Parchinlash to’g’risida tushuncha. Parchinlash jarayoni Reja: Parchinlash to‘g‘risida tushuncha

Parchinlash to’g’risida tushuncha.Parchinlash jarayoni
Reja:

1. 
   Parchinlash to‘g‘risida tushuncha.
   
2. 
   Parchinlash asboblari.
   
3. 
   Dastani parchinlash.
   
4. 
   Kavsharlashning vazifasi va usullari
   
5. 
   Yumshoq kavsharlar bilan kavsharlash.
   
6. 
   Foydalanilgan adabiyotlar
   

Kirish
Parchinlash — list metall hamda prokat materiallardan yasaladigan konstruksiya elementlaridan parchin mixlar yordamida ajralmas birikma hosil qilish. Parchin mix — tana va kallakdan iborat mahkamlash detali. P. quyidagi amallarni oʻz ichiga oladi: parchin mix oʻrnini ochish (parmalash yoki oʻyish); parchin mixning yashirin kallagiga uya ochish (zenkerlash yoki shtamplash); parchin mixni teshikka oʻrnatib, ikkinchi tomonidan kallak hosil qilish (presslash yoki urish). P. bolgʻalar, presslar va avtomatlar yordamida bajariladi. P. bolgʻasi — zarb beruvchi pnevmatik mashina. Parchin mixda kallak hosil qilish uchun ishlatiladi.

P. mashinasi parchinlash presslari vaavtomatlarigaboʻlinadi. P. presslarida parchin mixning ikkinchi kallagi hosil qilinadi. Parchin mix tanasi ikki shtamp orasiga oʻrnatiladi. Mashina puansoni (zarb berish detali) bir marta yurganda shtamp bir yoki bir nechta parchin mixni parchinlaydi. P. avtomatlarida barcha operatsiyalar; buyumlar sirtini tekislash, ularni si-qish, teshik parmalash va zenkovkalash, parchin mix oʻrnatish, P., buyumni sil-jitish va boshqa bajariladi; bunda mexa-nizmlar avtomatik tarzda boshqariladi. P.da qoʻllaniladigan parchin mixlarning yarim doiraviy, yashirin, silindrik, konus kallakli xillari bor. Ularning oʻlchamlari davlat standartlarida belgilab qoʻyiladi. Standart parchin mixlardan tashqari maxsus: naychali, portlovchi va boshqa parchin mixlar qoʻllaniladi. Poʻlat, mis, latun, alyuminiy va boshqa materialdan tayyorlanadi. Parchin mix materiali biriktiriladigan detallar materiali bilan bir xil olinadi
Ikki yoki undan ortiq detallarni parchin mixlar bilan biriktirish parchinlash deb ataladi.
Parchinlash qo‘yidagi jarayonlardan iborat:
-parchinlab biriktiriladigan detallarni teshish yoki parmalash;
-teshiklardan parchin mix kallagiga moslab pax hosil qilish;
-yashirin kallaklar uchun zenkovkalash usuli bilan konus sirt yasash;
-teshikka parchin mixlarni qo‘yish;
-parchin mixning biriktirilgan detaldan chikib turgan uchini pachoklab unga shakl berish.
Parchinlash ikki usulda-qizdirish va sovuq usulda bajarilishi mumkin. Chilangarlik ishlarida parchinlashning faqat sovuq usulidan foydalaniladi, qizdirish usuli maxsus sexlarda qo‘llaniladi.
Parchin mix kallakli metall chiviq bo‘lib, uning yarim yumaloq baland kallakli (chiviq diametri 1-36 mm. gacha, uzunligi 2-180 mm. gacha), yarim yumaloq past kallakli (0,4-80 mm. gacha), yassi kallakli (0,2-36 mm, uzun­ligi 4-180 mm), yashirin kal­lakli (0,1-36 mm, uzunligi 2-180 mm), yarim yashirin kallakli (0,2-36 mm, uzunligi 3-210 mm) turlari bor.
Parchin mixlar po‘lat (St2, StZ), mis (MZ, MT), jez (L63), alyumin qotishmalaridan (AM 5P, D18, AD1), zanglamaydigan (X18N9T) yoki legirlangan (09G2) po‘latdan yasaladi.
