O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti mikro makro iqtisodiyot fanidan ma’ruzalar matni toshkent – 2013

^Q%=^Q/Q*100%; ^P%=^P/P*100% 
Narxga bog‘liq talab elastikligi talab chizig‘ining alohida nuqtasida 
o‘lchanadi va egri chiziq bo‘yicha siljiganimizda, u o‘zgarib boradi. Shunga mos
ravishda, real statistik ma’lumotlarga ko‘ra, nuqtaviy va yoysimon elastiklik 
koeffisientlarini aniqlash mumkin.

Misol: Limonga bo‘lgan talab 100 dona bo‘lganda, har bir limonning narxi
750 so‘mni tashkil qildi, talab 200 dona bo‘lganda, har bir dona limon 500 so‘m 
bo‘lsin. Talab egri chizig‘ini chizing va yoysimon elastiklik koeffisientini
hisoblang.
Bu yerda - va - talabning va tovar narxining boshlang‘ich
qiymatlari, - va - talabning va tovar narxining o‘zgargan qiymatlari.
Elastiklik koeffisienti qiymatiga qarab talabni elastik, noelastik va birlik
elastiklikga ega bo‘lgan talablarga ajratish mumkin.
Agar talabning narx bo‘yicha elastiklik koeffisienti Ed>1 bo‘lsa, talab 

elastik deyiladi.
Agar talabning narx bo‘yicha elastiklik koeffisienti Ed<1 bo‘lsa, talab 


noelastik deyiladi.
Agar talabning narx bo‘yicha elastiklik koeffisienti Ed=1 bo‘lsa, talab birlik 


elastiklikka ega deyiladi.

Talabning narx elastikligiga ta’sir etadigan omilardan quyidagilarini 

alohida ko‘rsatish mumkin: 
1. Bozorda o‘rinbosar tovarlarning mavjudligi. Bozorda yaxshi o‘rinbosar 
tovarlarning yo‘qligi yoki ularni olishning qiyinligi iste’molchilarni narxlarning
o‘zgarishiga befarq qilib qo‘yadi.

---

2. Vaqt omili. Aksariyat tovarlarga bo‘lgan bozor talabi uzoq muddatli davr

mobaynida elastiklikroq bo‘ladi.
Bir tomondan, aksariyat insonlarga iste’molchilik ta’blarini o‘zgarishiga
ancha vaqt talab qilinadi. (masalan, qandolat mahsulotdariga bo‘lgan narx keskin 
oshirilsa ham mahsulotlarni sotish hajmi bir vaqtning o‘zida pasayib ketmaydi).
Boshqa tomondan, bir tovaga bo‘lgan talab boshqa bir tovarning mavjudigi 
bilan ham izohlanishi mumkin. Masalan, neftga va shu bilan bir qatorda benzinga
bo‘lgan narxning oshib borishi qisqa muddat ichida yo‘l bosishni qisqarishiga olib 
kelmaydi, lekin, uzoq muddatli davr mobaynida eski avtomashinalarni yangi
yoqilg‘i kam harajat qiladigan modellari bilan almashtirilishiga va shu orqali kam 
benzin ishlatilishiga olib keladi.
3. Tovarga bo‘lgan harajatlar darajasi. Iste’molchi byudjetidan tovarga 
yuqori darajada harajatlar qilish aksariyat tovarlarga bo‘lga talabni narxlarni
o‘zgarishiga o‘ta sezuvchan qilib qo‘yadi. Masalan, sanoat iste’molchisiga bir-
birlik tovarga bo‘lgan narx emas, balki unga bir oy yoki bir yilda qilinadigan
harajatlar muhim hisoblanadi.
4. Tovarning iste’molchi uchun zarurligi. Tovarning iste’molchi uchun
yuqori darajadagi zaruriyati narxga bo‘lgan past elastikligini aniqlab beradi.