Ўзбекистан Республикаси
Yüklə 0,53 Mb. Pdf görüntüsü
|
| O„ZBEKISTON RESPU BLIK ASI O LIY VA O„RTA MAXSUS TA ’L IM V A Z IR LIG I ABU RAYHON BERUNIY N OM IDAGI TO SHKENT DAVLAT TEXNIKA U N IV ERSITETI UM UM IY G EO LOG IY A fanidan 1-o„quv geologik dala amaliyoti uchun uslubiy qo„llanma Toshkent - 2016 1 UDK: 550.8:528 Toshm uxam edov B.T., Tulyaganova N.Sh. “Umumiy geologiya” fanidan 1-o„quv geologik dala am aliyoti uchun uslubiy qo„llanma. - Toshkent: ToshDTU, 2016. Talabalar fandan olgan nazariy bilimlari asosida 1-kursdan so„ng yoz oyida bir oylik dala amaliyotini Burchmulla poligonida o„taydi. Tog„ jinslari turli geologik hodisalar natijasida vujudga kelib taraqqiy etadilar va nihoyat yemirilib joylarini o„zgartiradilar, ya’ni turgan joydan boshqa bir joyga shamol, suv va boshqalar yordamida olib borib yotqiziladi. Bu ko„rsatilgan tog„ jinslariga xarakterli omillar Burchmulla nohiyasida keng tarqalgandir. Uslubiy qo„llanma kon-geologiya hamda neft hamda gaz fakultetlarining ixtisoslashgan kafedralari dasturlari asosida tayyorlangan. Shuningdek «Geologiya, mineralogiya va petrografiya» kafedrasida ishlagan ko„plab professor-o„qituvchilarning pedagogik tajribalari va ilmiy-tadqiqot ishlar natijalari hisobga olingan. Dastur 5311700-«Foydali qazilma konlari geologiyasi, qidiruv va razvedkasi» (qattiq foydali qazilmalar), «Foydali qazilma konlari geologiyasi, qidiruv va razvedkasi» (neft va gaz konlari), 5311800- «Gidrogeologiya va muxandislik geologiyasi» yo„nalishlarining bakalavrlariga mo„ljallangan. Abu Rayhon Beruniy nomidagi Toshkent davlat texnika universitetining ilmiy uslubiy kengashi tomonidan tasdiqlangan va nashr etilgan. T aqrizchilar: A bduraxm onov А.А. - TDTU, “Foydali qаzilmа konlari gеоlоgiyasi vа qidiruv ishlari” kаfеdrа mudiri, dоtsеnt, g-m.f.n. J.B.Jamolov-O„zFA, Geologiya va geofizika institutining bo„lim mudiri, g-m.f.n, dotsent. 2 I bob. K irish Mamlakatimizda mutaxassislar tayyorlashning sifatini tubdan yaxshilash, milliy istiqlol g„oyasiga sodiq, yetarli intellektual salohiyatga ega, ilm-fanning zamonaviy yutuqlari asosida mustaqil fikr va mushohada yurita oladigan shaxslarni tayyorlashga katta ahamiyat berilmoqda. Hozirgi kun talabiga javob bera oladigan zamonaviy darsliklar va qo„llanmalar chop etishga e ’tibor kuchaymoqda. Hozirgi kunda hamma nazariy va amaliy mashg„ulotlarning o„zbek tilida olib borilayotganligi talabalarni ixtisosliklar fanlarini o„zlashtirishlarida o„z samaralarini bermoqda. Shuning uchun o„zbek tilida darsliklar, qo„llanmalar tayyorlash shu kunning talabi bo„lmoqda. Respublikamizda geologiya sohasida yetuk mutaxassislarni tayyorlashga katta e ’tibor berilmoqda. Shu maqsadda O„zbekiston Respublikasi prezidenti I.A.Karimovning “Geologiya-qidiruv ishlarini tashkil qilishni takomillashtirish, O„zbekiston Respublikasi Davlat Geologiya va mineral resurslar