Detallarning parchin mixlar bilan birikkan joyi parchinlash choki deb ataladi. Parchin mixli birikmaning turi va qo‘llanilishiga ko‘ra, ular uchta - pishiq, zich va pishiq-zich xillarga bo‘linadi.
Pishiq choklarni mustahkam birikmalarda qo‘llaniladi. Mustahkamlikka erishish uchun buyumning bir necha joyidan qatorlab par­chinlash kerak. Bu usul balka, kolonna, ko‘prik va boshqa metall konstruksiyalarni parchinlashda qo‘llaniladi.
Zich choklar germetik konstruksiyalarda sovuq holda parchinlash usulida bajariladi. Konstruksiyada germetiklikni ta’minlash uchun turli-tuman qistirma materiallaridan (olif yoki surik shimdirilgan karton, gazlama) foydalaniladi.
Pishiq choklar yetarli darajada germetik bo‘ladi, suv, gaz va boshqa suyukliklarni o‘tkazmaydi. Bug‘ krzonlari, yuqori bosimli rezervuarlar pishiq zich choklarga ega. Bunday choklar maxsus parchinlash mashinalari yordamida qizdirish usuli bilan bajariladi.
Qo‘l bilan parchinlashda kvadrat muxrli bolg‘a, tutib turgich, tortqi, siqqich, chekanlar ishlatiladi.
Tutib turgich parchinlashda tayanch vazifasini bajaradi. Uning shakl va o‘lchamlari parchinlanadigan detallarning shakli, parchin mixning diametri hamda parchinlash usuliga qarab tanlanadi. Og‘irligi bolg‘acha og‘irligidan 3-5 marta ortiq bo‘lishi kerak.
Siqqich mixlarning uchlarida qalpoq shaklini hosil qilish uchun ishlatiladi. Uning bir uchi parchin mix qalpog‘i shaklidagi chuqurchaga ega.
Tortqi bir uchi teshik sumba shaklidagi chiviqdir. U parchinla­nadigan listlarni tortishga xizmat qiladi. Chekan ishchi sirti yassi bo‘lgan chilangarlik bolg‘asidir, u parchin chokning germetikligini ta’minlaydi.
Parchinlash turlari va usullari qo‘l bilan parchinlashning ikki turi bor: bir tomonlama va ikki tomonlama. Agar parchinlanadigan detalning orqa tomonida erkin harakat qilish imkoni bo‘lsa ikki tomonlama, aksincha bo‘lsa, bir tomonlama parchinlanadi. Shunga ko‘ra, parchinlashning ochiq, tug‘ri, berk va teskari usullari bor.
Kavsharlash-kavshar deb ataladigan oraliq metall yoki qotishma yordamida detal elementlarini ajralmas birikma xosil qilib biriktirish operatsiyasi. Slesarlik ishlarida yumshoq va qattiq kavsharlar ishlatiladi. Suyuqlanish temperaturasi 145° S gacha bo‘lgan, juda oson suyuklanadigan kavsharlar va suyuqlanish temperaturasi 450° S dan oshmaydigan, oson suyuqlanadigan kavsharlar yumshoq kavsharlarga kiradi.
Oddiy bo‘lib, ular uchun oddiy qizdirish manbalari kifoya. Bunday kavsharlash usuli sanoat va turmushda baklar, rezervuarlar, idishlarda germetik birikmalar hosil qilish, elektr hamda radio simlarni puxta ulash uchun keng qo‘llaniladi. qattiq yoki o‘rtacha suyuqlanuvchan kavsharlarning suyuqlanish temperaturasi 450-1100° S. Ular mustahkam (50 kg/mm² gacha) chok hosil qiladi. Bunday chok yuqori temperaturalarga ham chidaydi.
Detallarning kavsharlab biriktirilgan joyi kavsharchok deb ataladi. Kavshar choklarning standartlashtirilgan xillari 136-rasmda ko‘rsatilgan. Detalni moysizlantirish uchun u benzinga, ishqorli issiq (70-80° temperaturali) eritmalarga yoki boshqa erituvchilarga botiriladi, keyin issiq va sovuq suvda yuviladi. Kavsharlanadigan sirt qanchalik yaxshi tayyorlansa, kavshar chok shunchalik sifatli chiqadi.
