152
Diqqatning ko‟lami – bir vaqtning o‟zida diqqatning bir qancha obyektga qaratilishi imkoniyati.
Diqqatning taqsimlanishi – diqqatning bir vaqtda bir necha obyektga taqsimlanish xusuiyati.
Diqqatning ko‟chishi – diqqatni ixtiyoriy ravishda bir obyektdan ikkinchisiga ko‟chirish.
Dialog – ikki va undan ortiq kishilarning o‟zaro og‟zaki gaplashishi.
Dialogik nutq – nutq turlaridan bo‟lib, bunda so‟zlovchilar barobar teng, birgalikda faollik ko‟rsatadi.
Dominant shaxs – boshqalar bilan muomala va munosabat o‟rnatishda o‟z fikrini o‟tkazish xislatining
yorqin namoyon bo‟lishi.
Yosh psixologiyasi – turli yoshdagi odamlarning psixologik xususiyatlarini
va rivojlanish
qonuniyatlarini o‟rganadi.
Yosh davri nizolari – o‟ziga xos, uncha uzoqqa cho‟zilmaydigan ontogenez davrlari bo‟lib, bu vaqtda
keskin psixik o‟zgarishlar yuz beradi.
Jamoa – maqsadlari jamiyat maqsadiga ms keladigan umumiy faoliyat bilan birlashgan odamlar
guruhi.
Jamoaning negizi – umuiy fikr, maqsad va ishlab chiqarishag taalluqli qarorlarni shakllantiruvchi
jamoa a‟zolari.
Yo‟nalish – shaxsning xatti-harakati va faoliyatini aniq sharoitlardan qat‟i nazar ma‟lum yo‟lga
yo‟naltiruvchi barqaror motivlar yig‟indisi.
Individuallik – individning boshqalardan farqlanadigan ijtimoiy xususiyatlari va psixikasining o‟ziga
xosligi, qaytarilmasligi.
Idrokning konstantligi – idrok sharoiti o‟zgarsa-da, idrok qilishdan hosil bo‟lgan narsa obrazlarning
nisbatan o‟zgarmasligi.
Idrokning predmetliligi – jamiki olamdan olingan ma‟lumotlarni ichki olam obyektiga kiritish
xususiyati.
Idrokning butunliligi – sezgi a‟zlariga bevosita ta‟sir
etib turgan obyektlarni, ularning belgi va
xususiyatlari bilan birgalikda qo‟shib idrok etish.
Istedod – shaxsning ma‟lum faoliyatda ifodalanadigan qobiliyatining yuqori darajasi.
Ijtimoiy psixologiya – psixologiya fanining o‟ziga xos maxsus tarmog‟i bo‟lib, unda psixik va
jamiyat taraqqiyoti qonunlari o‟rganiladi.
Ijtimoiylashuv - inson tomonidan ijtimoiy tajribani egallash va hayot - faoliyat jarayonida uni faol
tarzda o‟zlashtirish jarayoni.
Ijtimoiy tasavvurlar – shaxsga jamiyat orqali ta‟sir etgan narsa va xodisalarning yaqqol obrazi.
Ilmiy taxmin – tekshirish va tadqiqot olib borish maqsadida ilgaridan kutilishi mumkin bo‟lgan
xolatning bashorat qilinishi.
153
Ijtimoiy psixologik eksperiment – asosiy metodlardan biri bo‟lib, o‟zgaruvchan mustaqil turli xolat
va jarayonlarning boshqa nomustaqil xolat va jarayonlarga ta‟sir etishdagi aniq ma‟lumotlariga
tayanadi.
Interaktiv – shaxslararo munosabatlarda bir-biriga xulq-atvor ta‟sir ko‟rsatish jarayoni.
Introvert shaxs - shaxsning xar qanday sharoit va xolatlarida o‟z ichida kechayotgan fikrlarini bayon
etish ehtiyojining nihoyatda pastligi.
Kasb – faoliyat shakllari birlashmasi bo‟lib, mazmun, vositalar,
tashkilotlar, mehnat natijalari hamda
mehnat subyektini tayyorlashga qo‟yiladigan talablar majmui.
Kontent-analiz – tekshirilayotgan matnda so‟z, ibora, abzaslarni ma‟no-mohiyatini takrorlanish
darajasiga qarab tahlil etish usuli.
Kuzatish – sinaluvchini aniq maqsad, faoliyat, vaqt, guruh bilan bog‟liq ravishda tekshirish,
o‟rganish, ma‟lumotlar to‟plash metodi.
Kommunikativ – shaxslararo munosabatlarda ma‟lumot, axborot, g‟oyalar almashinuvi jarayoni.
Kichik guruh – a‟zolari birgalikdagi faoliyat bilan shug‟ullanuvchi va bevosita shaxslararo
munosabatda bo‟luvchi kishilar guruhi.
Ko‟nikma – odamening ma‟lum ishni bajarishga tayyorligida ko‟rinadigan qobiliyati. K.
mahoratning
asosini tashkil etadi.
Longityud tadqiqot – sinaluvchini uzoq muddat va doimiy ravishda o‟rgansh.
Metod – bilishning nazariy va amaliy o‟zlashtirish usullari yig‟indisi.