qo„mitasi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to ‘g ‘risida”gi 2007-yil 17-yanvardagi PF-568 raqamli qarori hamda O„zbekiston Respublikasi oliy va o„rta maxsus ta’lim vazirligi va O„zbekiston Respublikasi Geologiya va mineral resurslar Davlat qo„mitasining “Geologiya sohasi uchun kadrlar tayyorlashni takomillashtirish bo„yicha kompleks chora-tadbirlar dasturini tasdiqlash” to„g„risidagi 2007-yil 28-fevraldagi 36/55 raqamli qo„shma qarori chiqarildi va ushbu qarordagi chora-tadbirlar amalga oshirilmoqda. Qo„llanma Kon-geologiya hamda Neft va gaz fakultetlarining ixtisoslashgan kafedralari dasturlari asosida tayyorlangan. Shuningdek «Geologiya, mineralogiya va petrografiya» kafedrasida ishlagan ko„plab professor o„qituvchilarning pedagogik tajribalari va ilmiy-tadqiqot ishlar natijalari hisobga olingan. Geologiya grekchadan Geo - Yer, Logos - o„rganish demakdir, ya’ni Yer haqidagi fandir. Geologiya yerning tarkibi, tuzilishi, rivojlanishi va unda bo„ladigan har xil jarayonlarni o„rganadi. Hozirgi zamon geologiyasi Yer po„stini paydo bo„lish qonuniyatlarini, uni tashkil etgan minerallar, tog„ jinslari, hamda foydali qazilmalarni o„rganadi. Yer qobig„i turli-tuman tog„ jinslaridan - granit, gneys, marmar, ohaktosh, qumtosh va boshqalardan tashkil topgan. B a’zan ularning qalinliklari yer qobig„ida bir necha o„nlab kilometrga yetadi. Shu tog„ jinslari esa minerallardan tashkil topgan. Shuning uchun ham yer qobig„i, ya’ni uni tashkil qilgan tog„ jinslari va minerallar, ekzogen va endogen jarayonlar geologik fanlar tomonidan o„rganiladi. 3 Minerallar kimyoviy elementlarning tabiiy birikmasi bo„lib, m a’lum fiziko-kimyoviy sharoitda yer qobig„ining ichki yoki tashqi qismida hosil bo„ladi. Ular m a’lum fizik xossa va tarkibga ega bo„ladilar. Hozirgi vaqtda minerallarning soni 3000 ga yaqin bo„lib, turlari bilan hisoblaganda 4000 ga yaqin. Ular qattiq, suyuk (simob) va gaz holida uchraydi. Yer qobig„ining tarkibi va tuzilishini bir qancha geologik fanlar o„rganadi. Minerallarni mineralogiya, tog„ jinslarini petrografiya, qadimgi hayvonot qoldiqlarini paleontologiya, yer qobig„i tarixini geologiya, yer qobig„i harakatini tektonika, vulqonlarni vulkanizm va boshqa geologik jarayonlarni bir qancha geologik fanlar o„rganadi. Tog„ jinslari kelib chiqishiga qarab magmatik, metamorfik va cho„kindiga bo„linadi. Bir xil yoki turli minerallardan, boshqa jinslarning bo„laklaridan iborat mustahkam yaxlit, zich yoki bo„shoq jism agregatlari tog„ jinslari deb yuritiladi. Tog„ jinslari turli geologik hodisalar natijasida vujudga kelib taraqqiy etadilar va nihoyat yemirilib joylarini o„zgartiradilar, ya’ni turgan joydan boshqa bir joyga shamol, suv va boshqalar yordamida olib borib yotqiziladi. Cho„kindi tog„ jinslari asosan dengiz tubida hosil bo„ladi. Ular Yer qobig„ining tarixini aytib beruvchi eng muhim omillardan biridir. Tog„ jinslari