Biriktiriladigan elementlarni bir-biriga moslashda kavshar uchun bir oz zazor qoldiriladi. Zazor o‘lchami kavshar va kavsharlanadigan materialning xiliga bog‘liq bo‘lib, 0,02-0,5 mm ni tashkil etadi. Qiziganda sirtni oksidlanishdan saqlash va suyuq kavshar bilan qo‘llanilishini yaxshilash uchun chokka flyus qoplanadi.
So‘ngra kavshar va biriktiriladigan metallar kavshar suyuqlanguncha qizdiriladi. qizdirish uchun koviya va mikrokoviyalar, kavsharlash lampalaridan foydalaniladi.
Rux-qo‘rg‘oshinli kavsharlar (POS) zng ko‘p tarqalgan. Ular surmasiz, kamsurmali (0,2-0,5% surmali) va surmali (6 %gacha surmali) xillarga bo‘linadi. Surmasiz kavsharlarning POS90, POS61, POS40, POS10, POS61M, POSK50 -18 markalari bor. Markalaridagi xarflar: POS- rux-qo‘rg‘oshinli kavsharni, M-misni, K-kaliyni; sonlar: birinchi son ruxning protsentlardagi miqdorini, keyingi sonlar mis va kaliyning protsentlardagi miqdorini bildiradi (qolgani qo‘rg‘oshin).
Yumshoq kavsharlar bilan kavsharlash uchun kislotali flyuslar: rux xlorid ZnCl2, ammoniy xlorid NH4C1 (navshadil) yoki ularning aralashmasi ishlatiladi. Rux xlorid uning bir ulush kukunini surning 3-4 og‘irlik ulushlarida yoki ruxni, xlorid kislotada eritib (200-300 g ruxga 1 kg kislota) olinadi.
Mis va mis qotishmalarini, po‘lat hamda cho‘yan buyumlarni kavsharlash uchun PMSZb, PMS48, PMS54 markali mis-ruxli kavsharlar (xarflar mis-ruxli kavshar ekanligini, sonlar misning protsentlardagi miqdorini bildiradi), shuningdek L63 markali la­tun ishlatiladi.
Kumushli kavsharlar - kumush, mis, rux va ba’zi boshqa elementlarning qotishmalari sifatlirok chok hosil qilishga imkon beradi. Ular bilan qora va rangli metallar hamda qotishmalarni kavsharlash mumkin.
Zanglamaydigan va o‘tga chidamli po‘lat, yuqori temperaturalar ta’sirida bo‘ladigan buyumlar nikelli kavsharlar - nikelning xrom va boshka elementlar bilan qotishmalari vositasida kavsharlanadi.
Qattiq qotishmalarni, zanglamaydigan po‘latni, o‘tga chidamli qotishmalarni mis-ruxli, mis-nikelli kavsharlar bilan kavsharlashda 50% suyuqlashtirilgan bor va 50% borat kislotadan iborat flyus ishlatiladi. Bular rux xlorid eritmasida suyultiriladi.
Ikki yoki undan ortiq detallarni parchin mixlar bilan biriktirish parchinlash deb ataladi.
Parchinlash qo’yidagi jarayonlardan iborat:
-parchinlab biriktiriladigan detallarni teshish yoki parmalash;
-teshiklardan parchin mix kallagiga moslab pax hosil qilish;
-yashirin kallaklar uchun zenkovkalash usuli bilan konus sirt yasash;
-teshikka parchin mixlarni qo’yish;
-parchin mixning biriktirilgan detaldan chikib turgan uchini pachoklab unga shakl berish.
Parchinlash ikki usulda-qizdirish va sovuq usulda bajarilishi mumkin. Chilangarlik ishlarida parchinlashning faqat sovuq usulidan foydalaniladi, qizdirish usuli maxsus tsexlarda qo’llaniladi.
