GİRİŞ
“Elm hər dildə birdir.”
(Hüseyn Cavid)
B
ilik lər əsrində cəmiyyətin alternativ təkamül for -
ma sı olan qlo ballaşma dünyanı təkcə etnik və sub -
et nik qütblərə ayır maq üçün deyil, həm də xalqlar arasında
elmi, mədəni, iq ti sa di və siyasi əməkdaşlığı intensiv şəkildə
inkişaf et dir mək üçün olduqca böyük əhəmiyyətə malikdir.
Kantın
“əbədi dün ya” fəlsəfəsinin başlıca subyekti olan
“ümum dün ya və təndaşı” bu ideyanın daşıyıcısı kimi illər əvvəl
maraq və inam oyat madığı halda, bugün artıq bir çox ger çək -
lik lər-dün yanın “çox kiçik olması” ilə bağlı iddialar, vətən -
daş lıq fe no me ninin ki fayət qədər qloballaşması və s. bö yük
ək səriyyət tərəfindən bir mənalı şəkildə təsdiq və qə bul ol-
unur. Bütün bunların baş lı ca səbəbi isə dünya düzə ni nin ye -
ni sistemə trans for ma si ya sı, bəşəriyyətin dinamik inkişaf
mər hələsinə qədəm qoy masıdır. Əsas prinsipi ölkələri “sər -
həd siz ləşdir mək” olan bu proses bilik və informasiya kimi
qey ri-maddi aktivlərin in tellektual əmtəəyə çevril mə si ni və
ki fayət qədər dəyərli ol ma sını təmin edir. Bu da öz növ bə -
sin də, post-kapitalizm ça ğı nın, informasiya və bilik cəmiy -
yə ti nin yeni konturlarını və is tiqamətlərini müəy yən ləş dirir.
İnformasiya cəmiyyəti qloballaşmanın meydana gə tir -
di yi əsas sosium kimi daha sürətli mübadilə mü na sibət lə -
rinin mövcudluğunu və qarşılıqlı inteqrasiya şəbəkəsinin
davamlı inkişafını tələb edir. Öz növbəsində, qloballaşmanın
kö kündə xalqlar, mədəniyyətlər, təşkilatlar, sistemlər ara sın -
da informasiya mübadiləsinin durması, informasiya yüklü
cə miyyəti bir növ sosial, mədəni imploziyadan (qapalı mə -
ka na istiqamətlənmiş partlayış) qoruyur. Beləliklə, informa -
siya cəmiyyəti ilə qloballaşma prosesinin bu cür simbiozu,
geniş bir məkanın-informasiya mühitinin inkişafı üçün baş -
lı ca amilə çevrilir.
Artıq yeni dövrün informasiya mühiti birareallı, lokal
de yil. O, fəzanı (peyk vasitəsilə), yeri (telekommunikasiya
və İnternet vasitəsilə) və yerin təkini (müxtəlif uzaqməsafəli
in formasiya kanalları vasitəsilə) əhatə edir. Bu trayektoriyada
in formasiya o qədər sürətlə mübadilə olunur ki, kilo metr lər -
cə dərinlikdə və yaxud, hündürlükdə baş verən hər hansı pro -
ses barədə anındaca məlumat almaq mümkün olur. Bu
mə nada, informasiya mühiti beynəlxalq substansiyadır və
onun dəyəri istər kosmopolit, istərsə də fundamental baxışlar
kon tekstində eynidir.
Beynəlxalq informasiya mühitinin əsas komponentləri
ara sında kitabxanaların özünəməxsus yeri və rolu var. Ki -
tabxa nalar qlobal informasiya axınının formalaşmasında,
idarə olunmasında, istiqamətləndirilməsində kifayət qədər
ciddi əhəmiyyətə malik təsisatlardır. Çünki onlar təkcə in -
BEYNƏLXALQ İNFORMASİYA MÜHİTİ
6
for ma si ya cəmiyyətinin deyil, onun fövqündə duran və
yaxud, onun növbəti mərhələsi olan biliklər cəmiyyətinin
əsasını təşkil edir lər. Bilik qədər dəyərli informasiya resur-
suna malik bu kitab məbədləri istənilən şəraitdə və dövrdə
cə miyyətinin intellektual nəbzini tənzimləmək iqtidarın da -
dırlar. Məhz buna görə də, kitabxanaların informasiya
mühitində iştirakı cə miy yət lərarası, mədəniyyətlərarası elmi-
mədəni münasibətləri, dialoqu qorumaq və inkişaf etdirmək
ba xımından olduqca vacibdir. Bu münasibətləri forma laş dı -
ran başlıca proses ki tab xanalararası beynəlxalq kitab və in-
formasiya müba di lə si dir.
