O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus

ASOSIY TAYANCH TUSHUNCHALAR

1. 
   Firma-foydani topish maqsadida ko‘zlangan korxona, kompaniya, biron bir xo‘jalik tashkiloti, xodimlar soni, mulk shakllari, huquqiy holati va boshqalarga ko‘ra xilma-xil firmalar bor. Firmalarda band bo‘lgan xodimlar soni 2-3 kishidan 20-30 ming kishidan iborat bo‘lishi mumkin, firmalar barcha mulk turdagi negizida davlat, kooperativ jamoa tashkilotlari va mahalliy shaxslari, shuningdek, aralash mulk negizida faoliyat ko‘rsatadi.Hozirgi iqtisodiy hayotda firmalarning asosiy qismi nisbatan kichik va mayda. Yirik firmalar nisbatan mustahkam ishlab chiqarish, texnologik va xomashyobazasiga ega bo‘lib, xalqaro mehnat taqsimotida faol ishtirok etadi, o‘rtacha firmalar kooperatsiyalangan faol ishtirok etadi, o‘rtacha firmalar kooperatsiyalangan hamda ixtisos- lashgan qismlar va detallar ishlab chiqarish sohasida faoliyat kursatadi. Mayda firmalar asosan, tovarlar ishlab chiqarish va aholiga xizmat kursatish bilan shugullanadi.
   
2. 
   Foyda - sotilgan mahsulot (ko‘rsatilgan xizmatlarning qiymati bilan tannarxi ayrimasi, qo‘shimcha mahsulotning pul shakli. Foyda daromadning bir qismi. Foydaning muvozanat, hisob-kitob va qoldiq shakllari mavjud. Mahsulot tannarxini pasaytirish, jadallshtirish asosida ishlab chiqarish hajmini oshirish foyda o‘sishining asosiy omillari hisoblanadi.
   
3. 
   Rentabellik - tarmoq yoki korxonaning foyda olib ishlashi. Foyda olish darajasini ko‘rsatadi. Foiz hisobida ifodalanadi. Ishlab chiqarish rentabelligi ma’lum davr 9 oy, chorak, yilda qo‘lga kiritilgan foyda midorining shu vaqtida foydalanilgan yillik asosiy ishlab chiqarish fondlari va aylanma vositalari qiymati yig‘indisiga yoki mahsulotni ishlab chiqarish, sotish xarajatlarining tannarxi nisbati sifatida hisoblanadi. Mahsulot rentabelligi ayrim mahsulot turining daromaddorligi, foydaning aks ettiradi va mahsulot sotishdan olingan foydaning uning to‘la tannarxiga nisbati bilan hisoblanadi.
   
4.