ko'ngillari nozik bo'ladi. Ularga ko'ngillarini ko'taradigan so'zlarni ko'proq qoilash
zarur.
Demak, har bir yosh guruhiga kiradigan kishilar,
shu jumladan, kattalar ham
o'ziga xos muloqotga kirishadilar. Muloqot har bir davrga xos holda amalga
oshiriladi.
2.6. Shaxsning shakllanishidagi psixologik-pedagogik masalalar
Shaxsning har tomonlama shakllanishida muloqotning ahamiyati katta. Oddiy
narsalarni o'rganish uchun ham taqlid orqali o'zaro muloqotda bo'lish zarur.
Jamiyat qonun-qoidalariga asoslangan holda munosabatlar rivojlanadi. Individ
bilan shaxs muloqoti o'rtasida juda katta farqni ko'rish mumkin. Masalan, go'dak,
ruhiy kasal, ongi past rivojlangan kishilarning muloqoti bilan yetuk rivojlangan,
ongi yuksak kishining muloqoti o'rtasida katta farq bor. Ongli shaxs muloqotni
boshlashdan avval miyasida o'ylaydi, so'zlarini rejalashtiradi.
Shaxsning jismoniy,
aqliy, axloqiy va estetik rivojlanishida muloqotning o'rni katta. Masalan, axloqiy
rivojlanish uchun oilada, maktabda, bog'chada bolaga kattalar muloqot orqali ta'sir
qiladilar. Shuningdek, estetik, aqliy, jismoniy rivojlantirish uchun o'quvchiga
o'qituvchi muloqot orqali ta'sir etishga harakat qiladi. Demak, muloqot ta'sir qilish
vositasi bo'lib ham xizmat qiladi.
Shaxs muloqotini shakllantirishda uning yoshi, jinsi, kasbi, dunyoqarashini
hisobga olgan holda ish olib borish lozim. Masalan, biz kichik yoshdagi bolalarga
kattalarga nisbatan qo'llaydigan so'zlarni ishlatmaymiz. Har
bir yosh davriga
kiradigan kishilarga o'ziga xos so'zlar qo'llaniladi. Bunda so'zning ta'sir kuchi
hisobga olinadi. Shaxsning temperament (mijoz) xususiyatlariga qarab muloqot
usullarini qo'llash katta ahamiyatga ega. Shaxsda ko'nikma, bilim, malakalarning
hosil bo'lishida muloqotning o'rni beqiyos. Oddiy ko'nikmalar («to'g'ri o'tir,
qo'lingni yuv, joyingga bor, salom ber») ham muloqot orqali singdiriladi.
Shaxs muloqotining shakJlanishida uning tarbiyalanganlik darajasi muhim o'rin
egallaydi. Masalan, shaxsga kuchli ta'sir etadigan so'zlarni qo'llasangiz ham u
qabul qilmasligi, sizning bergan ko'rsatmalaringizga amal qilmasligi mumkin.
Chunki u yoshligidan muomala madaniyatini egallashi kerak. Muloqotning
shakllanishida maqsad to'g'ri qo'yilishi lozim. Muloqot ta'lim-tarbiya jarayonida,
turli vaziyatlarda rivojlanadi. Masalan, oilada, mahallada, jamoada, guruhda. Agar
oilada kattalar bir-birlariga qo'pol munosabatda bo'lsalar, bola ham ularga taqlid
qilib atrofdagilar bilan nizolarga borishi mumkin.
Har tomonlama rivojlangan, yetuk, komil inson (shaxs)ni tarbiyalash uchun
yoshlarni erkin fikrlaydigan qilib voyaga yetkazish zarur. Demak, muloqot fikrlash
bilan uzviy bog'liq holda shakllanadi.
Shaxsning shakllanishida muloqotning ahamiyati haqida psixolog olimlar o'z
fikrlarini bayon qilganlar. Jumladan, psixolog B.G. Ananev «Odam
bilishning
predmeti sifatida» asarida bu masalani chuqur tahlil qilgan. U bilimning turli
elementlarini egallash muvaffaqiyatli o'zlashtirishning garovi ekanligini
ta'kidlaydi. Bilimlarni egallash muloqot orqali amalga oshirilishini ham uqtirib
o'tadi. Agar kishilar o'zaro bir-birlariga axborot uzatmasalar, tajribalarini muloqot
orqali almashmasalar rivojlanmay qolishlari to'g'risida B.G. Ananev asosli fikrlarni
keltiradi.
B.G. Ananev fikricha muloqot ijtimoiy va individual holatdir. Shuning uchun
nutq bilan uzviy bog'liq, kommunikativ vazifani
bajarishda pantomimika, imo-
ishoralar muloqot shakllari sifatida yuzaga chiqadi.
Demak, olim muloqot tushunchasini umumiy, yosh va pedagogik psixologiya
kabi fanlar uchun chuqur tahlil qilib bergan.
Hozirgi paytda mamlakatimizda va xorijda muloqot muammosiga qiziqish ortib
bormoqda. Bozor iqtisodiyoti sharoitida kishilarning bir-birlari bilan qiladigan
muloqoti katta ahamiyatga ega. Psixolog olim V.N. Myasishev muloqot masalasiga
chuqur
yondashgan, uni o'rgangan. Boshqa olimlar muloqotni nutq
kommunikatsiyasi bilan bog'lab o'rgangan bo'lsalar, V.N. Myasishev muloqotni
jarayon sifatida o'rgangan. Ya'ni shaxslarning bir-biriga muloqot orqali ta'sir
ko'rsatishlarini, bir-birlarini idrok qilish obyekti sifatida tahlil qiladi. Uning
fikricha: «Shaxs turlicha munosabatlarda qarama-qarshi sifatlarni namoyon qilishi
mumkin.»
Tajribali psixolog A.A. Bodalyev esa shaxs o'yinda, o'qishda, muloqotda, ya'ni
faoliyatning turli sohalarida o'zining o'rnini bilishi zarurligini uqtiradi. U o'zining
«Shaxs va jamiyat» kitobida bu masalaga katta e'tibor berib, bu muammolar kam
o'rganilganligini ta'kidlaydi. A. A. Bodalyevning fikricha, «insonni
muloqot orqali
tarbiyalashda bu unga qanday ta'sir qilishini avvaldan o'ylash zarur». (A. A.
Bodalyev. Shaxs va muloqot. M. 17-b.)
Dostları ilə paylaş: