O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti
Internetda axborot ta‟minoti va undan foydalanish tartibi
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 6.2. Internetda axborot ta‟minoti va undan foydalanish tartibi
Internet – bu global tarmoqdir, uni butun jahon o‗rgimchak to‗ri (World Wide Web) deb ham atash mumkin. Bu tarmoq millionlab kompyuterlar (veb-serverlar) to‗ridan tashkil topadi. Ular o‗zaro telefon tarmog‗i, kabellar va sun‘iy yo‗ldoshli tarmoqlar orqali bog‗lanadi. Axborotlar ushbu kompyuterlarda joylashgan bo‗lib, ular jahon yagona axborot olamini yaratadi, ushbu axborot olami tarmoqdagi barcha kompyuterlar uchun ochiq bo‗ladi. Axborotlar giper matnli hujjatlardan 67 tashkil topgan bo‗lib, ular veb-sahifalar deb ataladi. Veb-sahifalarda turli ma‘lumotlar joylashtiriladi. Bu hujjatlar jadval, diagrammalar, rasm, audio, video-lavhalar, kitob va jurnallar, hujjatli hamda badiiy filmlar va boshqalardan iborat bo‗ladi. Umuman olganda, internetda turli axborotlar mavjud, biroq hamma axborot ham barcha foydalanuvchilar uchun ochiq bo‗lmaydi. Ba‘zi axborotlar yopiq bo‗ladi va ulardan cheklangan foydalanuvchilar foydalanishi mumkin bo‗ladi. Bu ruxsat yoki parol orqali amalga oshiriladi. Masalan: korxonaning strategik faoliyatiga doir axborotlar faqat korxona xodimlariga ochiq, umumiy ma‘lumotlar esa barchaga ochiq bo‗lishi mumkin; elektron kutubxonaning ba‘zi ma‘lumotlari pulli bo‗lishi mumkin va ular to‗lov amalga oshirilgandan so‗ng ochiladi. Internet yordamida zarur axborotlarni qidirish, uzatish va almashish juda oddiy va qulaydir. Shu bilan birga, ulardan muloqot qilishda va muhokamalarda ishtirok etishda ham foydalanish mumkin. Sahifadan sahifaga o‗tib, zarur axborotlarni o‗qib bilim olishda, vaqtning qanchalik tez o‗tganini sezmay qolish mumkin. Agar internetda ishlash malakasi bo‗lsa, internet bo‗ylab sayohat katta huzur bag‗ishlaydi. Shu bilan birga, internet tarmog‗ida juda katta hajmdagi axborot olamida osongina adashib qolish ham mumkin, chunki internetdagi axborotlar hajmi kundan-kunga o‗sib bormoqda. Ma‘lumotlar oddiy kutubxonadagi kabi kitob va jurnallarda, kitob va jurnallar esa javonlarda joylashadi. Bunda kitob va jurnal vazifasini fayllar bajaradi. Axborot xavfsizligi quyidagilar bilan belgilanadi: • Maxfiyligi (konfidensialligi) – axborotdan foydalanish imkoniyati faqatgina vakolatga ega bo‗lganlar uchun ochiq bo‗ladi. • Axborot butunligi bu axborotning to‗g‗riligini, to‗liqligini va uni qayta ishlash usullari bilan ta‘minlanganligini ifodalaydi. • Axborotdan foydalanish imkoniyati – axborotdan foydalanish imkoniyatining zarur hollarda vakolatga ega bo‗lgan foydalanuvchilar uchun berilishidir. Axborotning xavfsizligi texnik tomondan axborot oqimi xavfi, ataylab axborotlarga va tizimga zarar ko‗rsatuvchi harakatlar yo‗qligi bilan aniqlanadi. Bunda zarar ataylab ichki va tashqi tomondan ko‗rsatilishi mumkin. Masalan, axborot tizimi mukammal bo‗lmasa, u axborot oqimi yaratilishiga sabab bo‗ladi yoki kompaniya xodimlari ham zarar ko‗rsatishdan istisno emasligi hisobga olinadi. Shuning uchun axborot tizimi mukammalligi ta‘minlanishiga jiddiy e‘tibor qaratiladi. AKT xavfsizligi ingliz tilida ―IT security‖ bo‗lib, bu axborotning himoyalanganlik holatini, u qayta ishlanayotgan axborotning xavfsizligini 68 va tatbiq etilgan axborot tizimi xavfsizligini ta‘minlaydi. Masalan, kompaniya shartnomalari bazasi - bu axborot bo‗lib, shartnomalar ishlanayotgan tizim axborot tizimi hisoblanadi. Bunda xavfsizlik axborot va tizim xavfsizligi ta‘minlangandagina amalga oshiriladi. Axborot tizimi xavfsizligi – bu axborot tizimining himoyalanganlik holati bo‗lib, unda axborot resurslarining maxfiyligi, ochiqligi, butunligi va aslligi ta‘minlanadi. Masalan, kompaniya ma‘muriy va moliyaviy tizimi yoki kompaniya hamkorlari hamda xaridorlari axborot tizimining xavfsizligi. Axborot xavfsizligi – bu axborotning va uni qo‗llab- quvvatlovchi tizimning axborot munosabatlari sub‘ektlariga nojo‗ya zarar ko‗rsatishi mumkin bo‗lgan tasodifiy yoki ataylab, tabiiy va sun‘iy ta‘sir hamda harakatlaridan himoyalanganligidir. Masalan, kompaniya mijozlari tomonidan axborot tizimiga zarar yetkazilishi mumkin, ya‘ni kompaniyaga zarar yetkazish maqsadida axborotlar o‗chirilishi yoki sug‗urtalanuvchilarga ziyon yetkazish maqsadida ma‘lumotlar o‗g‗irlanishi mumkin. Yüklə 1,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|