O'zbekiston respublikasining iqtisodiy potensiali va uning unsurlari

O'zingiz tasavvur qiling: bizda tabiiy gaz ichki bozorda tannarxga teng bahoda sotiladi, ishlab chiqarish hajmi ko'payib YaLPI IChKI MAHSULOT hajmi ham oshadi, ammo samaradorlik ko'rsatgichlari ko'ngildagidek bo'lyaptimi? Cheksiz xorijiy investitsiyalarni jalb etish yo'li bilan energiya resurslarini ko'paytirishdan ko'ra, ulardan samarali foydalanish to'g'risida ko'proq bosh qotirishimiz kerak. Ishlab chiqarish korxonalari va aholi tomonidan iste`mol qilinayotgan tabiiy gaz va elektr energiyasi o'rtasidagi optimal nisbatni topsak, mamlakatimiz iqtisodiyotida yangi sahifalar ochiladi va iqtisodiy inqilobga erishgan bo'lamiz.
Mahsulot tannarxini pasaytirish, energiya tejamkorligiga erishish, mehnat unumdorligini oshirish hisobiga yukori rentabelli mahsulotlar ishlab chiqarishni yo'lga qo'yish, jahon bozorining o'zgaruvchan kon`yukturasiga tez moslasha oladigan texnologiyalarni joriy etish, shularga va tashqi savdodagi ijobiy saldoga erishishni ta`minlaydigan xo'jalik mexanizmini yaratish — bir suz bilan aytganda, marketingni islohotlarning bayrog'i sifatida baland ko'tarish — bugungi kunning eng muhim vazifalaridandir. Shunday yo'l tutsak murakkab tuyulayotgan masala, ya`ni jahon moliyaviy inqirozi ta`sirida vujudga kelgan nomutanosibliklarni bartaraf etish va O'zbekiston milliy iqtisodiyotini raqobatbardosh milliy iqtisodiyotlar qatoriga qo'shish masalasini tez sur`atlar bilan hal eta olamiz. Bu yuksak marraga erishish davlat boshqaruv organlari, olimlar va tadbirkorlarning uyg'unlikda harakat qilishini taqozo etadi.
Tovar bozori tushunchasi va tovar bozori turlari.

Bozor (market) – keng ma’noda muomala sohasi bo’lib, tovar ayriboshlash munosabatlari va jarayonlari majmuidir.Bunda tovar bilan oldi-sotdi munosabatlari tovar ishlab chiqarish, tovar ayriboshlash va pul muomalasi qonunlari asosida amalga oshadi. Ko’pincha, marketingda bozor deganda ma’lum tarmoq tovarlariga ehtiyoj sezuvchi va uni qondirish imkoniyatiga ega bo’lgan potensial iste’molchilarning majmui tushuniladi.
Bozor ma’lum bir qiymatga ega bo’lgan turli xil ob’ektlar bo’yicha tashkil etilishi mumkin.Msalan, iste’mol tovarlari bozori, qimmatli qog’ozlar bozori, mehnat bozori, kapital bozor va boshqalar shular jumlasidandir. Iste’molchilarning turiga qarab iste’mol bozori va korxonalar (tashkilot) bozoriga bo’linadi.
Iste’mol bozori – bu tovarlarni va xizmatlarni o’zining shaxsiy ehtiyoji uchun sotib oladigan yakka shaxslar va oilalar majmuidan iborat bo’lib, ommaviy iste’molchilarga egaligi, raqobatning xilma-xilligi va markazlashmagan strukturaga ega ekanligi bilan xarakterlanadi.
Korxonalar (tashkilotlar) bozori esa o’z navbatida, ishlab chiqarish – texnik maqsadlarda boshqa tovarlar ishlab chiqarishda qo’llaniladigan tovarlar va xizmatlarni sotib oluvchi korxonalar va shaxobchalarning majmui tushuniladi.
Davlat tashkilotlari bozori deganda esa o’z faoliyatlarini yuritish uchun tovarlar va xizmatlarni sotib oluvchi yoki ijaraga oluvchi hamma bo’g’indagi davlat tashkilotlari tushuniladi.
Ishlab chiqarish – texnik maqsadlarda foydalaniladigan mahsulotlar bozori kam sonli xaridorlarga egaligi, lekin tovarlarning katta miqdorda sotilishi bilan xarakterlanadi.
Bozorda kim etaksilik qilishiga qarab bozorlar “sotuv bozori” va “xaridor bozori” ga bo’linadi.
“Sotuvchi bozori” – unda tovarga bo’lgan talab taklifdan oshib ketadi. Bunday bozorda sotuvchi hukmronlik qiladi, xaridorning esa faol ishtirokchi bo’lishiga to’g’ri keladi. Bunday holatda “pul tovar orqasigadan yuguradi”.
“Xaridor bozori” – bunday bozorday taklif talabdan ko’p shuning uchun xaridor (iste’molchilar) taklif etilayotgan tovarlar va xizmatlar orasidan hohlaganini tanlash imkoniyatiga ega. Bunday bozorda xaridor xaridorlar ustunlikka ega bo’lib, ishlab chiqaruvchi va sotuvchilar bozorning eng faol ishtirokchilariga aylanadilar. Bunday holatda “tovar pul orasida yuguriladi”.
Talab va taklifning miqdori va tarkibi jihatidan bir-biriga muvofiq kelishi “muvozanatli bozor” deb yuritiladi. Muvozanatli bozorni ta’minlashning asosiy yo’llari quyidagilar hisoblanadi: ishlab chiqarishni talab ta’minlashning asosiy bozorni to’yintirish; etarli darajada mahsulot zahirasini barpo etish; xaridorgir mahsulotlar narxini oshirish va aksincha, talab uncha mavjud bo’lmagan mahsulotlar narxini pasaytirish va boshqalar.