O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent tibbiot akademiyasi

2.4-rasm
 
Ba'zi bakteriyalarda jinsiy jarayon ham kuzatilib, unga kon'yugatsiya 
deyiladi. Bu xil ko`payish haqida "Bakteriyalar genetikasi" mavzusida 
ma'lumot beriladi. 
Shunday qilib, o`sish va ko`payish natijasida mikroorganizmlar koloniyasi 
hosil bo`ladi. Ularning ko`payishi juda katta tezlikda amalga oshadi. 
Generatsiya vaqti mikroorganizm turi, yoshi, tashqi muhit (oziqa muhit 
tarkibiga, tempiraturaga, RN) ga bog`liq. Generatsiya vaqtining eng optimal 
muddati 20-30 minut bo`lsa, 2 soatda 6 ta generatsiya olish mumkin. 
Odamning shuncha valodini olish uchun esa 120 yil vaqt lozim bo`ladi. 
Ammo bakteriyalar uzoq vaqt 20 minutlik generatsiya hosil qilish yo`li bilan 
ko`paya olmaydi. Agar ular bir xil jadallikda ko`payganda edi, bir dona E 

---

28 
coli 24 soatdan so`ng 272 yoki 1022 avlod qoldirgan bo`lar edi, bu esa 10 
minglab tonnani tashkil qiladi. Bakteriyaning o`sishi shu tarzda davom etsa, 
24 soatdan so`ng to`plangan massa er shari massasidan bir necha marta og`ir 
bo`lib chiqar edi. Ammo, amalda bunday bo`lmaydi, chunki oziqa 
moddalarning etishmasligi va hosil bo`lgan mahsulotlar bakteriyaning 
ko`payishini cheklaydi. Oziqa muhiti oqib turganda bakteriyalar har 15-18 
minutda bo`linib turadi. Suyuq oziqa muhitda bakteriyalar o`sish tezligining 
vaqtga qarab o`zgarishini kuzatish mumkin. Oziqa muhitga tushgan 
mikroorganizmlar avvalo unga moslashadi, so`ng tezlik bilan ko`payadi va 
hosil bo`lgan maxsulotlarning ko`payishiga qarab, o`sish sekinlashadi va 
to`xtaydi.
2.
4Mikroorganizmlarning nafas olishi.
 
Mikrob xujayrasiga kirayotgan ozik moddalar transformatsiyalanadi, sung 
sitoplazma, xujayra devori, bakterial 
nukleoid tarkibiy kimsalarga suriladi. Xujayra tomonidan uglevodlar, eglar, 
aminokislotalar, oksillarning sintezi energiya yutilishi bilan kechadi - bu 
endotermik 
reaksiyalar 
xisoblanadi. 
Bu 
bilan 
birgalikda 
xujayra 
sitoplazmasida doimiy ravishda energiya ajratuvchi protsesslar sodir bulishi 
kerak. 
Energiya nafakat sintez uchun, balki kupayish, spora xosil kilish, 
xarakatlanish va boshka protsesslarga lozim buladi. 
Nafas olish yoki biologik oksidlanish deganda xayotiy zarur energiyani 
bioximik protsesslar natijasida xosil bulishi tushuniladi. 
YUkoridarivojlanganxayvonlardanafasolishprotsessibirxilkechadi: 
kondagigemoglabinkislorodniyutib, 
konbilanbarchaorganvatukimalarigatarkatadi, 
sungoksidlanishprotsesslarinatijasidaoxirgimaxsulotsifatidaS0
2
xosilbuladi. 
Mikrob xujayrasi kichik ulchamiga ega bulishiga karamay nafas olishning 
xilma-xilligi bilan farklanadi.