hayvonot va o„simlik qoldiqlarini o„rganish natijasida quruqlik va suvning o„tmishdagi chegaralarini, vulqon harakatlarini, tog„ hosil bo„lish jarayonlarini, shuningdek foydali qazilma konlari va ular uchraydigan joylarni aniqlash mumkin. Nohiyaning orogidrografiyasi O„quv geologik amaliyoti o„tkaziladigan nohiya O„zbekistonning sharqiy qismida, Toshkent viloyati - Bo„stonliq nohiyasining Burchmulla qishlog„ ida joylashgan. Burchmulla qishlog„i Ko„ksuv va Chotqol daryolarining qo„shilish qismida, Chorvoq suv omborining shimoli-sharqiy qismi dengiz sathidan 100 m, balandlikda joylashgandir. Amaliyot nohiyani G„arbiy Tyan-Shanning tog„ tizmalari bilan o„ralgandir. Bularga Korjontov, Ugam, Pskom va Chotqol tog„lari kiradi. Tizmalarni daryo vodiylari bir-biridan ajratib turadi. Shimoliy-sharqda Chotqol daryosining chap sohilidan Chotqol tizma tog„i ko„tariladi. Bu tizmaning O„zbekistondagi baland cho„qqisi katta Chimyon (3309) va Babaytog„ (3555) dir. Korjontov G„arbiy Tyan-Shanning yirik tizmasidir. Tyan-Shan xitoycha so„z bo„lib osmon bo„yi tog„lar demakdir. Tyan-Shan tog„ 4 tizmalari orasida har yerda keng kotlovinalar (cho„kma) bordir. Bunga Chorbog„ kotlovinasi misol bo„la oladi. Bu kotlovinalar tektonik harakatlar natijasida tog„ oralig„ida yer qobig„ining cho„kishidan paydo bo„lgan. Chorbog„ yoki Burchmulla kotlovinasi qadimgi geologik davrlardagi yirik suv havzalarining qoldiqlaridir. Bunday havzalarga quyiluvchi daryolar atrofdagi tog„larni sekin-sekin yemirib chuqur vodiylar, tor daralar hosil qilgan. Tog„ vodiylari va daralar ko„proq tektonik yoriqlar o„rnida vujudga kelgan. Daryo qattiq jinslardan tuzilgan tog„larni yemirib, ular orasidan tor yo„l ochgan va tik qoyali yon bag„irlarni vujudga keltirgan. Shunday qilib G„arbiy Tyan-Shan tog„lari oralarida Ugam, Pskom, Ko„ksuv, Chotqol, Chirchiq kabi vodiylar hosil bo„lgan. Vodiy va kotlovinalar serunum yerlar bo„lib, u yerlarda aholi zich yashaydi, shahar va qishloqlar ko„p. Vodiylar ko„kalamzor, eng obod yerlardir. Burchmulla kotlovinasini o„rab turgan tog„ cho„qqilarining yer sathidan balandligi 1000-2200 m. Chotqol daryosi Talas Olatog„i bilan tizmasi bir-biriga qo„shilgan joydan boshlanadi. Uzunligi 220 km, uning quyi qismigina Chirchiq Oxangaron nohiyasiga qaraydi. Uning quyi qismi bir qancha terrasali keng vodiydan oqadi. Chotqol daryosi asosan qor, qisman muz suvlaridan to„yinadi. Chorbog„ suv omboriga o„ng tomondan Ko„ksuv daryosi quyiladi. Uning suvi nomiga mos ravishda ko„m-ko„k musaffodir. Bo„stonliq nohiyasida Arktika o„simliklaridan tortib to subtropik mamlakatlarda o„sadigan pista, bodom va ziralar uchraydi. Nohiya relyefi past va balandliklardan tashkil topganligi uchun undagi o„simliklar ham pastdan yuqoriga qarab o„zgarib boradi. Pastdan yuqoriga qarab o„simliklar qalinlashib olma, olcha, yong„oqlar uchray boshlaydi. O„tlar orasida qimmatli