174
darajali boʻlak:
Koʻchalar qanotidagi ariqlarda zilol suvlar sharqirab
oqib turibdi. (
L. Ergashev)
Oʻrikzorda qizil koʻylakli bir ayol koʻrindi.
(
P. Tursun)
Kambagʻal dehqonlarning qancha-qancha ziroatlari
suvsizlikdan qurib ketgan. (
H. Nosirova)
IKKINCHI DARAJALI BOʻLAKLAR
Bosh boʻlaklar
bilan yoki
oʻzaro bir-biri bilan tobe aloqada boʻladigan, hokim boʻlakning
ma’nosini aniqlab, toʻldirib, izohlab keladigan gap boʻlaklari. Gapning
ikkinchi darajali boʻlaklari asosiy xususiyatlariga koʻra uch turga
boʻlinadi:1) aniqlovchi (q.), 2) toʻldiruvchi (q.), 3) hol (q.).
KESIM ERGASH GAP
Bosh gapning koʻrsatish yoki soʻroq olmo-
shi bilan
ifodalangan kesimini izohlab, aniqlab keluvchi ergash gap:
Senga beradigan maslahatim va nasihatim shuki,
umidsizlikka
tushma
.
(S. Ayniy)
KESIM TARKIBI
Kesim va unga tobe boʻlgan ikkinchi darajali
boʻlaklar:
Koʻk yuzida suzib yurgan bulut parchalari
oftobni bir
zumda yuz koʻyga solyapti
. (A. Qahhor)
KESIM
Tasdiq/inkor, mayl, zamon shaxs/son ma’nosi va shakliga
ega boʻlgan, gapning egasi haqidagi xabarni ifodalovchi boʻlak:
Qani,
yur.
(X. Toʻxtaboyev)
Bunaqa chiroyli qizni umrim bino boʻlib
koʻrmaganman. (
Oʻ. Hoshimov)
Men sizga oʻgʻilman, farzandingiz-
man.(
S. Ahmad) Nutqda kеsimsiz gap boʻlishi mumkin emas
.
Gapni
yuzaga keltirish, fikrni ifodalash jihatidan kesimning gapdagi
ahamiyati juda katta. U hukmni ifodalovchi, gapning asosiy belgilarini
koʻrsatuvchi eng muhim boʻlakdir.
Gapda ega ham, ikkinchi darajali
boʻlaklar (toʻldiruvchi, aniqlovchi, hol)
ham bevosita yoki bilvosita
kesimga bogʻlanadi. Gapda kеsim boʻlmasa, u oʻzbеk tili uchun
toʻliqsiz gap hisoblanadi. Kеsim qaysi turkum soʻzi bilan ifodalansa,
shu turkum soʻrogʻiga javob boʻladi.
Dostları ilə paylaş: 
