O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus

II. BOB.
MANFIY BO‘LMAGAN BUTUN SONLARNI RAQAMLASH-
GA O‘RGATISH METODIKASI 
Fоydаlаnilgаn аdаbiyotlаr ro‘yхаti
2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,,16,17, 
 

Тalabalarda ushbu mavzu bo‘yicha bilim ko‘nikmalariga qo‘yiladigan tal-
ablar: 
I.Har bir talaba: 
1) konsentirlar bo‘yicha «raqamlash» mavzusini mazmuni va vazifalarini 
bilishi; 
2) o‘quvchilarni o‘zlashtirishni takomillashtiradigan аmashqlar tizimini ishlash 
jarayonini bilishi: 
a) fanlararo aloqadorlik va sonlarni xonalar bo‘yicha o‘zaro uzviyligiga bog‘liq 
metodlar: 
b) natural sonlar qatorining hosil qilish tamoyillari: 
d) Sonning o‘nli tarkibi to‘g‘risida: 
e) konsetrlar bo‘yicha sonlarning o‘qilishi va joylashuvi: 
f) yangi sanoq birligining hosil qilinishi: 
g) konsentrlar bo‘yicha sonlarning joylashuv tarkibi: 
h) xona birliklari bo‘yicha munosabat: 
i) sonlar tarkibining o‘qilishi va yozilishini bilishi kerak. 
Mavzuni o‘rganish jarayonida ko‘rgazmalilikdan foydalanish. 
II. Bilish kerak: 
– mavzu bo‘yicha dastur talablari asosida sonlarni xona qo‘shiluvchilari 
yig‘indisi shaklida tasvirlash; 
– darslik bo‘yicha ko‘rgazmalar asoisda suhbatlar olib borish: 
– o‘quv materialini o‘zlashtirishini mustahkamlashga va kuchaytirishga oid 
didaktik o‘yinlar tanlash: 

---

55 
– bilim, malaka va ko‘nikmalarni hosil bo‘lishi bo‘yicha turli metodlar va 
mashqlar, mustaqil ishlar tuza olish: 
– turli xil ko‘rinishdagi ko‘rgazmali vositalar asosida yangi materialni va 
o‘tilgan materiallarni mustahkamlash va bayon qila olish. Raqamlash metodikasi 
bosqichda o‘qituvchining vazifasi bolalarda sanash malakalarini shakllantirish va 
1-10, 100 ichida, 1000 ichida va ko‘p xonali sonlarni sanay olishini, didaktik 
tamoyillar asosida natural qatorning tuzilishini ochib berish va bu asosda sonni 
natural ketma-ketlikning hadi sifatida ta’riflashdan iborat. 
Buning uchun o‘quvchilarning quyidagilarga erishishlarini ta’minlash zarur: 
1) O‘quvchilarning miqdor va raqamlar tartibi haqidagi tushunchalari 
aniqlashadi: 
2) Predmetlarni sanashni shakllantirish: 
3) 1 dan 10 gacha sonlar ketma-ketligini yaxshi o‘zlashtirib olishlari kerak; 
4) Narsalarni sanashni va sanash tartibi ko‘rsatilganda har bir narsaning beril-
gan guruhdagi tartib raqamini aytib bera olishlari kerak; 
5) Sonlarning 1 dan 10 gacha qatoridagi har bir son qanday hosil bo‘lishini 
ongli ravishda o‘zlashtirishlari kerak; 
6) Raqamlarni o‘qib olishlari va har bir raqamni narsalarning mos soni bilan 
mos qo‘ya olishlari kerak; 
7) Sonlarni taqqoslashni bilishlari kerak; 
8) 2,3,4,5 sonlarning ikkita qo‘shiluvchilardan iborat sonlar tarkibini barcha 
hollarini mustahkamlab, o‘zlashtirib olishlari kerak; 
9) 2+1, 4-1, 1+3, va hokazo ko‘rinishdagi matematik yozuvlarni o‘qiy olishlari 
va bunday yozuvlarni aniq rasmlar bilan mos qo‘yishlarini bilishlari kerak. 
10) Miqdorlar yordamida predmetlarni o‘zaro taqqoslash, «ko‘p», «kam», «or-
tiq», «baland», «past» kabi tushunchalarni taqqoslay olishi; 
Doira, kvadrat, uchburchakni bir-biridan farq qila bilishlari va nomini ayta 
olishlari kerak. 
Raqamlash metodikasi natural sonlar va nol haqidagi ma’lumotlarni o‘nlik, yu-
zlik, minglik, ko‘p xonali sonlar konsentrlari bo‘yicha kiritishni nazarda tutadi. 
Matematika dasturi o‘z ichiga avvalo natural sonlar bilan to‘rt arifmetik amal 
bajarishni oladi. Bu matematikaning yadrosini tashkil qiladi. Shu bilan birga alge-
bra va geometriyaning asosiy tushunchalari, asosiy miqdorlar kiritilgan, ular arif-
metik amallar bilan zaruriy o‘rinda qo‘shib o‘qitiladi. 
N
0
ni nemerlash va ular ustida arifmetik amallar bajarish boshlang‘ich ma-
tematika kursini asosini tashkil qiladi. Unga qo‘shib algebra va geometriya ele-
mentlari o‘qitiladi. Dasturda natural sonlar va nol haqidagi ma’lumotlarni asta-
sekin o‘nlik, yuzlik, minglik va ko‘p xonali sonlar konsentrlari (takroriy) kiritish 
nazarda tutiladi. Bu o‘nlik sanoq tizimining xususiyalari bilan, og‘zaki va yozma 
raqamlashni takror-takror qo‘llash orqali beriladi. 
1-o‘nlikni raqamlashda 1-10 sonlarini sanash, raqamlarni aytish, ketma-
ketligini, katta-kichikligini o‘zlashtirish nazarda tutiladi. 1-o‘nlik bilan nol soni 
ham birga o‘rgatiladi. Uni bo‘sh to‘plamning xarkteristikasi sifatida berilgan. 
Raqamlash davomida 11-20, keyin 21-100 ichida sonlarni raqamlash qaraladi. 1-
,2-, ....o‘nliklarni hosil qilish, birgalikda o‘nliklarni, ya’ni o‘nli sanoq tizimining 

---

56 
mohiyati tushuntiriladi. Keyingi sinflarda 100 ichida, 1000 ichida va ko‘p xonali 
sonlar og‘zaki va yozma raqamlash, arifmetik amallar bajarish, komponentlarning 
nomlarini o‘rgatishlar amalga oshiriladi.