dorivor giyohlar ko„plab uchraydi. Tog„ tizmalarining yuqori qismlarida archa o„sadi. Tog„ tizmalari hayvonot dunyosiga ham boy. Yaylov va o„rmonlarda jonivorlar va qushlar ko„plab uchraydi. Qoya toshlar orasida kaklik, qorayaloq, tosho„rdaklar ko„p uchraydi. Tyan-Shan tog„ tizmalarining yuqori qismlarida tog„ echkilaridan tortib qoplon, arslongacha uchratish mumkin. Tiniq muzdek suvlarida marinka va osmon baliqlari, soylar qo„shiladigan yerlarda sazan balig„i uchraydi. Nohiyaning geografik o„rni va relyefining tuzilishi uning iqlimiga katta ta’sir etadi. Iqlim nohiyaning janubi-g„arbiy tekislik qismida quruqroq, shimoli-sharqiy tog„lik qismida namroqdir. Yozda havoning harorati 40°Cga ko„tarilishi mumkin. Chirchiq-Oxangaron vodiysida yoz bilan qish harorati orasidagi yillik farq ham kam, kunduzgi va tungi haroratlar farqi 5 ham ancha katta. Nohiyaning iqlimi umuman kontinental iqlim. Yo g„in miqdori tekislikdan toqqa tomon oshib boradi. Toshkentda bir yilda 367 mm yog„in bo„lsa, Pskom qishlog„ida 800 mm. Yozda ob-havo o„zgarmay bir xil bo„lib turganda tog„-vodiy shamoli esib turadi. Shamol kunduz kuni vodiydan tog„ tomonga, kechasi tog„dan vodiyga qarab esadi. Ajoyib tog„ havosi, salqin yoz, qorli qish Bo„stonliq nohiyasida dam oladigan joylarni bunyod etishga imkon beradi. Ugam-Chirchiqning yirik irmoqlaridan biri. Uning uzunligi - 70 km. Daryo Korjontov va Ugam tizmalari orasidan oqib o„tadi. Tog„ Chorbog„ darasida Chorbog„ to„g„oni va GES qurilgan. To„g„ondan yuqorida Chorbog„ suv ombori bunyod etildi. Gidrouzel to„g„onining balandligi 170 m.dir. «Chorbog„ dengizi» maydoni 37 km . Suv ombori atrofi aholining hordiq chiqaradigan joyiga aylanib bormoqda. 1 - rasm Chorbog„ suv om bori II bob. B urchm ulla nohiyasining qisqacha tabiiy geografik tavsifi va m aydonda olib borilgan tad q iq o tlar tarixi 6 Burchmulla yon atrofidagi amaliy mashg„ulotlar olib boriladigan maydon, Chotqol tizmasining shimoli-sharqini, Pskom tizmalarini o„z ichiga oladi. M a’muriy nuqtai nazardan maydon Toshkent viloyatining Bo„stonliq nohiyasida joylashgan. Aholi yashaydigan qishloqlar Chotqol va Pskom daryolari vodiysida joylashgan. Ular qatoriga Bo„stonliq, Chorvoq, Burchmulla, Nanay va Yakkatut kiradi. Ular o„zaro va Toshkent shahri bilan asfaltlangan avtomobil yo„llari orqali bog„langan. Ugam, Pskom, Chotqol kabi tog„ tizmalari, asosan, shimoli-sharqiy yo„nalishida joylashgan. Katta Chimyon eng baland tog„ cho„qqisi hisoblanadi (3200m). Tog„ tizmalarining yon bag„irlari nihoyatda tik, intruziv metamorfik jinslardan tuzilgan bo„lib, karbonat tog„ jinslari tarqalgan maydonlarda karst g„orlarini uchratish mumkin. Tizmalarning suv ayirg„ichlari daryo o„zanlaridan 200-300m, ba’zilari esa 1000m balandroq. Tizmalar janubi-g„arb tomon pasayib, mezazoy va kaynozoy yotqiziqlari nurash natijasida yemirilgan tog„ jinslarining bo„laklari bilan