R sayfullayeva, B. Mengliyev, G. Boqiyeva, M. Q urbo no va, Z. Yunuso va, M. Abuzalova

keng
Lab
Til
Bo'g'iz
kabi.
T asnif asosini tanlash muhim. Chunki biror tizim ni turli
asosda tasnif qilish har xil natija beradi. Masalan, undosh fonemani
ovoz va shovqinning ishtirokiga ko'ra jarangli va jarangsizga, hosil
bo'lish o'rniga ko'ra lab, til, bo'g'iz undoshiga ajratish mumkin.
Lisoniy tasnif tasniflanayotgan birliklarning ichki, substansial
belgilariga 
ko'ra 
yoki 
muhim 
bo'lm agan 
zohiriy 
xossasiga
asoslangan bo'lishi mumkin. Shu boisdan tabiiy yoki yordamchi
tasnif farqlanadi. Tabiiy tasnifda lisoniy birlikning ichki, barqaror
belgilariga asoslaniladi. Yuqorida tabiiy tasnifga misollar keltirildi.
Yordamchi tasnifda birlikning ontologik bo'lmagan xossasini
bildiruvchi belgilariga tayaniladi. Masalan, «so'zlarning bo'g'in
sonlariga ko'ra tasnifi (bir bo'g'inli, ikki bo'g'inli va ko'p bo'g'inli
so'zlar)», «unlilarning tilning gorizontal holatiga ko'ra tasnifi» va h.
T asnif izchilligi 
— 
substansial 
yondashuvning 
asosiy
talablaridan biridir.
52

---

FONETIKA-FONOLOGIYA
Fonetika va fonologiyaning o ‘rganish manbai, predmeti, maqsad
va vazifalari
Tilning fonetik sathi xususida. Lisoniy sath sirasida fonetika
eng kichik tashkil etuvchi va boshqa sathlar birliklari uchun
moddiy asos b oiu v ch i birlikni beradigan sath sifatida ajralib turadi.
Insonning nutq faoliyati sezgi a’zolari asosida his qilinuvchi
nutq birliklari - tovush yoki tovushlar tizimi vositasida ro'yobga
chiqadi. Nutq tovushi o ‘zida uch jihatni birlashtirgan murakkab