Metodologiya – tadqiqot, tekshirish usuli bo‟lib, bilishning nazariy va amaliy o‟zlashtirish usullari
yig‟indisidir.
Motiv – ma‟lum ehtiyojlarni qondirish bilan bog‟liq faoliyatga undovchi sabab.
Motivasiya – odamni faol faoliyatga undovchi sabablar majmui.
Malaka – mashq qilish jarayonida ish harakatlar bajarilishining avtomatlashgan usullari.
Mehnat psixologiyasi - kishi mehnat faoliyati psixologik xususiyatlarini, mehnatni ilmiy asosda
tashkil etishning psixologik jihatlarini o‟rganadigan fan.
Mehnat faoliyati psixologiyasi – bu psixologiyaning bir sohasi bo‟lib, inson shaxsini mehnat subyekti
sifatidagi shakllanishi xususiyatlarini, mehnatning shart-sharoitlari, yo‟llari va usullarini ilmiy
jihatdan o‟rganadi.
Mehnat – inson ehtiyojini qondirish asosida tashqi olamni o‟zgartirishga
qaratilgan maqsadli
faoliyat.
Mutaxassislik – faoliyatning aniq shakli bo‟lib, mehnat egasining kasbiy tayyorligi, mehnat
vositalari, mehnat jarayoni va maqsadining maxsus xususiyatlari bilan belgilanadi.
154
Mehnat subyekti (egasi) – bu faol harakat qiluvchi, anglash va o‟zgartirishga layoqatli, ong va iroda
bilan ish olib boruvchi individ yoki ijtimoiy guruh.
Muloqot – ikki yoki undan ortiq odamlarning o‟zaro bir-biriga ta‟sir etishi.
Melanxolik – temperament turlaridan biri bo‟lib, psixik faollikning sust, tez ta‟sirlanuvchanlik, xatto
arzimagan narsalar uchun ham juda chuqur ta‟sirotga berilishi bilan xarakterlanadi.
Monologik nutq – bir odamning o‟z fikrlarini og‟zaki yoki yozma ravishda ifodalash nutqi.
Monolog – ma‟ruzachi tomonidan nutq so‟zlanishi, ma‟ruzachi aktiv, tinglovchi passiv bo‟lgan
jarayon.
Mobil shaxs – shaxsning bir faoliyat turidan boshqasiga o‟tish va moslashish imkoniyatining yuqori
darajada kuzatilishi.
Negativizm – individning har qanday sharoiitda ham guruh fikriga qarshi turishi va o‟zicha mustaqil
fikr, mavqyeni namoyon qilishi.
Norasmiy – odamlarning birgalikdagi muloqot va faoliyatlarida ular
orasidagi munosabatlarning
o‟zaro ishonch, bir xil qarash va maqsadlarning ko‟zda tutilishi.
Noverbal – nutqsiz ifodalangan harakat, mimika, xolatlarning boshqa shaxsga yo‟naltirilishi.
Nizolar – o‟zaro ta‟sir ko‟rsatayotgan kishilarning qarama-qarshi turishi, bunda fikrlar, pozisiyalar,
qarashlar teskariligi kuzatiladi.
Nizo turlari – nizolarning kimlar orasida yuzaga kelishiga ko‟ra farqlari: shaxslararo, guruhlararo,
shaxsiy, etnik, milliy; namoyon bo‟lish xususiyatiga ko‟ra: ochiq, yopiq, uzoq muddatli, qisqa;
mavqye yoki darajaga ko‟ra: vertikal va gorizontal; yo‟nalishiga ko‟ra: destruktiv va konstruktiv.
Nizo bosqichlari – uch
bosqichda, ya‟ni nizo oldi, nizo va nizodan keyingi bosqichlar.
Nizo hal etish yo‟llari – komromiss, ya‟ni kelishuv; joyida hal etish; nizodan chekinish; orqaga
surish; qochish.
Operativ xotira – xotira turlaridan biri bo‟lib, faoliyat bajarish jarayonida uzoq xotiradan vaqtincha
foydalaniladi.
Oila – turmush qurish, qarindosh-urug‟chilik asosidagi kichik guruh.
Psixika – yuksak darajada tashkil topgan
materiya, miyaning funksiyasi bo‟lib, uning mohiyati
tuyg‟ular, idrok, tasavvur, fikrlar, iroda va boshqalar ko‟rinishida aks ettirishdan iborat.
Psixik jarayonlar – u yoki bu psixik maxsult va natijalarni (psixik obrazlar, xolatlar, tushunchalar,
xissiyot va x.k.) xosil qiluvchi, shakllantiruvchi va rivojlantiruvchi jarayon.
Psixologiya – odamning obyektiv borliqni sezgi, idrok, tafakkur, tuyg‟u-hissiyot
va boshqa psixik
xolatlar orqali aks ettirish jarayonini o‟rganadigan fan.
Psixik holatlar – psixik hayot shakllari, diqqat, hissiyot, iroda jarayonlariga aytiladi. P.H.
(xushchaqchaqlik, ruhlanish, siqilish, ziyraklik, qat‟iylik, tirishoqlik v.b.) shaxslarda ma‟lum darajada
barqaror bo‟lib, ularning muayyan xususiyatiga ham aylanib qoladi.