qoplangan. Tog„larning shimoliy yonbag„irlarida mayda muzliklarni uchratish mumkin. Nohiyaning eng asosiy daryosi Chirchiq bo„lib, Chotqol, Pskom va Ko„ksuv daryolarining qo„shilishi natijasida paydo bo„lgan. Bu daryolar Talas Olatov muzliklaridan boshlanib, yo„llarida tor va chuqur daralarini kesib, Burchmullaning g„arbida Chorvoq suv omboriga quyiladi. Suv omborining umumiy hajmi 2000 mln.m , bundan foydali suv sig„imi 1580 о mln.m , eni ayrim joylarida 10 km gacha yetadi, suv yuzining sathi 40 km2. Chirchiq daryosining boshlanish qismiga Chorvoq gidrouzeli, Chotqol va Ugam tog„lari orasiga esa to„g„on qurilgan. Uning uzunligi 768 m, balandligi 168 m, eng yuqori qismining eni 12 m. To„g„on ustidan avtomobil yo„li qurilgan. To„g„onga Chorvoq GESni suv bilan ta’minlash uchun uzunligi 800 m va diametri 11 m bo„lgan ikkita tunnel qurilgan. Suv oqimining hajmi ko„payib ketganda suvni chiqarib yuborish uchun shaxtali va ikki qavatli suv tashlagichdan foydalaniladi. Shaxtali suv о о tashlagichdan sekundiga 1200m , II qavatdan 450 m , GES agregati orqali о 500 m suv oqib chiqishi mumkin. Chorvoq suv ombori Toshkent vohasidagi 500 ming ga yaqin yerni suv bilan ta’minlashi mumkin. Tizmalarning pastki iqlim sharoiti, asosan, tog„larning baland pastligi, yerning yuzasi va tog„ yonbag„irlariga bog„liq. Maydonning eng baland qismlarida qish qorli, sovuq, yoz esa iliq va quruq o„tadi. Nohiyada uchraydigan o„simliklar o„zlarining rang barangligi bilan ajralib turadi. 2000 m balandlikda ko„m-ko„k yaylovlar, undan pastroqda esa archazor, 7 butazorlar tarqalgan. Asosiy aholisi o„zbeklar, tojiklar, qozoqlar bo„lib, chorvachilik, dehqonchilik va bog„dorchilik ishlari bilan shug„ullanadi. Chotqol, Pskom tog„larining geologiyasini o„rganish tarixida to„rtlamchi davrni belgilash mumkin. Birinchi ilk o„rganish davri o„tgan asrning 70-80 yillaridan 1917-yil orasidagi vaqtni o„z ichiga olgan va Chotqol - Qurama regionining birinchi tadqiqotchilari N.V.Mushketov, G.D.Romanovskiy, V.I.Veber kabi olimlarning nomi bilan bog„liq bo„lgan. Bu tadqiqotchilarning ishlari natijasida nohiyaning birinchi mayda masshtabli geologik xaritasi tuzilgan. Geologik tekshiruvlarning ikkinchi bosqichi asrimizning 20-yillaridan 50-yillarining orasidagi davrga to„g„ri keladi. Bu davrda mayda masshtabli geologik xaritalash va qidiruv ishlari olib borilgan. 1:500000 li masshtabda geologik xaritalash natijasida A.E.Adelung, E.V.Ivanov va N.M.Sinit- sinlarning «O„rta Osiyoning geologik xaritasi» nashr etilgan. 1932-1934- yillarida Yu.A.Skvortsov boshchiligida Pskom va Chotqol daryolari vodiylarida olib borilgan geomorfologik tekshiruvlar natijasida hozirgi zamon tektonik harakatlari mavjudligi aniqlanadi. 1938-yilda V.I.Popovning «G„arbiy Tyan-Shanning cho„kma va ko„tarilmalari tarixi» nomli kitobi chop etildi. 