Dərslik Azərbaycan Respublikasının Təhsil Nazirliyinin 24. 11. 2009-cu IL tarixli

______________Milli Kitabxana_____________ 

 145

sənin cığ-cığın qulaqlarımı deşdi». 

Şir bir keçini qamarladı. Keçi dedi: - «Məni burax, mən sənə 

rəfiqələrimdən birini, qoyunu verərəm».  Şir cavab verdi: - «Səni 

buraxaram, ancaq adını  mənə de görüm!». Keçi: - «Məgər sən 

mənim adımı bilmirsən? Mənim adım «Sən aqilsən!-dir».  Şir 

arxaca çatanda mırıldadı: - «Artıq arxaca çatdım, səni buraxıram». 

Keçi (azad olub) cavab verdi: - «Bəli, sən məni buraxdın. Məgər 

sən aqilsən? Mən sənə nəinki qoyun verərəm, heç özüm də səninlə 

qalmaram». 

Fil öyünüb deyirdi: - «Dünyada mənə  bənzər yoxdur». 

Gicitkən (bunu eşidib) ona dedi:-»Axı  mən də, nə  qədər xırda 

olsam belə, sənə bənzər yaradılmışdım». 

Eşşək öz döşəməsini də yeyər. 

Mənim eşşəyim sürətlə qaçmaq üçün yox, anqırmaq üçün 

yaranıb. 

Mən, eşşək kimi, üçyaşlıya evlənmərəm. 

At üstündəki süvarinin yerə atıb dedi: - «Belə bir yükü 

belimdə daimi gəzdirsəm, gücdən düşərəm ki!» 

- Sən at kimi tərləyirsən - bu sən içdiyindir. 

Ey qatır, səni kim tanıya bilər - atan, yaxud anan? 

Kökəldilmiş donuzu kəsməyə hazırlaşırdılar, o dedi: «Bu 

mən yediyim xörəyə görədir». 

Qəssab donuzu kəsə-kəsə deyinir: - «Nə  vız-vız salmısan? 

Bu yol ilə sənin atan, babaların getmişdir, sən də onların arxasınca 

gedəcəksən. Hələ səs-küy də salırsan!» 

Təmsillər və hikmətli sözlər, yəqin ki, hər bir qədim xalqın 

şifahi yaradıcılığında öz əksini tapırdı, lakin onların  ən qədim 

nümunələri bizə Şumer yazılarında gəlib çatmışdır. 

Atalar sözü, ibarələr, ibrətli hekayələrin yazılı qeydləri 

Misir qaynaqlarında, Tövrat dini kitabında da öz əksini tapmışdır. 

Şumer hikmətli atalar sözləri və  zərb-məsəlləri daha qədimdə 

yazıya alınmışdı. Bunlar e.ə. II minilliyin birinci yarısında yazıya 

köçürülmüşdü. Şumer zərb-məsəlləri müasir dövrlə səsləşir. 

Şumerlər həyat və  məişətin hər bir sahəsinə aid atalar 

sözləri, zərb-məsəllər yaratmışlar. Yoxsulluq həyatın ən acı amili 

kimi qəbul edilirdi, yoxsulun acınacaqlı halı  zərb-məsəllərdə  əks 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 146

olunurdu: 

«Kasıbın ölməsi yaşamasından yaxşıdır. 

Onun çörəyi olanda duzu olmur, 

Duzu olanda çörəyi olmur, 

Əti olanda quzusu olmur, 

Quzusu olanda əti olmur». 

Yoxsulun ehtiyatı qurtaranda borca düşürdü: «Kasıb borc 

etməklə öz qayğısını artırır». Lakin zərb-məsəllərdən aydın olur 

ki, yoxsul təbəqələrdə  ədalətsizliyə qarşı etiraz mövcud idi. Bu 

aşağıdakı nümunədə daha aydın görünür: «Yoxsul ailələrin hamısı 

heç də eyni dərəcədə itaətkar deyil». 

Şumerlər var-dövlətə, varlı və yoxsula aid zərb-məsəllər də 

yaratmışlar. Müvafiq atalar sözü aşağıdakılardan ibarətdir: 

«Kimin çoxlu gümüşü varsa, bəlkə də o xoşbəxtdir. Kimin çoxlu 

arpası varsa, bəlkə  də o da xoşbəxtdir. Lakin kimin heç nəyi 

yoxdursa, o, gecələri sakit yatır». 