Parchin mix kallakli metall chiviq bo’lib, uning yarim yumaloq baland kallakli (chiviq diametri 1-36 mm. gacha, uzunligi 2-180 mm. gacha), yarim yumaloq past kallakli (0,4-80 mm. gacha), yassi kallakli (0,2-36 mm, uzun­ligi 4-180 mm), yashirin kal­lakli (0,1-36 mm, uzunligi 2-180 mm), yarim yashirin kallakli (0,2-36 mm, uzunligi 3-210 mm) turlari bor.
Parchin mixlar po’lat (St2, StZ), mis (MZ, MT), jez (L63), alyumin qotishmalaridan (AM 5P, D18, AD1), zanglamaydigan (X18N9T) yoki legirlangan (09G2) po’latdan yasaladi.
Detallarning parchin mixlar bilan birikkan joyi parchinlash choki deb ataladi. Parchin mixli birikmaning turi va qo’llanilishiga ko’ra, ular uchta - pishiq, zich va pishiq-zich xillarga bo’linadi.
Pishiq choklarni mustahkam birikmalarda qo’llaniladi. Mustahkamlikka erishish uchun buyumning bir necha joyidan qatorlab par­chinlash kerak. Bu usul balka, kolonna, ko’prik va boshqa metall konstruktsiyalarni parchinlashda qo’llaniladi.
Zich choklar germetik konstruktsiyalarda sovuq holda parchinlash usulida bajariladi. Konstruktsiyada germetiklikni ta’minlash uchun turli-tuman qistirma materiallaridan (olif yoki surik shimdirilgan karton, gazlama) foydalaniladi.
Pishiq choklar etarli darajada germetik bo’ladi, suv, gaz va boshqa suyukliklarni o’tkazmaydi. Bug’ krzonlari, yuqori bosimli rezervuarlar pishiq zich choklarga ega. Bunday choklar maxsus parchinlash mashinalari yordamida qizdirish usuli bilan bajariladi.
Qo’l bilan parchinlashda kvadrat muxrli bolg’a, tutib turgich, tortqi, siqqich, chekanlar ishlatiladi.
Tutib turgich parchinlashda tayanch vazifasini bajaradi. Uning shakl va o’lchamlari parchinlanadigan detallarning shakli, parchin mixning diametri hamda parchinlash usuliga qarab tanlanadi. Og’irligi bolg’acha og’irligidan 3-5 marta ortiq bo’lishi kerak.
Siqqich mixlarning uchlarida qalpoq shaklini hosil qilish uchun ishlatiladi. Uning bir uchi parchin mix qalpog’i shaklidagi chuqurchaga ega.
Tortqi bir uchi teshik sumba shaklidagi chiviqdir. U parchinla­nadigan listlarni tortishga xizmat qiladi. Chekan ishchi sirti yassi bo’lgan chilangarlik bolg’asidir, u parchin chokning germetikligini ta’minlaydi.
Parchinlash turlari va usullari qo’l bilan parchinlashning ikki turi bor: bir tomonlama va ikki tomonlama. Agar parchinlanadigan detalning orqa tomonida erkin harakat qilish imkoni bo’lsa ikki tomonlama, aksincha bo’lsa, bir tomonlama parchinlanadi. Shunga ko’ra, parchinlashning ochiq, tug’ri, berk va teskari usullari bor.
Kavsharlash-kavshar deb ataladigan oraliq metall yoki qotishma yordamida detal elementlarini ajralmas birikma xosil qilib biriktirish operatsiyasi. Slesarlik ishlarida yumshoq va qattiq kavsharlar ishlatiladi. Suyuqlanish temperaturasi 145° S gacha bo’lgan, juda oson suyuklanadigan kavsharlar va suyuqlanish temperaturasi 450° S dan oshmaydigan, oson suyuqlanadigan kavsharlar yumshoq kavsharlarga kiradi.
Oddiy bo’lib, ular uchun oddiy qizdirish manbalari kifoya. Bunday kavsharlash usuli sanoat va turmushda baklar, rezervuarlar, idishlarda germetik birikmalar hosil qilish, elektr hamda radio simlarni puxta ulash uchun keng qo’llaniladi. qattiq yoki o’rtacha suyuqlanuvchan kavsharlarning suyuqlanish temperaturasi 450-1100° S. Ular mustahkam (50 kgG’mm² gacha) chok hosil qiladi. Bunday chok yuqori temperaturalarga ham chidaydi.
