O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus



Yüklə 39,9 Kb.
Pdf görüntüsü
səhifə69/104
tarix26.09.2017
ölçüsü39,9 Kb.
#2123
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   104

 
189 
edi.  Uning  kupchilik  izdoshlari  tomonidan  ma'kullangan  nuktai 
nazariga  kura,  kishi  unda  xayvonot  dunyosiga  mansub  ajdodlaridan 
meros  kilib  olgan  instinktiv  mayllar  va,  eng  avvalo,  jinsiy  instinkt  va 
uzini  ximoya  kilish  instinkti  mavjud  bulganligi  tufayli  faoldir.  Uzini 
xayvonot olamida bulgani kabi namoyon kila olmaydi, negaki, jamiyat 
kishini kuplab cheklashlar turiga urab tashlaydi, uning instinktlari va 
mayillari "senzura"ga rubaru kiladi, bu esa kishini ularni cheklashga, 
tayilishga  majbur  etadi.  Instinktiv    mayillar  shu  tarika  shaxsning 
anglanilgan  xayotidan  sharmandali  bulgan,  man  etilgan  va  obru-
e'tiborga putur yetkazadigan xodisalar sifatida  chikarib tashlanadi va 
anglanilgan  soxasiga  aylanadi,  "yashirin  yashay  boshlaydi",  lekin 
yukolib  ketmaydi.  Ular  uzining  xarakatlanuvchi  kuchini,  uz  faolilgini 
saklab  kolgan  xolda  anglanilganlik  soxasida  sekin-asta  kishilik 
madaniyatining  turli  shakllari  va  inson  faoilyati  maxsuli  tusiga  kirib 
(kismlarga ajratgan xolda) shaxsning xulk-atvorini yunaltirishni davom 
ettiraveradi.  Anglanilganlik  soxasida  instinktiv  mayllar  uzining  kelib 
chikishiga  boglik  xolda  turlicha  "kosplekslar"ga    birlashadi,  bu  esa, 
Freydning  va  freydchilarning  ta'kidlashlaricha,  shaxs  faolligining 
xakikiy sababi bulib xisoblanadi. 
 
Freydning shaxs faolligi xakidagi konsepsiyasi (barcha xatolariga 
karamay,  uning  yutugi  anglanilmaganlik  va  moyilliklar  jabxasiga 
e'tiborni  jalb  etganligida  edi)ni  xatto  bolaning  shavoniy  istaklari  va 
kurkinchlari  xakida  xech  narsaga  asoslanmagan  xayoli  uydirmalarini 
bir chekkaga surib kuygan xolda dikkat bilan karab chikilishi bu yerda 
faollikning uzi xam biologik tabiiy kuch deb tushunilayotganini paykab 
olish  imkonini  beradi.  U  xayvonlar  instinktiga  uxshash,  ya'ni  uzining 
barcha ulchovlariga, "sublimasiya"lari ("kismlarga ajratilishi") va  unga 
karama-karshi  kuyilgan  jamiyat  bilan  mojarolari  bulgani  xolda  usha 
xayvonlar  istinkti  singari  anglanilmagan  buladi.  Bunda  jamiyatning 
vazifasi  mayllarni  seklashda  va  "senzura"  ostiga  olishdan  iborat  bulib 
koladi. Shaxs va uning faolligini bunday tarzda talkin kilish shaxsning 
ijtimoiy  mavjudot emas,  balki biologik  jonzot ekanligi  xakidagi baxoni 
keltirib  chikaradi.  Bunda  inson  va  jamiyat  bir-birlariga  prinsipial 
jixatdan  yotdirr  va  ularning  "uygun  tarzda"  munosabat  urnatishlari 
fakat  birinchi  ikkinchisining  kuchi  bilan  bostirilgan  takdirdagina, 
birining  ikkinchisi  ustidan  abadiy  zurligi  bulgandagina,  anglanilgan 
jabxaning  isyon  kutarishi,  tajovuzga  yuz  tutishi,  ichki  a'zolarning 
kasallanishi va xokazolar doimiy xavf solayotgan takdirdagina mumkin 
deb faraz kilinadi. 
 