300-yillarda A.S.Uklonskiy, I.M.Efimenko va boshqalar boshchiligida bir qator qazilma boylik konlari ochildi (Obiraxmat, Burchmulla, Chavata, Kumushkon, Miskon). Geologik tekshiruvlarning uchinchi davri 1955-70-yillariga to„g„ri keladi. Bu davrda Z.S.Rumyantseva, N.P.Adelung, Z.P.Artemova, V.Kolesnik, O.I.Kim, Doronkinlar 1:200000 li masshtabda geologik xaritalash ishlarini olib borganlar. Undan tashqari Chotqol geologik ekspeditsiyasi nohiyada rejalashtirilgan tarzda, yirik masshtabli xaritalash ishlari olib boradi. Bu izlanishlarida, ayniqsa, A.A.Agafonov, V.N.Kolesnik, M.Xalikovlarning xizmatlari e ’tiborga ega. Shu bilan birgalikda nohiyada yirik olimlari H.M.Abdullaev, M.O.Axmadjanov, R.N.Abdullayevlarning geologiya sohasidagi nazariy tadqiqotlari g„oyat salmoqlidir. H.M.Abdullayevning «Дaйки и oрудeнeниe» (1957), M.O.Axmadjanov, R.N.Abdullayev, O.M.Borisovlarning «Тeктoникa дoмeзoзoйскиx oбрaзoвaний Срeдиннoгo и Южнoгo Тянь-Шaня» (1979) nomli kitobi va 1981 -yilda O„zbekistonning 1:500000 li masshtabdagi geologik xaritasining chop etilishi Chotqol - Qurama regionini o„rganishda muhim ahamiyatiga egadir. Geologik o„rganish tarixining yakunlovchi davri 70-yillardan boshlanadi. Bu davrda qidiruv va alohida tadqiqot ishlari olib borilishi, yangi qazilma boyliklarini aniqlashda muhim rol o„ynaydi. Yirik, 8 umumlashtirilgan ishlar qatorida quyidagilarni ko„rsatish mumkin: Гeoлoгия Рeспублики Узбeкистaн (1972), Гeoлoгичeскaя KapTa Рeспублики Узбeкистaн (1980), KapTa M arnarrnecK ^ кoмплeксoв Рecпублики Узбeкиcтaн (1984) va boshqalar. III bob. Nohiyaning geologik tuzilishi Nohiyaning stratigrafiya O„rganilayotgan maydonda arxey-proterazoy, paleozoy, mezazoy va kaynazoy yotqiziqlari tarqalgan. Birinchi ikki guruh jinslari orogen viloyatlarni, ikkinchilari esa, tog„lararo cho„kma va tog„oldi botiqliklarini tashkil etadi. Arxey quyi proterazoy guruhi - PRi Chotqol - Qurama regionining bu davrga taaluqli bo„lgan va eng qadimgi hisoblangan tog„ jinslari Kosson va Ters vodiysida uchraydi. Ular asosan zonaning Qurama qismida joylashgan. Teraksoy svitasi - A R - PR i tr. Bu svitaga tegishli yotqiziqlar Ishtomberdi daryosining quyi oqimi va Chapchama dovoni atrofida tarqalgan va shu nomli braxiantiklinalning yadrosida yuzaga chiqqan. Svitaning ostki qismi gneys, magmatit va granat - biotit - kvarsli slaneslardan, ustki qismi esa oq, och kulrang yirik kristalli marmarlardan iborat. Qalinligi - 250-340m. Semizsoy svitasi - PR 2-3 Sm Semizsoy svitasi yotqiziqlari Kossonsoy antiklinalining yadrosini tashkil qiladi. Ko„pgina uzilmalar ularni bo„laklarga ajratgan va shu bilan birgalikda yuqori proterazoy diorit, amfibolitlarini yorib o„tgan. Svitaning tarkibi: kvars-biotitli slaneslar, diorit, gneys, slyudali qumtosh va kvarsitlardir. Qalinligi - 3000-3500m. U zunbuloq svitasi - R 3 JZ Bu svita yotqiziqlari Pskom va Sandalash tizmalarida tarqalgan bo„lib, Chotqol daryosi boshlari va Qoraqasmoq - