51
XULOSA
Xulosa qilib aytish mumkinki, Buxoro amirligida madaniy hayot a
tarixshunoslik maktabida yaratilgan tarixiy asarlar Buxoro amirligi siyosiy,
ijtimoiy-iqtisodiy va madaniy hayotining deyarli
barcha sohalariga doir
ma`lumotlarni o`zida aks ettiruvchi muhim tarixiy manba hisoblanadi. Shu o`rinda
ushbu birlamchi manbalarning bugungi kunga qadar yetarli darajada tadqiq
etilmaganligi, ayniqsa ulardagi ma`lumotlarning Markaziy Osiyodagi xalqlararo
munosabatlar tarixini o`rganishda keng ilmiy muomalaga tortilmaganligini qayd
etib o`tish lozim.
Shuningdek, Buxoro tarixnavislik maktabi
va unda yaratilgan asarlar
bugungi kun tarixiy tadqiqotlari uchun nazariy-uslubiy jihatdan alohida ahamiyat
kasb etadi. Xususan, ulardan ilmiy tadqiqotning ob`ektivlik, izchillik, tahliliy-
tanqidiy yondashuv kabi tamoyillarini chuqurroq tushunishda foydalanish mumkin.
Albatta, tarixiy davr hamda muhit tufayli yo`l qo`yilgan kamchiliklar va sub`yektiv
jihatlarni e`tibordan qochirmaslik muhim.
Xonliklar tarixini o`rganish XIX asrning o`rtalaridan
boshlab bugungi
kungacha tarixchilar e`tiborini o`ziga jalb qilib kelmoqda. Hozirgi kungacha
xonliklar tarixi bo`yicha amalga oshirilgan va yaratilgan ilmiy asarlar hamda ilmiy
tadqiqotlarning salohiyati juda katta. O`tgan bir yarim asr mobaynida xonliklar
tarixini o`rganishda turlicha yondashish va munosabatlar, ayrim vaqtlarda (XX
asrning 50-80 yillarida) tarixiy jarayonlar va tarixiy voqelikni ob`yektiv
baholamaslik holatlariga yo`l qo`yildi. Xonliklar tarixini
yoritishdagi bunday
munosabat ushbu holni tarixshunoslik nuqta-nazaridan chuqur tahlil qilishni talab
etadi.
Shundan kelib chiqqan holda XIX asrning 30- yillaridan boshlab bugungi
kungacha tarixchilar e`tiborini o`ziga jalb qilib kelayotgan xonliklar tarixining
o`rganilishini mavjud ilmiy tadqiqotlarning yo`nalishi,
davr va boshqa
xususiyatlariga ko`ra bir necha guruhga bo`lib ko`rib chiqish talab etiladi.
52
Tarixshunoslikning bu tarzdagi davrlashtirilishi natijasida aksariyat
hollarda har bir davrga umumiy tarzda yondashilgan va ayni vaqtda tarixiy asarlar
va tarixiy voqealarning tahlili amalga oshirilgan. Biroq tarixiy asarlar va ularda
voqealarning yoritilishiga bo`lgan munosabatning xususiyatlariga qarab bu
davrlarning har birini alohida yana kichik davrlarga
yoki guruhlarga ajratib
chiqish maqsadga muvofiqdir. Bunda tarixiy tadqiqotlarning masalaga kontseptual
– metodologik yondashuv xususiyatlariga ko`ra quyidagi davrlarga bo`lib
o`rganishni tavsiya etish mumkin:
O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A. Karimovning tarixchi olimlar
bilan uchrashuvi hamda Tarix Instituti faoliyatini takomillashtirish to`g’risidagi
farmonidan so`ng mamlakatimizda tarixni o`rganishga bo`lgan munosabat tubdan
o`zgardi. Tarixchilar oldiga o`zbek davlatchiligi tarixi, o`zbek
xalqining
shakllanishi tarixi kabi masalalarni chuqur va ilmiy asoslangan holda, qo`lyozma
hamda arxeologik manbalarga asoslangan holda o`rganish birinchi o`ringa
ko`tarildi. Shundan buyon bugungi kungacha yaratilgan ilmiy asarlar, risolalar
hamda ilmiy tadqiqot ishlarida tarixni o`rganishning yuqorida ko`rsatib o`tilgan
jihatlariga katta e`tibor berilmoqda.