Freydning  shaxs  faolligini  butunlayicha  fakat  shaxvoniy  xirsga 
boglik  kilib  kuyishga  intilishi  markscha  yunalishda  bulmagan 
psixologiyaning  xam  kupchiligida  e'tiroz  tugdirdi.  Bu  xol  klassik 
freydizmning  va  undan  muayyan  chekinishlarnin  birikuvidan  iborat 
xususiyatga ega bulgan neofreydizm   (A.Kardiner, E.From, K.Xorni va 


 
190 
boshkalar)ning  kelib  chikish  sabablaridan  biri  bulgan  edi.  
Neofreydchilar  shaxsning  faolligini  tushunish  borasida  shaxvoniy 
mayllarning  ustunligi  fikridan  voz  kechishadi  va  insonning  biologik 
mavjudotligidan  chetga  chikishadi.  Shaxsning  muxitga  boglikligi 
birinchi uringa kuyiladi. Bunda shaxs guyo uni beixtiyor belgilaydigan 
ijtimoiy  muxitning  shunchaki  oddiy  tasviri  sifatida  namoyon  buladi. 
Muxit shaxsga uzining eng muxim xususiyatlari aksini singdiradi. Ular 
ana  shu  shaxs  faolilginin  kurinishlariga  aylanadi.  Masalan,  kanday 
bulmasin  mexr  kuyishlariga  va  ma'kullashlariga  muvaffak  bulish 
uchun  intilish,  xokimiyatning,  obru-e'tiborning  va  soxiblikning 
orkasidan 
kuvish, 
obru-e'tiborli 
odamlar 
guruxining 
fikriga 
buysunishga  va  kabul  kilishga  intilish,  jamiyatdan  uzini  olib  kochish 
ana  shunday  kurinishlardir.  Bu  konsepsiyalarda  xam  shaxsning 
faolligi xakikatga tugri kelmaydigan fikriligicha koladi. 
 
Shaxsni va uning faolligini tushunish borasida garb psixologiyasi 
(asosan  amerikaparast  psixologiya)ning  boshka  bir  nazariy  yunalishi 
"insonparvarlik 
psixologiyasi" 
birinchi 
karashda 
psixoanalitik 
yunalishga  nimasi bilandir zid bulib kurinadi. Lekin keyinchalik ular 
uzlarining  asosiy  ta'riflariga  kura  bir-birlariga  yakinlashib  ketgani 
anik-ravshan  bulib  koladi.  Faollikning  manbaini  kashf  etishga 
urinarkan,  utmishga  bolaning  "anglanilmagan  xolatga  surib 
chikarilgan"  taassurotlari  va  kechinmalariga  murojat  kiladigan 
psixanalitiklardan  farkli  ularok  rivojlanishi  K.Rodjers,  A.Maslou, 
G.Olport  va  boshkalarning  ilmiy  ishlari  bilag  boglik  bulgan 
"insonparvarlik  psixologiyasi"  kelajakka,  uzligini    eng  kup  darajada 
namoyon  kilishga  (uzini  faollishtirishga)  intilishni  shaxs  faolligining 
asosiy omili deb xisoblaydi. 
 
Maslou,  Rodjers  va  "insonparvarlik  psixologiyasi"ning 
boshka  vakillari  uzini  faollashtirishni  uz  moxiyati  e'tibori 
bilan  egosentrik  (uzini  xammadan  ustun  kuyish)  jarayonga 
aylantirib  yuborishadi.  Uzligini  faollashtirish,  A.Maslouning 
fikricha,  uzini  va  fakat  uzini    ruyobga  chikarish  uchun 
intilishdirki,  bu  ijodiy  faollik  va  "xususiy  Men"ini  tulakonli 
namoyon  kilish  uchun  intilish  kabi  fazilatlarga  ega  bulgan 
"uzini  faollashtiruvchi  shaxslar"ning  (A.Maslouning  fikricha, 
ularning  soni  unchalik  kup  emas-1  prosent  atrofida  buladi) 
uta  individualligi  xakida  dalolat  beradi.  Xakikatda  esa  agar 
uzligini faollashtiruvchi shaxsni uz xatti-xarakatlari va ishlari 
bilan  uzini  ijtimoiy  jixatdan  shart  kilib  kuyilgan  alokalar 
orkali  boglangan  boshka  odamlarning  xissiy  va  akliy 
jixatlaridagi 
uzgarishlarni 
ta'minlovchi 
sifatida 
personajlashuvini  amalga  oshiradigan  faoliyat  va  munosabat 


Yüklə 39,9 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   65   66   67   68   69   70   71   72   ...   104




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©genderi.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

    Ana səhifə