O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti
Kompyuter grafikasi va dizayn fanining asosiy tushunchalari
Yüklə 5,02 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
1.2. Kompyuter grafikasi va dizayn fanining asosiy tushunchalari Grafikani tushunish va uni tuzish uchun grafika elementlari hamda ularning o‗zaro qo‗shilishlari ma‘nosini o‗rganish kerak. Grafika yordamida talqin etilayotgan voqelikni to‗g‗ri tushunish uning hamma elementlari mavjud bo‗lgan holdagina mumkin (shkala, sarlavha, masshtab va h.k.). Ifodalashning grafik tili fikrni fazoviy tasvirlar orqali ifodalashning shartli belgilarga ega va qandaydir yuzada aks ettiriladigan usullar majmuasidan iborat. Grafik ifodalashning namunalari – geografik xaritalar, iqtisodiy analizning tizim diagrammalari, struktura chizmalari, korxonalar va shunga o‗xshash qandaydir fikrlar to‗plamini ifodalovchi jarayonni tuzish va grafiklashtirish grafika deyiladi. Grafika yaqqol shaklda va fizik yuzada shartli ravishda holatni yoki jarayonni ifodalaydi. Grafikadagi hamma belgilar g‗oyalar belgisi, grafika butunligicha esa – g‗oyalar to‗plamini ifodalashdir. Grafikada ikki asosiy element farqlanadi – grafik qiyofa va eksplikatsiya. Grafik qiyofa – chizmalar to‗plami bo‗lib, o‗zaro bog‗lanishlari bilan tushuniladi. Eksplikatsiya – grafik qiyofaning ma‘nosini ochib beradigan ma‘lumotlar to‗plami. Grafik obraz simvolik yoki geometrik shaklda bo‗lishi mumkin. 13 Shartli belgilar yordamida tuzilgan, ma‘nosi uning geometrik shakliga bog‗lanmagan bo‗lib, sharoitga bog‗liq holda tushuniladigan obrazlar simvolik obrazlardir. Shartli belgilar qandaydir tushunchalar (simvollar) bilan puxta bog‗langan bo‗lishi, aniq bir belgilar to‗plami esa simvolikani tashkil etadi. Geometrik ma‘noga ega, shu shaklda biror tenglamani yoki tengsizlikni ifodalovchi obraz geometrik grafika deyiladi. Masalan, inflyatsiyaning o‗sishini ko‗rsatuvchi egri chiziq shu ko‗rinishda emas, balki iqtisodiy kategoriya sifatida qiziqarlidir. Geometrik grafik obrazlar simvolik obrazlarga qaraganda katta ahamiyatga ega. Grafik obraz koordinat tizimi yordamida masshtablashgan shkala, o‗lchov birligi, nomlangan to‗r, grafika umumiy sarlavhasi, umumiy va xususiy tushuntirish usuli, sonlar chiziqi, to‗ldiruvchi va qaytariluvchi sonlar sifatida tushuniladi. Grafik obraz ifodalanishi mumkin: - butun son shaklida; - alohida elementlar bo‗yicha; - u va bu yo‗nalishlarda. Grafika eksplikatsiyasi uch xil shaklda ifodalanishi mumkin, ya‘ni geometrik, ideografik va xususiylashgan shakllarda. Geometrik eksplikatsiya – bular koordinat o‗qlari, to‗r, shkalalar va masshtablardir. Ular yordamida grafik obrazlar geometrik xususiyatlarga ega bo‗ladi, chunki bu vositalar yordamida geometrik yuzalar xossalaridan foydalaniladi. Ideografik eksplikatsiya – shartli belgilarni ma‘nosini tushuntiradi figurali, chiziqli, fonli va boshqalar (agar bu belgilar standartlashtirilmagan bo‗lsa), bu shartli belgilar grafika elementlariga aniq bir ma‘no bag‗ishlaydi. Xususiylashgan eksplikatsiya – sarlavhalar, tushuntirishlar (chiqish sonlari va belgilar). Bu tushuntirishlar grafikaning ushbu bilimlar doirasida qanday joy egallaganini ko‗rsatib til nuqtai nazaridan grafikaning eng