ham to ‘Ia tiklanishi mum kin. Bunda u hujjatiylikni yo'qotadi, le
kin bu usul badiiy kom pozitsion yaxlitlik uchun ishlatiladi.
M azkurusul 0 ‘rta Osiyo obidalarida ham ishlatiladi. Devor-
lardagi ravoqlar va boshqa bo ‘finishlar sirii qopJam alar
yo rd a m i-
da chiqariladi. Bu kerakli ritm va nisbatlarni ta ’m inlaydi.
Biroq
chetlari sirkor qilib (g‘ishtlar bilan) chiqarilgan nam o y o n ichlari
naqsh biJan to id irilm ay d i, balki terilgan g ‘ishtlar bilan k o ‘rsatib
q o ‘yiladi.
Favqulodda hollarda qimmatli badiiy qismlar, xususan., haykal-
lar yangitdan qiiinishi mum kin. U lam ing qim m ati aslinikidek
bo*lmasa-da, biroq m e'm oriy yaxlitlik uchun zarur. M asalan,
Petrodvoretsdagi urushdan keyin qayta qilingan k atta shalola
haykallari.
M e’moriy yodgorliklarni ta'm irlash ularni m oslashtirish bi
lan bog‘liq. Yodgorliklar tarixiy va badiiy qim m atdan tashqari
moddiy utilitar qimmatga ham ega. M e’moriy obidalarning boshqa
san’at yodgorliklaridan farqi ham shunda. Ayrim m e’m oriy yodgor-
liklargina (m asalan
zafar darvozasi, obelisk, vayronalar) faqat
tom osha uchun foydalaniladi.
Utilitar qimmat
yodgorliklarning hissiy ta ’sirini ham kuchay-
tiradi. A w al yodgorliklardan utilitar maqsadlarda foydalanish
salbiy, qutulib b o im ay d ig an jarayon deb tushunilgan. Hozirgi
vaqtda yodgorlikdan foydalanish ikki tom onlam a — h a m m od
diy, ham m a’naviy foyda keltiradi, deb hisoblanadi. M a ’naviy
foydasi, yuqorida aytilgandek, hissiy ta ’sirni
kuchaytiradi; m od
diy foydasi yodgorlikning hayotini uzaytiradi.
O bidani to ‘g ‘ri ifodalanishning eng dastlabki talab larid an
biri unga mos keluvchi
yangifunksiya tanlash
talabidir. Badiyan
yuqori, m ashhur m e ’m oriy yodgorliklar u chun
m uzfiylashti-
rish,
ya'ni ularda to ‘la tom osha qilish imkoniyatini yarat ish zarur.
M uzeylashtirishni
m uzey uchun moslashtirishdan
farqlash zarur.
M uzeyga m oslashtirishda keltirilgan eksponatlarni to m o sh a qi
lish uchun sharoit yaratiladi. M uzeylashtirish esa yodgorlikning
o ‘zini muzeyga aylantirish dem akdir.
Obidani
moslashtirishda
keyinchalik kengayishni ta la b qiluv-
chi funksiyalar kiritilmaydi. Yodgorliklarda yangi eshi k,
deraza
ochish, zina qurish kabi o ‘zgartirishlarning aksari qilinmaydi.
Favqulodda hoilarda yodgorlikning asosiy bo‘lmagan qismlarida-
gin a o'zgartirishga ruxsat etiladi.
Yodgorlikka yangi funksiya berish talablaridan yana b in —
yodgorlik binosi yoki majmuasi uchun
funksiyaning yaxlitligi
,
ya’n i uni yagona maqsadda foydalanishdir.
Yangi funksiyani to kla ado etilishi uchun yodgorlikni unga
m oslashtirish zarur. M oslashtirish imkoniyatlari ta ’m irlash im-
koniyatlaridan kelib chiqadi. Shu bilan birga, ta ’mirlash vaqtida
moslashtirish vazifalari ham nazarda tutilishi kerak. Hozirgi vaqt-
da t a ’mirlash va moslashtirish m asalalari
kompleks ravishda hal
etilishi kerak, deb hisoblanadi. Bu m uam m oni hal etishda alohida
olingan obidalar ustida ish ko'rish em as, balki tarixiy shahar-
n in g eski qism ida, m ahallalarda ish olib borish iozim. Bunday
tarix iy m ahallalarda m ashhur yodgorliklar bilan b ir qatorda
ko‘plab oddiy yodgorliklar mujassam b o ‘ladi. M azkur kompleks
hal etish usuli ko'p m am lakatlarda
tatbiq etiladi va uni
revalori-
zatsiya
, (ya’ni qiymatini tiklash) deb ataladi. Bunda yodgorlikn
ing nafaqat m e'm oriy-badiiy qim m atining, balki ekspluatatsion
qiym atining tiklanishini ham ta'kidlash zarur.
M oslashtirish jarayonida yangi funksiyani am alga oshirish
u c h u n joriy m ezonlar bilan yodgorlikni saqlash talablari o ‘rtasida
qaram a-qarshilik vujudga kelib qolishi m um kin. T a ’m irlashning
«komprom is» yechimida yodgorlik qism larining nisbiy qiym at-
lari ham nazarda tutilishi lozim. M ajburan kiritilgan eshik, de-
raza, zina kabi yangiliklar o 'tm ish bilan ham ohanglikda, faol
m uloqotda bo ‘lishi kerak. M azkur m asalani hal qilish u chun uch
yo‘nalishda ish olib boriladi:
1-yo‘nalish — yodgorlikdagi yangilikni o 'tm ish
usulida ba-
jarish . Bu yo‘nalish aw al keng q o ‘llanilgnn. Biroq unda yodgor
lik n i soxtalashtirib yuborish xavfi bor. Z am onaviy ta ’m irlash na-
zariyasida bu keng qo‘llanilmaydi; uni juda ehtiyotiik bilan q o ‘l-
lash tavsiya etiladi.
2 - y o ‘n a lish — b irin ch isig a q a ra m a -q a rs h i y o ‘n a lish d ir;
q o ‘sh im ch alar yangi m e’m oriy unsurlarda. tarixiy uslublardan
k esk in farqanadigan zam onaviy uslub q o ‘llaniladi. Lekin bu
yo‘nalish bilan har doim ham ta ’sirchaniikka erishiiaverm aydi.
Interyerda qanchalik qadim gi bezaklar kam saqlangan bo'lsa.
yangi unsurlami ta'sirchan qilishda imkoniyat shunchalik ko‘proq
bo4adi,
3 -y o ‘nalish — avvalgi ikkisining o ‘rtasidagi yo ‘nalishdir.
O ch iq ch asig a zam o n av iy u n su r q o ‘llaniJadi, biroq eskisiga
b o ‘ysundiriladi. Bu yo ‘nalish eng qiyin bo klsa-da, uni keng tat-
biq etish tavsiya etiladi.
Yodgorlikni m oslashtirishda uni m uhandisona jih o z bilan
ta ’minlash zarur bo ‘ladi. A m m o u yodgorlikka xalal bermasligi
lozim. M oslashtirish m asalasini yechish ta'm irch i — m e’mor
zim m asida bo‘lishi lozim.
Dostları ilə paylaş: