O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti
9-MAVZU. O„ZBEKISTONDA SUG„URTA BIZNESINI
Yüklə 1,42 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
88 9-MAVZU. O„ZBEKISTONDA SUG„URTA BIZNESINI AVTOMATLASHTIRISHNI RIVOJLANTIRISH ISTIQBOLLARI 9.1 Raqamli iqtisodiyot sharoitida sug„urtaning rivojlanishi va evolyusiyasi Avtomatlashtirilgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalari yetarlicha barqaror bo‗lgan ish yuritishlar mavjud bo‗lgandagina samarali va rentabelli bo‗ladi, chunki avtomatlashtirish faqat barqaror, ma‘lum qoidalarga bo‗ysunuvchi jarayonlargagina xosdir, shuning uchun qo‗llanilayotgan axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining o‗zgaruvchan sharoitlarda moslanuvchanlik xususiyati muhim ahamiyatga ega bo‗ladi. Agarda har bir ish holati o‗z xususiyatlariga ega bo‗lib, qonuniylikka to‗la amal qilinmasa yoki buzilsa, u holda axborot tizimlari va texnologiyalarini joriy qilish vaqt va mablag‗ xarajatlaridan boshqa hech qanday natijaga olib kelmaydi. Demak, sug‗urta bilan bog‗liq barcha boshlang‗ich va hisobot hujjatlari ulardan yetarlicha uzoq muddat davomida foydalanishni e‘tiborga olgan holda ishlab chiqilgan va tasdiqlangan bo‗lishi lozim. Sug‗urtalashga ariza (anketa), polis, sug‗urta shartnomasi, sug‗urta hodisasi haqidagi dalolatnomalar, foydani hisoblash turlari va buxgalterlik balanslari zararlarigacha bo‗lgan hujjatlarni misol sifatida keltirish mumkin. Shuningdek, barcha ishchi jarayonlar har tomonlama puxta ko‗rib chiqilgan, nizom, ko‗rsatma-yo‗riqnomalar va qoidalar hujjatli ko‗rinishda rasmiylashtirilgan bo‗lishi zarur. Xususan kim, qachon va qanday sharoitlarda kompaniya nomidan polislarga yuridik maqom beradi, brokerlar bilan hisob-kitoblar qanday amalga oshiriladi, to‗lovlar kim tomondan va qachon amalga oshiriladi, zararlarni kim va qanday baholaydi kabi axborot jarayonlarini tashkil etish zarur. Barcha hujjatlarning harakati shartlari va yo‗llari, agarda bu hujjatlar moliyaviy xususiyatga ega bo‗lsa, u holda pul harakati ham ko‗rsatmalarda (ma‘lum bir sxemada ifodalangan va yoritib berilgan bo‗lsa yanada maqsadga muvofiq) yoritib berilishi zarur. Axborot oqimlari har bir hujjatning mavjudlik siklini to‗liq kuzatish va kompaniyadagi axborot aylanishlarini tahlil qilib borishga, kelgusida uni tezlashtirish, soddalashtirish, zarurati bo‗lganda esa, to‗ldirish yoki yangi avtomatlashtirilgan texnologik yechimlar asosida rivojlantirishga imkon beradi. Aks holda, sug‗urta 89 faoliyatida amaliy jihatdan samarali axborot tizimlari va texnologiyalarini ishlab chiqish mda joriy qilishning imkoni bo‗lmay qoladi. Sug‗urta faoliyatida shartnoma munosabatlarini takomillashtirish, sug‗urta xizmatlari iste‘molchilari ishonchining o‗sishi sug‗urta shartnomalarini shakllantirishga yangicha yondashuvlarni talab qiladi, bunda sug‗urta operatsiyalarini amalga oshirish jarayonida sug‗urta xizmatlari iste‘molchisining ishonchini oshirish vazifasi sharnoma shartlarini uning amal qilish muddatida tanlash va o‗zgartirish imkonini taqdim etishni taqozo etadi. Shuningdek, sug‗urta operatsiyalarini amalga oshirish jarayonida