O‘zbekistonda fanlararo innovatsiyalar va 12- son ilmiy tadqiqotlar jurnali
Yüklə 106,7 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- O‘ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA 12- SON ILMIY
| kiberxavfsizlik –
hisoblashlarga asoslangan bilim sohasi bo’lib, buzg’unchilar mavjud bo’lgan sharoitda amallarni to’g’ri bajarilishini kafolatlash uchun o’zida texnologiya, inson, axborot va jarayonlarni mujassamlashtiradi. U xavfsiz kompyuter tizimlarini yaratish, amalga oshirish, tahlillash va testlashni o’z ichiga oladi. Kiberxavfsizlik ta’limning mujassamlashgan bilim sohasi bo’lib, qonuniy jihatlarni, siyosatni, inson omilini, etika va risklarni boshqarishni o’z ichiga oladi. Tarmoqlar sohasida faoliyat yuritayotgan Cisco tashkiloti esa kiberxavfsizlikka quyidagicha ta’rif bergan: Kiberxavfsizlik – tizim, tarmoq va dasturlarni raqamli hujumlardan himoyalash amaliyoti. Ushbu kiberxujumlar odatda O‘ZBEKISTONDA FANLARARO INNOVATSIYALAR VA 12- SON ILMIY TADQIQOTLAR JURNALI 19.10.2022 1026 maxfiy axborotni boshqarish, almashtirish yoki yo’q qilishni; foydalanuvchilardan pul undirishni; normal ish faoliyatini buzishni maqsad qiladi. Hozirda samarali kiberxavfsizlik choralarini amalga oshirish insonlarga qaraganda qurilmalar va ularning turlari sonining kattaligi va buzg'unchilar salohiyatini ortishi natijasida amaliy tomondan murakkablashib bormoqda. 117 Kiberxavfsizlik bilim sohasining zaruriyati ilk bor meynfreym kompyuterlar ishlab chiqarilganidan boshlab paydo boʻla boshlagan. Bunda mazkur qurilmalar va ularning vazifalari himoyasi uchun koʻp sathli xavfsizlik choralari amalga oshirilgan. Milliy xavfsizlikni ta'minlash zaruriyatini oshib borishi kompleks va texnologik murakkab ishonchli xavfsizlik choralarini paydo boʻlishiga sabab boʻlgan. Bugunga kelib, hayotning har bir jabhasi raqamlashmoqda, tug‘ilishdan tortib vafot etishgacha raqamli boshqaruv asosida hayot kechirmoqdamiz. Aholi demografiyasining o‘sishi hamda pasayishi, jinoyatchilik miqdorining harakatlanishi, valyuta qimmatliklarining harakatlari, onlayn savdo, shuningdek, masofaviy ta’lim, masofaviy boshqaruv kabilar shular jumlasidandir. Mazkur vositalar asosidagi hayot tarzi bizga beqiyos qulayliklar bermoqda, biroq bugun shaxsning qadrsizlanishi, shaxsiy ma’lumotlarning dunyo bo‘ylab tarqalib ketishi, firibgarlik qurboniga aylanishi har qachongidan osonlashmoqda. Buning tub sababi ham aynan raqamli dunyodir. 1995-yilda nashr etilgan M. Ethan Katshning “Raqamli dunyoda huquq” nomli kitobining kirish qismida William Gates tomonidan bir jumla aytiladi: “Kelajakda barcha narsa raqamli bo‘ladi” (Katsh, 1995). Oradan 27 yil muddat o‘tdi hamki, mazkur fikrning tasdig‘ini ko‘rmoqdamiz. Yuqorida aytilganidek, har bir soha va hayotning har bir jabhasi raqamlashmoqda. www.datareportal.com sayti tomonidan taqdim etilgan ma’lumotlarga qaraganda, bugungi kunda dunyo bo‘ylab jami 5 milliard kishi internetdan foydalanmoqda – bu dunyo aholisining 63 foiziga teng demakdir. Xuddi shunday ma’lumot www.statista.com sayti tomonidan ham taqdim etilgan. Joseph Johnsonning tahlillariga ko‘ra, “2022-yil aprel oyida dunyo aholisining umumiy sonidan 4,65 milliard kishi ijtimoiy tarmoq foydalanuvchilari sanalishadi”. Internet foydalanuvchilari ham o‘sishda davom etmoqda, so‘nggi ma’lumotlar shuni ko‘rsatadiki, dunyodagi internet bilan bog‘langan aholi soni 2022-yil aprel oyigacha bo‘lgan 200 oy ichida deyarli 12 millionga o‘sdi. Bu esa aholining kundan kunga jahon intenet tarmog‘i bilan bog‘lanib borayotganligini anglatadi. Bu kabi statistik ma’lumotlar ijobiyligi sababli ham rivojlanish sari turtki bo‘la oladi. Biroq masalaning dolzarbligi aynan yuqoridagi ijobiy jihatlarda emasligini unutmaslik kerak. Kiberhujumlar, kiberjinoyat, xakerliklarning zararli ta’siri raqamli dunyoda shaxsiy hayot xavfsizligini, shaxsiy ma’lumotlar daxlsizligi haqidagi qarashlarni tubdan o‘zgartirib yubordi. Hozirda biz tomonimizdan “yangi sanoat inqilobi” deb nomlanayotgan jarayon yangi jamiyatni, yangi muhitni taqdim etganligi bilan bir tomondan ijobiy ahamiyat kasb etsa, ikkinchi tomondan 117 S.K.Ganiev, A.A.Ganiev, Z.T.Xudoyqulov. Kiberxavfsizlik asoslari: O‘quv qo‘llanma. – T.: «Aloqachi», 2020, 221 bet. |