Detallarning kavsharlab biriktirilgan joyi kavsharchok deb ataladi. Kavshar choklarning standartlashtirilgan xillari 136-rasmda ko’rsatilgan. Detalni moysizlantirish uchun u benzinga, ishqorli issiq (70-80° temperaturali) eritmalarga yoki boshqa erituvchilarga botiriladi, keyin issiq va sovuq suvda yuviladi. Kavsharlanadigan sirt qanchalik yaxshi tayyorlansa, kavshar chok shunchalik sifatli chiqadi.
Biriktiriladigan elementlarni bir-biriga moslashda kavshar uchun bir oz zazor qoldiriladi. Zazor o’lchami kavshar va kavsharlanadigan materialning xiliga bog’liq bo’lib, 0,02-0,5 mm ni tashkil etadi. Qiziganda sirtni oksidlanishdan saqlash va suyuq kavshar bilan qo’llanilishini yaxshilash uchun chokka flyus qoplanadi.
So’ngra kavshar va biriktiriladigan metallar kavshar suyuqlanguncha qizdiriladi. qizdirish uchun koviya va mikrokoviyalar, kavsharlash lampalaridan foydalaniladi.
Rux-qo’rg’oshinli kavsharlar (POS) zng ko’p tarqalgan. Ular surmasiz, kamsurmali (0,2-0,5% surmali) va surmali (6 %gacha surmali) xillarga bo’linadi. Surmasiz kavsharlarning POS90, POS61, POS40, POS10, POS61M, POSK50 -18 markalari bor. Markalaridagi xarflar: POS- rux-qo’rg’oshinli kavsharni, M-misni, K-kaliyni; sonlar: birinchi son ruxning protsentlardagi miqdorini, keyingi sonlar mis va kaliyning protsentlardagi miqdorini bildiradi (qolgani qo’rg’oshin).
Yumshoq kavsharlar bilan kavsharlash uchun kislotali flyuslar: rux xlorid ZnCl2, ammoniy xlorid NH4C1 (navshadil) yoki ularning aralashmasi ishlatiladi. Rux xlorid uning bir ulush kukunini surning 3-4 og’irlik ulushlarida yoki ruxni, xlorid kislotada eritib (200-300 g ruxga 1 kg kislota) olinadi.
Mis va mis qotishmalarini, po’lat hamda cho’yan buyumlarni kavsharlash uchun PMTsZb, PMTs48, PMTs54 markali mis-ruxli kavsharlar (xarflar mis-ruxli kavshar ekanligini, sonlar misning protsentlardagi miqdorini bildiradi), shuningdek L63 markali la­tun ishlatiladi.
Kumushli kavsharlar - kumush, mis, rux va ba’zi boshqa elementlarning qotishmalari sifatlirok chok hosil qilishga imkon beradi. Ular bilan qora va rangli metallar hamda qotishmalarni kavsharlash mumkin.
Zanglamaydigan va o’tga chidamli po’lat, yuqori temperaturalar ta’sirida bo’ladigan buyumlar nikelli kavsharlar - nikelning xrom va boshka elementlar bilan qotishmalari vositasida kavsharlanadi.
Qattiq qotishmalarni, zanglamaydigan po’latni, o’tga chidamli qotishmalarni mis-ruxli, mis-nikelli kavsharlar bilan kavsharlashda 50% suyuqlashtirilgan bor va 50% borat kislotadan iborat flyus ishlatiladi. Bular rux xlorid eritmasida suyultiriladi.
Xulosa
Ikki yoki undan ortiq detallarni parchin mixlar bilan biriktirish parchinlash deb ataladi.
Parchinlash qo‘yidagi jarayonlardan iborat:
-parchinlab biriktiriladigan detallarni teshish yoki parmalash;
-teshiklardan parchin mix kallagiga moslab pax hosil qilish;
-yashirin kallaklar uchun zenkovkalash usuli bilan konus sirt yasash;
-teshikka parchin mixlarni qo‘yish;
-parchin mixning biriktirilgan detaldan chikib turgan uchini pachoklab unga shakl berish.
