o‘tilgan to‘plamlar uchun quyidagi munosabatlar belgilanadi: 
𝑃𝐴 ⊆ 𝑃 × 𝑅
- har bir rolga unga berilgan vakolatlarni tayinlab, vakolatlar to‘plamini rollar 
to‘plamiga akslantiriladi; 
Xavfsizlik siyosati modellari bo‘yicha xulosalar.
Xavfsizlikning diskretsion va mandatli siyosatlari mavjud avtomatlashtirilgan axborot 
tizimlarda qabul qilingan an’anaviy mexanizmlarga mos keladi. Diskretsion modellar uchun 
ob’ektlarga (fayllarga) xuquqlar ular tegishli bo‘lgan foydalanuvchilar tomonidan tayinlanadi, 
jarayon vakolatlari esa uni foydalanuvchi nomidan bajarilayotgan foydalanuvchi identifikatori orqali 
aniqlanadi. Mandatli model uchun ob’ektlarning xavfsizlik darajasi ularda saqlanayotgan 
xujjatlarning maxfiylik grifiga mos keladi, sub’ektlarning xavfsizlik darajasi esa 
foydalanuvchilarning “ruxsat(dopusk)” kategoriyasiga asosan aniqlanadi. Aksincha, rolli siyosat 
xavfizlikning tatbiqiy siyosatini akslantiradi. Shu sababli bu siyosatda aniq moslik mavjud emas. 
Ushbu siyosatni amalga oshirish mexanizmini tatbiqiy masala shartlari hamda rollar va vakolatlarni 
tayinlash metodikasiga asosan ishlab chiqish zarur. 
 
 

---

99 
21-MAVZU: ELEKTRON RAQAMLI IMZO 
MA’RUZA MASHG’ULOTI REJASI: 
21.1. Elektron raqamli imzo 
22.1. Kriptografik kalitlarni boshqarish
Tayanch iboralar:
tekshirish, maxfiy, abonent, shifrlash, maxfiy kalit, matritsa, kriptografik 
kalit, kodlash kaliti, global tarmok.