zaruriy elementi hisoblanadi, chunki usiz grafika hech qanday ma‘noga ega bo‗lmaydi Eksplikatsiyadan tashqari grafikada qo‗shimcha ma‘lumotlar ham bo‗lishi mumkin: raqamli ma‘lumotlar, takrorlanuvchi qiymatlar va hokazo. Grafika bilan 14 ifodalanuvchi mantiqiy fikrlashlar uchun materiallarni qayta ishlash joizdir, uni qandaydir belgisiga ko‗ra guruhlash esa, butun bir axborot to‗plami to‗g‗risida hukm chiqarishga asos bo‗ladi. Berilgan axborotlarni xronologik ketma-ketligi buzilgan taqdirda, grafika butunligi taasuroti buziladi. Shunday qilib, grafika – bu maxsus, fikrni yaxlit xayoliy qurilmalarning ikki o‗lchovli yoki uch o‗lchovli tasvirda ifodalangan grafik obrazi va uning eksplikatsiyasidir. Grafikalar qurishning texnologik asosini tashkil etishida, ularda ishlatiladigan shartli belgilarni ko‗rib chiqamiz. Shartli belgilar – bular shunday chizmalarki, ular berilgan sifat ko‗rsatkichlarini shartli belgilarda ifodalaydi. Bir xil tushunchalarni belgilashda, bir xil shartli belgilardan, turli tushunchalarni belgilashda turlicha belgilar ishlatiladi. Natijada, to‗liq, shu bilan birga darajalangan grafik obraz vujudga keladi. Shartli belgilar quyidagi guruhlarga bo‗linadi: (figurali harflar, raqamlar, ochiq va yopiq figuralar, sxematik va sur‘at ko‗rinishidagi tasvirlar); - chiziqlar (nisbatlarni belgilash uchun, aloqa chiziqlari, geometrik o‗lchovlarni ko‗rsatish uchun (uzunligi, yo‗nalishi, ko‗rinishi va hokazo); - fon belgilari – maydon va yuzalarni rang yoki shtrixlar bilan ularning xususiyatlarini ko‗rsatish uchun qo‗llash. Shartli belgilar chizma yuzasida ma‘lum bir tartibda joylashtiriladi. Masshtabsiz grafiklarda belgilar erkin montaj ko‗rinishida, zonal va jadval turi ko‗rinishida beriladi. Bu yerda grafikani erkinlashtiruvchi vosita sifatida rangdan foydalaniladi. Zonal turi – berilgan maydonni bo‗laklarga bo‗lib, har bir bo‗lakka maxsus qiymatni biriktirib qo‗yish, har bir zona gorizontal yoki vertikal polosa shaklida bo‗lib, o‗z sarlavhasiga ega bo‗ladi. Jadval turi – bu o‗zaro kesishuvchi zonalarning kombinatsiyasidan iborat, masalan, shaxmat doskasi ko‗rinishida yoki Excel jadval protsessorining ishchi zonalariga o‗xshash. 15 Grafiklarni tuzishda, uning texnologik asoslarini qurishda, uni yuklash muammosini grafika nazarda tutishi kerak. Bu yerda qo‗yiladigan asosiy talab – grafika tomonidan ko‗rsatiladigan kompleksning eng asosiy qismlari birinchi navbatda, detallar soyasida, ikkinchi navbatda, ikkinchi darajali detallar, uchinchi navbatda yordamchi detallar ko‗rsatiladi va hokazo. Grafikaning yuklamasini kamaytirish quyidagi usullar bilan amalga oshiriladi: - ketma-ket detallashtirish usuli (bitta grafik o‗rniga dastlabkisiga o‗xshash grafiklar seriyasi tuziladi). - ulanish usuli (umumiy tizimga birlashtirilgan bir necha turli xil nuqtalardan olingan tasvir). - asosiy kontur usuli (umumiy konturga ega grafiklar seriyasini tuzish va har bir grafikka o‗z xarakteriga mos keluvchi chizmalar tushirish). - oddiy solishtirish usuli (bir-biriga bog‗liq bo‗lmagan va bir xil qoidalar asosida tuzilgan grafiklarni to‗plash). Grafikaning texnologik asoslarini qurishda uning yaqqolligini ham nazarda tutish zarur. Grafikaning yaqqolligini oshiruvchi va uning yuklama