sug‗urta iste‘molchilari manfaatdorligini oshirish va yangilarini jalb qilish yo‗nalishlari, asoslangan darajadagi shartnoma shartlarini taqdim etish yanada muhim ahamiyat kasb etadi. Sug‗urta shartnomasini tuzish va amalga oshirishda barcha tegishli hujjatlarni elektron hujjat aylanish tizimiga kiritish va uzatish imkoniyatlari shakllantirilishi kerak. Quyida sug‗urta shartnomalarini ro‗yxatga olish va ularga xizmat ko‗rsatish, ular bo‗yicha zararlarni tartibga solish jarayonlarini ko‗rib chiqiladi. Mijoz (jismoniy yoki yuridik shaxs) va sug‗urta kompaniyasi xodimi bu jarayonlar sub‘ektlari sifatida ishtirok etadi. Sug‗urta shartnomalarini ro‗yxatga olish va ularga xizmat ko‗rsatish, ular bo‗yicha zararlarni tartibga solish jarayoni ob‘ekt sifatida qaraladi. Sug‗urta shartnomalarini ro‗yxatga olish quyidagi jarayonlardan tashkil topadi: – kiruvchi hujjatlarni qabul qilish; – sug‗urtalanuvchi va sug‗urta shartnomasidagi mavjud shartlarni ro‗yxatga olish; – sug‗urtalanuvchining qarzlarini hisoblash (sug‗urta to‗lovlarini grafik asosida to‗lashda); – to‗lovlarni ro‗yxatdan o‗tkazish; – sug‗urta qoldiq summasini hisoblash; – chiquvchi hujjatlarni shakllantirish; – chiquvchi hujjatlarni chiqarish. Sug‗urta shartnomasiga xizmat ko‗rsatish quyidagi jarayonlarni amalga oshiradi: – kiruvchi hujjatlarni qabul qilish; – muddati tugagan shartnomalar bo‗yicha ma‘lumotlarga ishlov berish; – muddati uzaytiriladigan shartnomalar bo‗yicha ma‘lumotlarga ishlov berish; 90 – chiquvchi hujjatlarni shakllantirish (shartnoma muddatini uzayti- rish yoki navbatdagi badalni to‗lash xati) – shartnoma muddatini uzaytirish natijasida va mijozning ijobiy sug‗urta tarixini hisobga olgan holda chegirmalarni hisoblash; – chiquvchi hujjatlarni berish. Sug‗urta shartnomalari bo‗yicha zararlarni tartibga solish quyidagi jarayonlarni o‗z ichiga oladi: – kiruvchi hujjatlarni qabul qilish; – sug‗urtalanuvchini (sug‗urtalanuvchi shaxs) ro‗yxatga olish; – sug‗urta hodisasini ro‗yxatga olish; – sug‗urta shartnomasi bo‗yicha sug‗urta hodisasi tarixini yuritish; – sug‗urta hodisasini baholash; – sug‗urta qoplamalari (to‗lovlari) kalkulyasiyasi; – sug‗urta dalolatnomalarini tuzish va uni ro‗yxatdan o‗tkazish; – sug‗urta to‗lovlarini ro‗yxatdan o‗tkazish; – turli guruh alomatlarini hisobga olgan holda butun kompaniya bo‗yicha sug‗urta to‗lovlari (qoplamalarini) qaydnoma varaqalarini tuzish; – chiqish hujjatlarini shakllantirish; – chiquvchi hujjatlarni berish. Faoliyatning asosiy tashkiliy jarayonlari aniqlangandan so‗ng sug‗urta kompaniyasining hujjat aylanishlarini andozalashtirish lozim bo‗ladi. Kompyuterlarga asoslangan axborot tizimi kompaniya faoliyatining jarayonlari aniqlangan va hujjat aylanishlar tizimi andozalashtirilgan holatdagina samarali bo‗ladi. Sug‗urta kompaniyasining kompyuterlarga asoslangan zamonaviy tizimi – bu kompaniyaning barcha asosiy bo‗linmalari, xizmatlari, hududiy bo‗linmalarini qamrab oluvchi axborotlarni kiritish, ishlov berish va saqlash tizimidir hamda tezkorlik, funksional to‗liqlik, tushunarlilik, kirishimlilik va ishonchlilik talablariga javob beradi. Tezkorlik talabi