175
KIRITMA SOʻZ BIRIKMASI
Xuddi kiritma soʻzga oʻxshash
vazifaga (xususiyatga) ega boʻlgan soʻz birikmalari: Odatda xotin-
qizlarga chiroy bagʻishlovchi
narsalar ham
(
sochining jingalakligi)
Soraxonga yarashmaydi.
(M. Sultonova)
KIRITMA SOʻZ
Gap boʻlaklari bilan shakliy-grammatik bogʻlan-
magan, asosiy fikrga qoʻshimcha, yoʻl-yoʻlakay qoʻshimcha fakt
bayon qiluvchi, toʻldirish, aniqlik kiritish va sh. k.
maqsadda
qoʻllanuvchi soʻz. Kiritma soʻz kirish soʻzdan farqli holda modal
ma’no ifodalamaydi, gap boshida kelmaydi: ...
allaqanday bir
tergovchini chaqirtirib (chaqirib emas), xoʻp soʻkkan emish
(A.
Qahhor).
KIRITMA GAP
Soʻzlovchi bir fikrni ifodalayotgan
paytda shu fikrga
oid izoh, qoʻshimcha axborot berish ehtiyoji bilan qoʻllanadigan gap.
Kiritma gaplar yozuvda qavs ichida, ba’zan
vergul yoki tirelar bilan
ajratilgan holda beriladi. Talaffuzda ular kichik toʻxtam va ovoz
balandligi bilan ajratiladi. Kiritma gaplar juda keng qoʻllaniladigan
soha dramatik nutqdir. Bu nutqda qahramon
nutqi qay tarzda bayon
etilishi remarkalarda (personaj nomi bilan uning nutqi oraligʻidagi
qavslarda) koʻrsatib boriladi.
Chinorning yonish voqeasi (uning tafsi-
lotini ikkinchi bobda bayon qilgan edik) jamoaga asta-sekin ma’lum
boʻla boshladi.
«Oʻtkan kunlar» (siz bu romanni oʻqigansiz, albatta)
oʻzbek romanchiligi tarixida alohida oʻrin egallaydi.
MODEL
(
fran.
modele
ital.
modello – namuna, qolip) Biron til
hodisasi (nutq birligi) tarkibiy qismlarining
joylashish holatini
koʻrsatuvchi sxema yoki namuna:
Soʻz yasalish modeli:
yasalish asosi
+ yasovchi.
Dostları ilə paylaş: 
