Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin 24. 11. 2009-cu IL tarixli

______________Milli Kitabxana_____________ 

 139

taleyini, onun aqibətini düşünən adam kimi təsvir olunmuşdur. 

Dastan bir neçə hissəyə bölünür: 

1. Gilqameşin Uruk əhalisinə əsir verməsi; 

2. Enkidu ilə dostluğu; 

3. Onların qəhrəmanlığı; 

4. Enkidunun ölümü və Gilqameşin əbədi həyat axtarması. 

Gilqameş Uruk şəhərinin qala divarlarını tikdirdikdən sonra 

özünü sərbəst aparır,  şəhər  əhalisinə zülm edir, qız və qadınlara 

sataşır. Uruk sakinləri allahlara şikayət edirlər.  Şikayət sədası 

allah Anuya çatır. O, ana ilahə Arurunu yer üzərinə göndərir və 

deyir: «Sən onu yaratmışsan, indi də ona bənzər (qəhrəman) 

yarat». Aruru gildən vəhşi görkəmli və təbiətli Enkidunu yaradır. 

Tezliklə Uruka xəbər yayılır ki, yaxınlıqda vahiməli bir əcaib 

insan peyda olmuşdur. Onu ancaq Gilqameş  məğlub edə bilər. 

Lakin Gilqameş belə ona qarşı  çıxmaqdan çəkinir, çünki Enkidu 

vəhşi təbiətə malik idi. Onun təbiətini dəyişdirmək lazım idi. 

Məbəd qadınlarından birini Enkidunun yanına göndərirlər. Qadın 

ona nəvaziş göstərir. Tədricən Enkidunun vəhşi təbiəti dəyişilir, 

başına ağıl gəlir, gücdən düşür. Qadın məhəbbəti ona şüur gətirir. 

İnsana çevrilmiş Enkidu Gilqameş ilə döyüşə hazırlaşır. 

Enkidu Gilqameşin zülmünə son qoymaq üçün Uruk 

şəhərinə daxil olur. Burada Gilqameş onun yolunu kəsir. Onlar 

tutaşmalı olurlar. Enkidu Gilqameşə üstün gəlir, lakin Gilqameş 

tam basılmır. Hər ikisi əhd-peyman bağlayıb dostlaşırlar. Bundan 

sonra Gilqameş və Enkidu uzaq Sidr ölkəsinə şər qüvvələri təmsil 

edən Humbabaya qarşı döyüşə gedirlər. Onlar sidr meşələrinə 

çatırlar və sidr ağaclarını Uruka gətirmək üçün kəsirlər. Səsə 

gələn Humbaba döyüşdə həlak olur. 

İlahə  İştar Gilqameşin qəhrəmanlığını görüb ona vurulur, 

qəlbini ona açır. Lakin Gilqameş onun məhəbbətini rədd edir. 

Gilqameş yaxşı bilir ki, İştar heç bir sevgilisinə axıra qədər sadiq 

qalmamışdır. İştar bu təhqirə dözmür, səma allahı Anqudan xahiş 

edir ki, Gilqameşə qarşı  səma öküzünü göndərsin. Vəhşi öküz 

Urukda qabağına çıxanı dağıdır, məhv edir. Gilqameş və Enkidu 

güc-bəla ilə öküzü öldürürlər. 

Uruk camaatı qəhrəmanların şərəfinə mahnılar qoşur. Lakin 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 140

allahlar Enkidunu Gilqameşə qarşı yönəltmişdilər. O isə 

Gilqameşlə dostluq edir, Humbaba və  səma öküzünün 

öldürülməsində  iştirak edir. Allahlar Enkiduya ölüm hökmü 

çıxarırlar. Enkidu xəstələnir və ölür, Gilqameş hədsiz qəmə batır. 

Həyatın, qəhrəmanlığın,  şöhrətin sonunu gözü qabağında 

canlandırır. O, əbədi həyat axtarmağa gedir... 

Gilqameş eşitmişdi ki, allahlar uzaq okean sahilində yaşayan 

Utnapiştimə  nə vaxtsa əbədi həyat bəxş etmişdilər. Çox gedir, 

dağı-daşı aşır, okeanı keçir, Utnapiştimi tapır, ondan əbədi həyatın 

sirrini öyrənmək istəyir. Utnapiştim «Ümumdünya daşqını» 

əhvalatını danışır, lakin əbədi həyat sirrini açmaq istəmir. Lakin 

Utnapiştim arvadının təkidi ilə sirri açmalı olur. Gilqameş onun 

məsləhəti ilə okeanın dibinə enir və orada cavanlıq otu dərir. 