bo‗yicha vaqt o‗tib borishi bilan axborotlarning qiymatlilik darajasini tushib borishi sababli birlamchi hujjatlarni kiritish va ishlov berishga imkon qadar qisqa vaqt sarflanishi kerak. Axborot tizimiga kiritilayotgan ma‘lumotlarning to‗g‗riligini tekshirish funksiyalari kiritilishi axborotlarning aniqlik darajasi yuqori bo‗lishiga olib keladi. Axborotlarning eng katta hajmini hisobga olish, birlamchi hujjatdagi mavjud bo‗lgan ma‘lumotlarning me‘yoriy aktlar va ko‗rsatmalar, ichki andoza va kelishuvlarga mos kelishi funksional to‗liqlikni ta‘minlab beradi. 91 Kompaniya bo‗limlarida foydalaniladigan birlamchi ma‘lumotlardan kiritilayotgan ma‘lumotlar ziddiyatsiz va kelishilgan bo‗lishi kerak, kelishilmaganlik holatida nazorat mexanizmlari va ma‘lumotlarni tahrirlash jarayonlari ko‗zda tutiladi. Ro‗yxatga olish axborotlarini tekshirish bo‗yicha, shuningdek, kompaniya bo‗limlari joriy faoliyati uchun talab qilinmaydigan hujjatlar bo‗yicha axborotlarni olishda zaruriy ishlar hajmini olib borish maqsadida ma‘lumotlarga kirishlik tamoyiliga rioya qilinishi kerak. Ma‘lumotlarning eng kichik darajada yo‗qotilishi yoki kelgusida tizimning ob‘ektiv hamda sub‘ektiv omillar tufayli uzilib qolishi holatlarida bu ma‘lumotlarni to‗liq tiklash imkoniyatini ta‘minlash axborotlarning ishonchlilik darajasini oshiradi. Kompyuter axborot tizimi kompaniyaning asosiy – shartnoma tuzish, shartnomalarga xizmat ko‗rsatish, to‗lovlar, tahlil, ekspert kabi ichki bo‗linmalarga mos holda quyi tizimlardan tashkil topishi kerak. Bu quyi tizimlar asoslangan boshqaruv qarorlarini qabul qilish uchun kompaniya rahbariyatiga aniq va tezkor axborotlarni yetkazib berishga yo‗naltirilgan bo‗ladi. Ekspert quyi tizimi kompaniyaning quyidagi asosiy masalalarini yechish xususiyatiga ega ekspert tizimini ifoda qiladi: – sug‗urtalashning ma‘lum shartlari bo‗yicha mijoz uchun sug‗urta mahsulotini tanlashda qaror qabul qilishning tezkorligi; – kompaniya bosh ofisidan uzoqda joylashgan kompaniya tuzilmaviy bo‗limlari uchun onlayn tartibida anderrayting siyosatini olib borish imkoniyati; – kompaniya sug‗urta mahsulotlari, sug‗urta turlari bo‗yicha tarif siyosatini tahlil va bashorat qilish; – berilgan guruhlashtirish ko‗rsatkichlari bo‗yicha hisobot sanasida kompaniya faoliyatini tahlil qilish (masalan, kompaniya hududiy bo‗linmalari bo‗yicha to‗lovlarning kelib tushishi, butun kompaniya bo‗yicha, sug‗urta mahsulotlari, sug‗urta turlari kesimida aniqlangan zararlar bo‗yicha tezkor axborotlar; haqiqiy to‗lovlar bo‗yicha tezkor axborotlar). Ekspert tizimi sug‗urta sohasida ishlab chiqilgan bilimlar bilan birga, sug‗urta kompaniyasida to‗plangan ma‘lumotlarga asoslanib jarayonlarni amalga oshiradi. Dastur omillar tizimiga kirish imkoniyatiga ega bo‗lib, mantiqiy xulosalar yordamida qo‗yilgan masalalarni yechib beradi va bilimlar bazasida mavjud bo‗lgan axborotlar asosida xulosa chiqaradi. Malakaviy va muqobil tuzilishga ega bo‗lgan axborot tizimi sug‗urta kompaniyasining raqobat ustunligini oshirgan holda dasturlashtirish va 92 joriy qilish bosqichlaridan iborat. Bunday tizimlar kompaniya faoliyati hisobotlarini olish, axborotlar to‗plashni avtomatlashtirish, ma‘lumotlarni ro‗yxatga olish va ishlov berishni markazlashgan holda yuritish, axborot ayirboshlash, faoliyatni tezkor tahlil qilish va kelgusida biznes taktikasini aniqlash kompaniya faoliyatini rejalashtirish va bashorat qilishga imkon beradi. Respublikamizda yirik sug‗urta kompaniyalari bilan ishlashning turli bosqichlarida tezkor xizmat ko‗rsatishni talab qiluvchi ko‗plab mijozlarning mavjudligi muhim ahamiyatga molik bo‗lsa, ikkinchi tomondan, ko‗plab sug‗urta kompaniyalarida mijozlar bazasini rivojlantirishni boshqaruvchi tuzilmaviy bo‗linmalar mavjud emas. Mijozlar to‗g‗risidagi axborotlar tarqoq holda saqlanishi natijasida bu faoliyat bilan shug‗ullanuvchi bo‗limlar mijozlar to‗g‗risidagi ma‘lumotlarga ega emas va aksincha, mazkur bo‗limlardan boshqa bo‗limlarga ishlov berish va qaror qabul qilish uchun axborotlar to‗liq bo‗lmagan holda og‗zaki yoki yozma holda kelib tushadi. Barcha mijozlar to‗g‗risida yetarli darajada ma‘lumotlar bazasiga ega bo‗lish, hozirgi kunda kompaniya biznesining barqarorligi va yuksalishidagi asosiy omillardan biridir. Mijozlar to‗g‗risidagi barcha axborotlar asosida yaratilgan xususiy va ishonchli ma‘lumotlar bazasiga ega bo‗lish sug‗urta iste‘molchilariga katta mablag‗lar evaziga qilinayotgan har qanday reklamadan ham kuchliroq ta‘sir kuchiga ega bo‗ladi, deb aytish mumkin. Sug‗urta tashkiloti samarali faoliyat yuritishi uchun sug‗urta bozorining holati va sug‗urta xizmatlariga bo‗lgan talabni tizimli o‗rganishi, sug‗urtaning yangi turlarini amaliyotga joriy etish zarur. Yaratilgan har bir xizmat iste‘molchining talabini qondirishi yoki qondirmasligi ham mumkin. Ijobiy natijaga erishish uchun mijozlarga xizmat ko‗rsatishning eng maqbul standartlarini qo‗llash, shuningdek sotuvchilarning bajargan ishiga qarab rag‗batlantirish mumkin. Zafar qozonishning majburiy sharti shuki, mahsulot mijozning barcha talab va istaklarini bajarishi zarur. Yaratilgan yangi mahsulot uchun sug‗urta polisi blankalarining ham yangi ko‗rinishini ishlab chiqish zarur, toki mijozda sug‗urta kompaniyasining faoliyatida yangilanishlar ro‗y berganligini his qilsin. Yangi sug‗urta mahsulotini yaratish uchun quyidagi jihatlarni o‗rganib chiqish maqsadga muvofiq: sug‗urta bozorining talabi, bozorning rivojlanayotgani yoki turg‗unligi, raqobat muhiti, iste‘molchilar, sotuvchilar hamda marketing strategiyasi. Mazkur jihatlarni tahlil 93 qilgandan so‗ng boshqa mahsulotlardan farqli yangi sug‗urta mahsulotini yaratish mumkin bo‗ladi. Innovatsion sug‗urta marketingi raqobatchilariga nisbatan ko‗proq foyda olishni istagan sug‗urta kompaniyalari uchun muhim bo‗lib, innovatsiyalarga va yangiliklarga asoslangan ustun raqobat strategiyasini shakllantiradi. Shuningdek, innovatsion sug‗urta marketingi faqatgina bozordagi yangi mahsulotni yoki mavjud mahsulotni realizatsiya qilish emas, balki yangi texnologiyalardan: yangi mahsulot yoki texnologik jarayon bo‗yicha ixtiro va nou-xaular uchun litsenziyalarni sotish hamda uni tayyorlash uchun uskunalarni takomilashtirishni nazarda tutadi. Yüklə 1,42 Mb. Dostları ilə paylaş:
|