Parchinlash ikki usulda-qizdirish va sovuq usulda bajarilishi mumkin. Chilangarlik ishlarida parchinlashning faqat sovuq usulidan foydalaniladi, qizdirish usuli maxsus sexlarda qo‘llaniladi.
Parchin mix kallakli metall chiviq bo‘lib, uning yarim yumaloq baland kallakli (chiviq diametri 1-36 mm. gacha, uzunligi 2-180 mm. gacha), yarim yumaloq past kallakli (0,4-80 mm. gacha), yassi kallakli (0,2-36 mm, uzun­ligi 4-180 mm), yashirin kal­lakli (0,1-36 mm, uzunligi 2-180 mm), yarim yashirin kallakli (0,2-36 mm, uzunligi 3-210 mm) turlari bor. Parchin mixlar po‘lat (St2, StZ), mis (MZ, MT), jez (L63), alyumin qotishmalaridan (AM 5P, D18, AD1), zanglamaydigan (X18N9T) yoki legirlangan (09G2) po‘latdan yasaladi. Detallarning parchin mixlar bilan birikkan joyi parchinlash choki deb ataladi. Parchin mixli birikmaning turi va qo‘llanilishiga ko‘ra, ular uchta - pishiq, zich va pishiq-zich xillarga bo‘linadi.
Pishiq choklarni mustahkam birikmalarda qo‘llaniladi. Mustahkamlikka erishish uchun buyumning bir necha joyidan qatorlab par­chinlash kerak. Bu usul balka, kolonna, ko‘prik va boshqa metall konstruksiyalarni parchinlashda qo‘llaniladi.
Zich choklar germetik konstruksiyalarda sovuq holda parchinlash usulida bajariladi. Konstruksiyada germetiklikni ta’minlash uchun turli-tuman qistirma materiallaridan (olif yoki surik shimdirilgan karton, gazlama) foydalaniladi.
Pishiq choklar yetarli darajada germetik bo‘ladi, suv, gaz va boshqa suyukliklarni o‘tkazmaydi. Bug‘ krzonlari, yuqori bosimli rezervuarlar pishiq zich choklarga ega. Bunday choklar maxsus parchinlash mashinalari yordamida qizdirish usuli bilan bajariladi.
2.Parchin mixlarni o‘rganish.
Detallarning rezvali birikmalarini ajraladigan birikmalardir. Ularni eg‘ish va qisimlarga ajratish mumkun.
Texnikada boshqa xil birikmalar ajralmaydigan birikmalar xam uchraydi. Ularni qisimlarga ajratish uchun biriktiradigan detalni yoki biriktirilgan matirialni buzishga tug‘ri kelad. Ajralmaydigan birikmalarga parchin mixli valtsovkalangan payvantlangan kovsharlangan elimli birikmalar kiradi. Parchin mixli birikmalar quzg‘almas va quzg‘aluvchan buladi. Parchin mixli quzg‘almas birikmalar xar xil matiriallar kanstruksiyalar ( kupriklar, parchinlangan balkalar, ramalar va xokozo ) Qozon xamda rezirvorlarda parchin mixli quzg‘aluvchan birikmalar sharnerli birikmalarda ( xsusan yasi jag‘li ambir qaychi kabi asboblarda ) qulaniladi.
Xozirgi vaqitda parchin mixli birikmalar payvantlab biriktirish uchun detallarni qizdirish mumkun bulmagan xollarda payvontlab bulmaydigan matiriallarni biriktirishda takroriy zarb va vibratsion nagruzkalar tushadigan birikmalarda shuning dek yaka parchin mixlar bilan biriktirishda qulaniladi. Bunday birikmalar iloji boricha payvant va elimli birikmalar bilan almashtiriladi parchin mixli birikmalar parchinlash parcin mixlar vositasida detallarning quzg‘almas birikmasini xosil qilish opiratsiasi yordamida olinadi.
Parchin mix quyma kalak deb ataluvchi kallakli silindrik sterjin. Parchin mix biriktiriladigan detallarning teshigiga tiqiladi va uning chiqib turgan uchi dastakli usulda (dastaki parchinlash) yoki parchinlash mashinalari yoki mexanizimlari (mashinada parchinlash) bilan parchinlanadi. Shunda detallarni biriktiradigan tutashturuvchi kallak yuzaga keladi.
Parchin mixlar yarim doiraviy yarim doiraviy past, yashirin yarim va yasi128 kalakli qilib tayyorlanadi.
Kupincha yarim doiraviy kalakli parchin mixlar ishlatiladi ular bilan olingan birikmalar eng mustaxkam buladi. Yarim doiraviy past kallakli parchin mixlar ulardan kallagining pastligi (1.5 marta) va kallagi diometirinig bir oz kataligi bino barin tayyanch sirti kattaligi bilan far qiladi. Kalagi chiqib turmaydigan birikma talab qilinsa (tormiz ilashish kons simon kalakli yashirin parchin mixlar ishlatiladi.
Parchinlash turlari
Ikki yoki undan ortiq detallarni parchin mixlar bilan biriktirish parchinlash deb ataladi. Bu turdagi birikmalarni ajratishga ehtiyoj tug‘ilsa, parchin mixlarni sindirib detallarni bo‘laklarga bo‘lish mumkin. Parchin mixli biriktirish usuli metall konstrutsiya, balkalar yasashda, kemasozlik, samolyotsozlikda hamda ko‘prik va fermalar qurishda keng qo‘llaniladi.
Parchinlash quyidagi jarayonlardan iborat:
> parchinlab biriktiriladigan detallarni teshish yoki parmalash;
> teshiklardan parchin mix kallagiga moslab rax hosil qilish;
> yashirin kallaklari uchun zenkovkalash usuli bilan konus sirt yasash;
> teshikka parchin mixlarni qo‘yish;
> parchin mixning biriktirilgan detaldan chiqib turgan uchini pachoqlab unga shakl berish.
Parchinlash ikki usulda-qizdirish va sovuq usulda bajarilishi mumkin. CHilangarlik ishlarida parchinlashning faqat sovuq usulidan foydalaniladi.
Qizdirish usuli maxsus tsehlarda qo‘llaniladi. Bunda parchin mixni 1000°-1100°C da qizdirib teshikka tiqiladi. Parchin mix sovugandan keyin biriktiriladigan metallar tortiladi. Mixning uchida qattiq zarb berish yoki presslash yordamida kallak hosil qilinishi mumkin.
Qo‘llaniladigan asbob, jihoz hamda parchin mixga beriladigan zarba yoki bosim turlariga ko‘ra parchin mixlar uch turga bo‘linadi:
> dastakli asboblar zarbasi uchun;
> pnevmatik bolg‘alar zarbasi uchun;
> press usuli uchun parchin mixlar;
Parchin mixlar hisobiga detalning og‘irlashuvi, zarb ta’sirida teshiklarda parchin mixlarning bo‘shashib qolishi, detallarni biriktirishda operatsiyalarni zenkovkalash, ishlashda ortiqcha shovqin va tebranishlarning odam organizmiga salbiy ta’siri detallarni parchinlab biriktirishning kamchiliklari hisoblanadi. SHuning uchun ham parchinlash usulini takomillashtirish bilan birga ishlab chiqarishda yig‘ish-biriktirishning maqbul usuli bo‘lgan elektr-gaz payvandlari keng qo‘llaniladi. Bundan tashqari, issiqqa chidamli yelimlar (VK 32200, VK 32250, IP-9) bilan detallarni yopishtirib birikmalar hosil qilinadi.
Parchinlash turlari. Parchin mix kallakli metall chiviq bo‘lib, uning yarim yumaloq baland kallakli (chiviq diametri 1-36 mm gacha, uzunligi 2-180 mm gacha), yarim yumaloq past kallakli (04-80 mm gacha), yassi kallakli 129 (02-36 mm, uzunligi 4-180 mm), yashirin kallakli (01-36 mm, uzunligi 2-180 mm), yarim yashirin kallakli (02-36 mm, uzunligi 3-210 mm) turlari bor (46-rasm, a, b, v, g, d).
