109
rejalantirilgan foyda summalarini ham o‗zida aks ettiradi.
Brutto-stavkani
hisoblashda, dastlab netto-stavka aniqlab olinadi, so‗ngra unga «yuk» (odatda
brutto-stavkaga nisbatan foizlarda) qo‗shib hisoblanadi.
Brutto-stavka
qo‗yidagicha aniqlanadi:
(%)
100
Yu
NS
MS
,
Bu yerda,
MS
– brutto stavka;
NS
– netto stavka;
Yu
(%) – yuk (foizlarda ifodalanadi).
Majburiy sug‗urta turlari bo‗yicha tariflar me‘yoriy hujjatlar bilan o‗rnatilsa,
ixtiyoriy sug‗urtada esa, sug‗urtachi tomonidan mustaqil ravishda aniqlanadi.
Tarifni aniqlash uslubiyati, tarif stavkasi va uning dastlabki ma‘lumotlar
manbasi, netto-stavka va «yuk» ulushlari ko‗rsatilgan
holda tarif hisob-kitoblari
maxsus vakolatli Davlat organiga taqdim etiladi. Mazkur organ tomonidan ruxsat
berilganidan so‗ng sug‗urta tashkiloti o‗zi hisoblab chiqqan sug‗urta tarifini
qo‗llash huquqiga ega bo‗ladi. Har bir sug‗urta shartnomasi bo‗yicha sug‗urta
tarifining hajmi sug‗urta ob‘ektini tavsiflovchi qator holatlarni hisobga olgan holda
tomonlarning o‗zaro kelishuviga ko‗ra belgilanadi.
Netto-stavka ikki qismdan - sug‗urta summasining zararlilik ko‗rsatkichi va
risk «yuki»dan shakllantiriladi. Sug‗urta summasining zararlilik ko‗rsatkichi - eng
katta ehtimollikka ko‗ra, sug‗urtalangan ob‘ektlar summasining to‗langan sug‗urta
qoplamasi summasi nisbatidan kelib chiqadi.
Risk qoplamasi to‗lovining kattaligi sug‗urta hodisasi yuz berishi ehtimolligi
darajasiga bog‗liq bo‗ladi. Risk bo‗yicha sug‗urta mukofoti uning yuz berish
ehtimolligining vaqt va kenglikdagi holatidan keltirib chiqariladi. Hayot sug‗urtasi
tarmog‗ida risk ehtimoli mijozlar jinsi va yoshiga ko‗p jihatdan aloqador bo‗lsa,
umumiy sug‗urta tarmog‗ida esa, nisbatan doimiy risk mavjuddir. Ammo ma‘lum
vaqt oralig‗ida risk kattaligi o‗zgarishi ham kuzatiladi.