O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus

Ixtiyoriy diqqat
 
ongli ravishda ma’lum maqsad asosida voqea 
hodisaga nisbatan diqqatni yo’naltirishda ifodalanadi. Ixtiyoriy diqqat 
kishidan irodaviy zo’r berish va maxsus 203malgam203c quvvatni
talab etadi. Masalan, ixtiyoriy diqqatga kitob o’qish uchun ixtiyoriy 
diqqat zarur.
Ixtiyoriy diqqat diqqatning 203mal turi sifatida mehnat jarayonida 
o’z oldiga ma’lum bir vazifa qo’ygan va harakat programmasini ongli 
tarzda ishlab chiqqan bo’lsa yuz beradi. Uning diqqatini jalb etadigan 
ob’yektlarning alohida ajratib ko’rsatilishi ana shu hol bilan 

---

204 
belgilanadi. Diqqat ancha yangi, qiziqarli, maroqli bo’lmagan 
narsalarga qaratilmasdan, ansincha faoliyatning maqsadi bilan bog’liq 
narsalarga, uni 204malgam oshirish uchun muhim va zarur bo’lgan 
narsalarga jalb etilgan sharoitlarda ko’pincha irodaviy kuch-
g’ayratlarni ishga solish talab qilinadi. 
Ixtiyoriy diqqat jarayonida shaxsning faolligi namoyon bo’ladiki, 
bunday vaqtda qiziqishlar bilvosita xususiyat (bir faoliyat maqsadi va 
natijasining extiyojlari) kasb etadi. Ixtiyoriy diqqatning asosiy vazifasi 
psixik jarayonlarining kechishini faol boshqarib turishdan iboratdir. 
Kishi aynan ana shu ixtiyoriy diqqatning mavjudligi tufayli xotiradan 
o’zi uchun zarur ma’lumotlarni faol tarzda, tanlab «ajratib olish»ga, 
muhim va jiddiy narsalarni alohida ajratib ko’rsatishga, to’g’ri qarorlar 
qabul qilishga, faoliyat jarayonida paydo bo’ladigan vazifalarni 
204malgam oshirishga layoqatli bo’ladi. 
Ixtiyorsiz diqqat
 
esa qo’zg’atuvchining kuchli ta’siri asosida 
yuzaga keladi. Masalan, kuchli qo’zg’atuvchilar hisoblangan baland 
ovoz, yorqin nur, bo’yoq, kuchli hid beixtiyor kishi diqqatini o’ziga jalb 
etadi. Shuningdek, kishining extiyojlariga muvofiq keladigan uning 
uchun ahamiyatga ega bo’lgan qo’zg’atuvchilar ixtiyorsiz diqqatni 
qo’zg’aydi. 
Ixtiyorsiz diqqatda bevosita qiziqishning roli benihoya kattadir. 
Nimaiki qiziqarli, maroqli, hissiyotga boy, zavqli bo’lsa, diqqatning uzoq 
vaqt mobaynida to’planib turishini taqozo etadi. 
Ixtiyorsiz diqqat shaxsning umumiy yo’nalganligina ham 
bog’liqdir. Masalan, teatr bilan qiziqadigan kishi extimol futbol bo’yicha 
bo’lajak musobaqa haqidagi e’longa e’tibor bermasdan, ayni chog’da 
teatrga oid yangi e’lonni tezroq payqashi mumkin. Ixtiyorsiz diqqat 
sub’yektning anglashilgan niyatlaridan mustasno tarzda, uning biron 
bir irodaviy urinishlarisiz ro’y beradi. Ixtiyorsiz diqqatning asosiy 
vazifasi muhitning doimiy ravishda o’zgarib turadigan sharoitlarida tez 
va to’g’ri mo’ljal olishdan, uning mazkur paytda eng ko’p darajada 
hayotiy mazmun kasb etishi mumkin bo’lgan ob’yektlarni alohida 
ajratib ko’rsatishdan iboratdir. 
Ixtiyoriy va ixtiyorsiz diqqatdan tashqari uning yana bir alohida 
turini-