O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent tibbiot akademiyasi

2.5-rasm
 

---

29 
Nafas olish turiga karab bakteriyalar ikkita asosiy gruppalarga bulinadi: 
1.
 
Aeroblar, fakat molekulalar kislorod bor joyda rivojlanadi. 
2.
 
Aneerobalar, fakat kislorodsiz muxitda rivojlana oladi. 
Oralik gruppani 3 fokultativ anaerobalar deb ataluvchi xam kislorodli 
xam kislorodsiz muxitda rivojlana oladigan mikrobla rtashkil etadi. 
Anaerobalarbakteriyalarnafasolishniuyokibubirikmalarnioksidlashbilanamalga
oshiradivakislorodnitugridan-tugrixavodanoladi. 
Autotroflaranorganik, 
geterotroflaresaorganikbirikmalarnioksidlaydi. 
Kislorodetishmaykolsaba’zimikroblarningrivojlanishixamtuxtaydi. 
Masalan, 
vabo vibrioni, sil, ulat tayokchalari. 
Anaerob mikroblar energiyani organik va neorganik birikmalarning 
parchalanishi natijasida oladi. Organik birikmalarning parchalanishiga bijigish 
va ajish protsesslarini kiritish mumkin. 
Aerob nafas olishga nisbatan anaerobli nafas olishda kup mikdorda 
energiya xosil buladi. Masalan, aerobli nafas olishda bir molekula 
glyukozaning oksidlanishi 674 kaloriya issiklik energiya ajralishi bilan 
kechadi, anaerobli nafas olishda esa shuncha 
mikdordagi energiyami xosil kilish uchun 37 molekula glyukozani 
sarflapppga tugri keladi
2
. 
Patogen anaeroblarga - kislorodsiz kokshol, batulizm, gazli gangrena 
kuzgatuvchilari kiradi. 
Muxitda molekulyar kislorodning bulishi anaerobning vegetativ 
formalariga letal ta’sir kursatadi. Ba’zi olimlar fikriga kura, molekulyar 
kislorod ipggirokida oksidlanish protsesslari sitoplazmatik yad xisoblangan 
vodorod peroksidningЩgOg) xosil bulishiga olib keladi. Aeroblar katalaza 
fermenta ajratadi, bu ferment vodorod peroksidni parchalab zararsizlantiradi. 
Anaerob bakteriyalar esa katalizalar ishlab chikmaydi. 
Bundan tashkari, kislorod xayotiy fermentlarni inaktivatsiyalaydi. 
Natijada anaeroblarni normal oziklanishi buzilib, ular ochlikdan xalok buladi. 
Nafas olish mexanizmlarini urganishda bir kancha nazariyalar ildinga 
surilgan. 
Xozirgi vaktda aniqlanganki, nafas olishning birinchi boskichi 
degidrogenaza fermentlari ta’siri ostida vodorodning aktivlanishidan iborat. 
Xam aerob xam anaerob nafas olishda bu fermentlar vodorodni substrat yoki 
boshlangich akseptordan olib, uni sunggi akseptorga beradi. Aerob nafas 
olishda vodorodning oxirgi akseptori bulib, atmosfera kislorodi xisoblanadi. 
Anaerobli nafas olishda esa - turli birikmalar, energiya manbai va 
parchalanish maxsulotlari xizmat kiladi. 
2
Microbiology : an introduction / Gerard J. Tortora, Berdell R. Funke, Christine L. Case. — Twelfth edition, 2016

---

30 
Fakultativ 
anaeroblar 
gruppasiga 
kislorod 
bor 
joyda 
yaxshi 
rivojlanadigan, lekin shartli anaerob xisoblanadigan xamda anaeroblarga 
taaluqli, lekin kislorod miqdori kam joyda yaxshi rivojlanuvchi, ya’ni shartli 
aerob xisoblanadigan bakteriyalar mavjud. 
Patogen bakteriyalar asosan aeroblarga kirib, fakultativ anaeroblar 
xisoblanadi. 
YUqumli kasaliklar diagnostikasida vaksinalar tayyorlash, antibiotiklar 
olish va boshka su’niy ustirish - mikroblarni kulturalashtirish zaruriyati 
vujudga keladi. Bu maqsadda ozuka muxitlari tayyorlanadi. Bu ozuqa 
muxitdarni tayyorlashga va mikroblarni kulturalashda ayni turdagi mikrobning 
barcha xossalari - oziqlanish tipi, nafas olish tipi va boshkalar nazarda tutiladi.