Lakin bu otu qaynadıb suyunu içmək lazım imiş. Yolda Gilqameş 

soyunub göldə çimir ki, uzun yolun yorğunluğu bədənindən 

çıxsın. Bu məqamda bir ilan cavanlıq otunu aparır. Gilqameş 

pərişan halda Uruka qayıdır. O, insanların ölümə qarşı aciz 

olduğunu qəti dərk edir. 

«Gilqameş haqqında dastan» dünya ədəbiyyatının qızıl 

fonduna daxil olmuşdur. 

İkiçayarası qeyri-dini ədəbiyyatı sırasına hekayə və nağıllar, 

ibarə və zərb-məsəllər daxildir. Hekayələrdə müxtəlif cəhətlər öz 

əksini tapmışdı. Lirik ədəbiyyat silsiləsindən nümunə olaraq 

«Ağanın qul ilə söhbəti» hekayəsini göstərmək olar. Hekayədə 

həyatın mənasızlığı, ağanın hər  şeyə inamını itirməsi, qoyulan 

suallara qulun ikibaşlı cavabı əks olunmuşdur. Ağanın bədbinliyi, 

qulun hazırcavablığı əsərin əsasını təşkil edir. Qul ağanın hər bir 

arzusuna bəraət qazandırıcı cavab verir: 

- Ey qul, mənim xidmətimdə dayan!  

- Bəli, mənim ağam, bəli.  

- Yola tələs! İş arabasını hazırla! Mən saraya gedirəm.  

- Get, mənim ağam, get. Səni uğur gözləyir.  

- Yox, mənim qulum, yox. Saraya getmək istəmirəm.  

- Getmə, mənim ağam, getmə! Birdən səni uzaqlara 

göndərərlər, naməlum yola çıxmağa məcbur edərlər. Onda sənin 

payına gecə və gündüz iztirabı düşər! 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 141

- Ey qul, mənim xidmətimdə dayan!  

- Bəli, mənim ağam, bəli.  

- Əlimi yumağa su hazırla. Mən kef eləmək istəyirəm.  

- Kef elə, mənim ağam, kef elə. Eyş-işrət şadlıqdır. Kim ki, 

şad qəlblə və təmiz əllə kef eləyir, Şamaş onunladır.  

- Ey qul, mən kef eləmək istəmirəm.  

- Eləmə, mənim ağam, eləmə. Aclıq və toxluq, susuzluq və 

içki adama əzab verir. 

- Ey qul, mənim xidmətimdə dayan.  

- Bəli, mənim ağam, bəli.  

- Mən ev tikmək istəyirəm.  

- Tik, mənim ağam, tik! Ədalətsiz və zalım rəqibindən 

canını qurtar.  

- Ey qul, mən ev tikmək istəmirəm.  

- Ev tikmə. Ev tikən atasının evini sökür. 

- Ey qul, mənim xidmətimdə dayan.  

- Bəli, mənim ağam, bəli.  

- Üsyan qaldırmaq istəyirəm.  

- Qaldır, mənim ağam, qaldır.  Əgər üsyan qaldırmasan, 

aqibətin necə olar? Düşərgəni təmin etmək üçün kim sənə  ərzaq 

verər?  

- Ey qul, üsyan qaldırmaq istəmirəm.  

- Qaldırma, mənim ağam, qaldırma. Üsyan qaldıran adamı 

ya öldürürlər, ya gözlərini çıxarırlar, ya da həbsxanaya salırlar. 

- Ey qul, mənim xidmətimdə dayan.  

- Bəli, mənim ağam, bəli.  

- Mən istəyirəm allahıma qurban kəsim.  

- Kəs, mənim ağam, kəs. Öz allahına qurban kəsən adamın 

ürəyi sevinc ilə dolu olur.  

- Ey qul, mən öz allahıma qurban kəsmək istəmirəm.  

- Kəsmə, mənim ağam, kəsmə. Yəqin sən fikirləşirsən ki, 

allahın istəyini yerinə yetirsən, onu öz arxanla gəlməyə  məcbur 

edə bilərsən? 

- Ey qul, mənim xidmətimdə dayan.  

- Bəli, mənim ağam, bəli.  

- Mən qadın sevmək istəyirəm.  

---