Kitab mübadiləsi mədəniyyət tarixi üçün yeni mövzu
deyil. Hesab etmək olar ki, kitab istənilən form-faktorda
mövcud olduğu dövrdən mübadilə obyektidir və bu proses
ancaq artan xətt üzrə inkişaf etmişdir. Kitabxanaların inkişafı
və bu missiyanı öz üzərinə götürməsi ilə kitab mübadiləsi
bey nəlxalq miqyas almış və sistemli şəkildə həyata keçiril -
mə yə başlamışdır. Xüsusən də, bu sahənin tənzimlənməsi
üçün hələ ötən əsrin 50-ci illərində dünya ölkələri tərəfindən
birgə, beynəlxalq normativ sənədlərin qəbul edilməsi, eləcə
də məsələnin BMT və IFLA (Beynəlxalq Kitabxana Asso si -
a siyaları Federasiyası) səviyyəsində həlli, kitabxanalararası
ki tab mübadiləsinin inkişafı baxımından həyati əhəmiyyət
da şımışdır.
Kitabxanalar arasında qlobal kitab mübadiləsi bey nəl -
xalq münasibətlərin ayrılmaz tərkib hissəsidir. Dövlətlərarası
bey nəlxalq əlaqələrdə elmi-mədəni əməkdaşlıq, o cümlədən
ELMİ-MƏDƏNİ İNTEQRASİYA
7
bilik, kitab, informasiya mübadiləsi vacib yerlərdən birini
tutur və istənilən dövlətin uğurlu xarici siyasəti, beynəlxalq
arenadakı mövqeyi həmin dövlətin kitabxanalarının apardığı
kitab mübadiləsinə birbaşa təsir edir. Bu mənada, Azər bay -
can kitabxanalarının fəaliyyətini qiymətləndirmək üçün öl -
kə mizin balanslaşdırılmış və düşünülmüş xarici və daxili
siya sətini adi vətəndaş mövqeyindən anlamaq və təhlil etmək
kifayətdir.
Azərbaycanda kitab mübadiləsinin kökləri orta əsrlərə
söy kənsə də, proses XX əsrin 30-40-cı illərindən təşkilati və
sistemli xarakter almış, kitabxana və nəşriyyatların sayının
art ması ilə kitab mübadiləsinin forma və metodları dəyiş -
miş dir. Ötən əsrin 50-ci illərindən etibarən mütəmadi
bey nəl xalq kitab mübadiləsinə qoşulmuş Azərbaycan ki tab -
xanaları son 60 ildə bu sahədə kifayət qədər təcrübə və uğur
qazanmışlar. Ümummilli Lider Heydər Əliyevin Azər bay ca -
na ikinci rəhbərliyi dövründə Azərbaycan kitabxanaları 80-
ci illərin sonu 90-cı illərin əvvələrində itirilmiş beynəlxalq
əla qələrini bərpa və inkişaf etdirmişlər.
Heydər Əliyevin sərəncamı ilə 1998-ci ildə qəbul olun -
muş “Kitabxana işi haqqında” Qanunda kitabxanaların bey -
nəl xalq kitab mübadiləsinə qoşulması vacib məsələlərdən
biri kimi təsbit olunmuşdur. Azərbaycan kitabxanalarının
beynəlxalq informasiya mühitindəki mövqeyi Prezident
cənab İlham Əliyevin hakimiyyəti illərində bir qədər də
möh kəmlənmiş, bu sahəyə ciddi önəm və əhəmiyyət veril -
miş dir. Cənab Prezidentin təşəbbüsü və imzası ilə elm, təhsil
BEYNƏLXALQ İNFORMASİYA MÜHİTİ
8
Dostları ilə paylaş: |