qobiliyatini ko‗paytiruvchi vositalardan biri – bu rang berish usulidir. Lekin rang grafikada aralash - quralashlikni keltirib chiqarmasligi kerak. Masalan, alohida regionlarda aholini zichligini ko‗rsatishda yoki bolalar o‗rtasida o‗lim grafikasini ifodalashda turli xil ranglardan foydalanish tavsiya etilmaydi, chunki bu hol regionlar orasida go‗yoki uzilishni ifodalagandek taassurot qoldiradi. Bu holda bir xil rangni raqamning qiymatiga qarab to‗q- och holatini ishlatgan ma‘qul. Kompyuter grafikasida tasvirni sezuvchanlik qobiliyati va uning o‗lchamlari muammolari alohida ahamiyatga egadir. Odatda, bir vaqtning o‗zida bir necha obyektning bir necha xususiyatlari bilan ishlashga to‗g‗ri keladi. Shu sababli quyidagilarni aniq farqlash zarurdir: ekranning sezuvchanligi va tasvirning sezuvchanligi. Bu hamma tushunchalar turli obyektlarga xosdir. Bu sezuvchanliklar bir-biri bilan mutlaqo bog‗lanmagan. Shu sababli monitor ekranida paydo bo‗ladigan 16 tasvirga nisbatan sezuvchanlik talablari qo‗yilmaguncha yoki chop etiladigan yoki qattiq diskga chiqariladigan Fayl sezuvchanligi berilmaguncha biror - bir so‗z aytish qiyin. Ekran sezuvchanligi – bu xususiy kompyuter tizimi (monitor va videokarta xususiyatlariga bog‗liq) va operatsion tizim (Windowsni sozlashga) ga bog‗liq. Ekranning sezuvchanligi piksellarda o‗lchanadi va butun ekranga qanday o‗lchamdagi tasvirlar sig‗ishini ko‗rsatadi. Printer sezuvchanligi – bu printerning sifat belgisi bo‗lib, uning ma‘lum bir birlik uzunlik maydonida nechta alohida nuqta chop etilishi mumkinligini ko‗rsatadi. Bu xususiyat dpi birliklarida (nuqta va dyum) o‗lchanadi va berilgan sifatdagi tasvir o‗lchovlarini ko‗rsatadi yoki, aksincha, berilgan o‗lchamlarda hosil bo‗ladigan tasvirning sifatini bildiradi. Tasvirning sezuvchanlik qobiliyati – bu tasvirning o‗z xususiyatidir. U ham bir dyumga to‗g‗ri keladigan nuqtalar soni (dpi-dots) bilan o‗lchanadi va tasvirni grafik tahrirlagich bilan yaratish jarayonida yoki skaner tomonidan belgilanadi. Tasvirning sezuvchanligi tasvir faylida uning fizik o‗lchami sifatida saqlanadi. Tasvirning fizik o‗lchamlari piksellar yordamida yoki uzunlik o‗lchovi birliklarida (millimetrda, santimetrda, dyumda) o‗lchanishi mumkin. U tasvirni yaratayotganda beriladi va fayl bilan birgalikda saqlanadi. Agar tasvirni chop etish uchun tayyorlanayotgan bo‗lsa, u holda uning o‗lchamlari uzunlik birliklarida beriladi. Shu yo‗l bilan u qog‗ozni qancha qismini egallashi aniqlanadi. Agar tasvirning o‗lchamlari piksellarda berilgan bo‗lsa, uni uzunlik o‗lchamiga o‗tkazish yoki, aksincha, uzunlik o‗lchovidan piksel o‗lchoviga o‗tish hech qanday qiyinchilik tug‗dirmaydi. Rastrli grafika bilan ishlash uchun qo‗yilgan masaladan kelib chiqqan holda kompyuter tanlanadi. Uyda raqamli fotografiya bilan shug‗ullanganda, operativ xotirasi taxminan 1Gbaytdan yuqori va protsessorining tezligi Dual Core 2000 Mgts dan yuqori kompyuter kerak bo‗ladi. Reklama rasmlarini tayyorlash uchun esa, operativ xotirasi 2 Gbaytdan yuqori va tezligi Dual Core 2000 Mgts dan yuqori protsessorli kompyuter kerak bo‗ladi. Rangli jurnal yo‗laklarini tayyorlash uchun ba‘zan grafik ishchi stansiyalar deb ataluvchi maxsus kompyuterlar talab qilinadi. |