Şumerlər başa düşürdülər ki, hər bir peşə sahibi müvafiq işlə 

məşğul olmalıdır. Deyirdilər: «Mən cins atam, lakin qatır ilə bir 

boyunduruğa salıblar. Budur, arabanı  çəkirəm, qamış  və saman 

daşıyıram». Xidmətçinin işi çox olurdu, üst-başına diqqət verə 

bilmirdi. Eləsi haqda deyirdilər: «Xidmətçinin paltarı  həmişə 

çirkli olar». Şumerlər təmiz geyimə fikir verirdilər: «Yaxşı 

geyimliyə hər yerdə şaddırlar» - deyirdilər. 

Qədim  İkiçayarası sakinlərinin arasında baş verən mülki 

bərabərsizlik müvafiq surətdə atalar sözlərində öz əksini 

tapmışdır: «Hələ (dünya) çox yaşayacaq, gəlin (var-dövlət) 

toplayaq». Bunun əksinə olaraq dünya malına biganə baxanlar da 

vardı: «Onsuz da öləcəyik, gəlin nəyimiz varsa xərcləyək». 

Şumerlər səylə  zəhmət çəkənləri yüksək qiymətləndirirdilər. Bir 

atalar sözündə deyilir: «Əl üstə əl gəl - görürsən ev tikildi; qarın 

üstə qarın gəl - görürsən ev söküldü» və yaxud: «Kim ağa kimi 

tikirsə, qul kimi yaşayır. Kim qul kimi tikirsə, ağa kimi yaşayır». 

Zəhmət adamı haqda şumerlər xoş  zərb-məsəl yaratmışdılar: 

«İşləyən adamın yuxusu şirin olar». 

Şumerlərin, yəqin ki, tənbəl, mız-mız, daim öz taleyindən 

şikayətlənən adamlardan zəhlələri gedərdi. Belə adamlar haqda da 

---

______________Milli Kitabxana_____________ 

 147

atalar sözləri vardır: məsələn, aciz, heç bir işə yaramayan adam 

haqda deyirdilər: «Səni suya atsalar, su iylənər; səni bağçaya 

buraxsalar, bütün meyvələr çürüyər». Daim sızıldayan adam 

deyərmiş: «Mən uğursuz bir gündə anadan olmuşam». 

Şumerlər biliyi, savadı yüksək qiymətləndirirdilər. Ana 

dilini bilməyi üstün tuturdular. Hikmətli ibarədə deyilir: «Bu necə 

mirzədir ki, şumer dilini bilmir!». Şumer dilini öyrənəni 

tərifləyirdilər: - «Bax, bu xidmətçi  şumer dilini öyrənmişdir» - 

deyərdilər. Mirzə  sənətini qiymətləndirir, yaxşı mirzəni pisdən 

seçirdilər. Onların fikrincə, mirzə cəld olmalı idi: - «Əsl mirzə o 

adamdır ki, əli ağzından geriyə qalmasın» - deyirmişlər. 

Şumerlərin həyatında ailə  məsələləri mühüm yer tuturdu. 

Ailədə  tənbəl kişi haqda zərb-məsəl yaratmışdılar. Ailə başçısı 

deyinir: «Arvadım məbəddədir, anam çay kənarında, mən isə 

(evdə) acından ölürəm». Bəzən kişilər yaxşı ailə qura 

bilmədiklərindən evləndiklərinə peşman olurdular. Uğursuz nikah 

halları üçün aşağıdakı 

zərb-məsəl vardı: «Xoşbəxtlik 

evlənməkdədir, lakin bir az fikirləşəndə ayrılmaqdadır». 

Şumerlər ailə  və övladların qədrini bilir və buna yüksək 

qiymət verirdilər. Çox maraqlıdır ki, qaynanalar haqda atalar sözü 

yaratmamışlar. Yəqin ki, onlar üzüyola olmuş, ailənin 

bütövlüyünü qorumuşlar. Lakin gəlin qayınata üçün bəla imiş. 

«Çöldə bardaq - kişi üçün həyatdır. 

Ayaqqabı - kişi üçün göz bəbəyidir. 

Arvad kişinin gələcəyidir. 

Oğul - kişi üçün sığınacaq yeridir. 

Qız - kişi üçün nicat yeridir. 

Amma gəlin - kişi üçün lənətdir». 

Şumerlərin fikrincə, ailə  məhəbbət  əsasında qurulmalıdır. 

Qarşılıqlı istək olmayan nikah haqda deyərdilər: «Gəlinin ürəyi 

fərəhlə doludur, bəyin ürəyi qəm-qüssə ilə». Xeyirli nikah güdən 

qızlar haqda belə zərb-məsəl vardı: qız deyir: «Mən məhəbbətimi 

kimə  bəxş edim? Bəlkə  hər  şeyi bol olana, kifayət qədər varı 

olana?» 

Şumerlər ailə qurmağın müsbət və  mənfi cəhətlərini 

müşahidə etmiş, deyingən arvadlar haqda zərb-məsəl 

---