O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus

“Ko‘p xonali sonlar” mavzusida arifmetik amallarni o‘rganish
Fоydаlаnilgаn аdаbiyotlаr ro‘yхаti
2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,14,15,,16,17,18 
Bu mavzuni o‘rganishda o‘qituvchining asosiy vazifasi o‘quvchilarning arif-
metik amallar (qo‘shish va ayirish, ko‘paytirish va bo‘lish) orasidagi o‘zaro 
bog‘lanishlarni umumlashtirish,yozma hisoblashlarning ongli va puxta 
ko‘nikmalarini hosil qilishdan iborat. 
Ko‘p xonali sonlarni qo‘shish va ayirish bir vaqtda o‘rganilib, nazariy asoslari,
yig‘indiga yig‘indini qo‘shish va yig‘indidan yig‘indini ayirish qoidalaridan iborat. 
Darslikda qo‘shish va ayirish hollari qiyinligi ortib boradigan tartibda kiritiladi: 
sekin asta xona birliklaridan o‘tish sonlari orta boradi, nollarni o‘z ichiga olgan 
sonlar kiritiladi, uzunlik, massa, vaqt va boshqa birliklarda ifodalangan sonlarni 
qo‘shish va ayirish qaraladi. 

---

82 
31064734581002002000 
++--- 
902734572643178 
70000 
- 
3 241 va hokazo
O‘quvchilarni bir nechta sonni qo‘shishda qo‘shiluvchilarni guruh usuli 
(yig‘indining 
guruhlash 
xossasi) 
bilan 
tanishtirish 
kerak. 
Masalan; 23+17+48+52=140 
(23+17)+(48+52)=40+100=140 
23+(17+48+52)=23=117=140 
Ko‘p xonali ismsiz sonlarni qo‘shish va ayirish bilan bog‘liq holda uzunlik, 
massa, vaqt va baho o‘lchovlari bilan ifodalangan ismli sonlarni qo‘shish va 
ayirish ustida ishlash amalga oshiriladi. 
Masalan: 42 m 65 sm +26 m 63 sm =69 m 48 sm
42 m 65 sm 4265 
26 m 83 sm 2683 
69 m 48 sm6948 sm 69 m 48 sm. 
Ko‘p xonali sonlarni ko‘paytirish va bo‘lish bir-biridan farq qiluvchi uch bos-
qichga ajraladi. 
I bosqich.
Bir xonali songa ko‘paytirish va bo‘lish 
II boqich. 
Xona sonlariga ko‘paytirish va bo‘lish 
III bosqich. 
Ikki xonali va uch xonali sonlarga ko‘paytirish va bo‘lish.