Parchin mixlar po‘lat (St2, St3), mis (M3, MT), jez (L63), alyumin qotishmalaridan (AM5P, D18, AD1). Zanglamaydigan (X18N9T) yoki legirlangan (09G2) po‘latdan yasaladi. Odatda, parchin mixlar parchinlanadigan metallar rusumida tayyorlanadi. Aks holda parchin zanglash va birikkan joyidan yemirilishi mumkin. Ba’zan maxsus turdagi portlaydigan parchin (AN-1504) mixlardan foydalaniladi.Portlaydigan
parchin mixlaming uchidagi chuqurchaga portlovchi modda to‘ldirilib, atmosfera namliklaridan himoyalab berkitilgan. Bunday mixlarning uzunligi 6 mm dan 20 mm gacha, parchinlanadigan paketning qalinligi 1,6-25 dan 14,1-15 mm gacha.
Parchinlashda mixni teshikka bolg‘a
zarbasi bilan cho‘ktiriladi (sovuq holda), keyin kallagiga elektr isitgichning uchini
2-3 sekundga qo‘yiladi, harorati 130°-160°S ga yetgan zaryad portlaydi, natijada, chiviqning uchi kengayadi va qalpoq hosil bo‘ladi.
Parchinlash choklarining turlari. Detallarning parchin mixlar bilan birikkan joyi parchinlash choki deb ataladi. Parchin mixli birikmaning turi va qo‘llanilishiga ko‘ra, ular uchta-pishiq, zich va pishiq-ziq xillarga bo‘linadi.
Pishiq choklarni mustahkam birikma.1a.rda. qo‘llaniladi. Mustahkamlikka erishish uchun buyumning bir necha joyidan qatorlab parchinlash kerak. Bu usul balka, kolonna, ko‘prik va boshqa metall konstruktsiyalarni parchinlashda qo‘llaniladi.
Zich choklar germetik konstruktsiyalarda sovuq holda parchinlash usulida bajariladi. Konstruktsiyada germetiklikni ta’minlash uchun turli-tuman qistirma materiallaridan (olif yoki surik shimdirilgan karton, gazlama) foydalaniladi, bunday choklar rezervuarlar, yuqori bosim talab qilmaydilar tsesternalar va shunga o‘xshash buyumlarni tayyorlashda qo‘llaniladi.
Pishiq-zich choklar yetarli darajada germetik bo‘ladi, suv, gaz va boshqa suyuqliklarni o‘tkazmaydi. Bug‘ qozonlari, yuqori bosimli rezervuarlar pishiqzich choklarga ega. Bunday choklar maxsus parchinlash mashinalari130 yordamida qizdirish usuli bilan bajariladi.
Har bir parchin birikmada parchin mixlar bir, ikki qator va undan ortiq holda joylashtiriladi. SHunga muvofiq, parchin choklar bir, ikki hamda ko‘p qatorli bo‘lishi bilan birga parallel va shaxmat tartibida joylashtirilishi mumkin.
Qo‘lda va mexanizatsiyalash vositasida parchinlash
Qo‘lda parchinlash. Qo‘l bilan parchinlashda kvadrat muhrali bolg‘a, tutib turgich, tortqi, siqqich, chekanlar ishlatiladi.
Tutib turgich parchinlashda tayanch vazifasini bajaradi. Uning shakl va o‘lchamlari parchinlanadigan detallarning shakli, parchin mixning diametri hamda parchinlash usuliga qarab tanlanadi. Og‘irligi bolg‘acha og‘irligidan 3-5 marta ortiq bo‘lishi kerak.


Foydalnilgan Adabiyotlar
1.N.Makienko, A.Umronxujaev «Chilangarlik», Toshkent, «Mexnat», 2003 y.
2.J.Ramazov va boshqalar «O‘quv ustaxonalarida o‘tkaziladigan amaliyot mashg‘ulotlari», o‘quv qo‘llanma, Toshkent, «O‘qituvchi», 1992 y.
3. E.I.Krupiskiy «Slesarlik ishi», Toshkent,«O‘qituvchi»,1989 y.
4.G.V.Kramarenko «Avtomobillarga texnikaviy xizmat ko‘rsatish», Toshkent, «O‘zbekiston», 1998 y.
http://fayllar.org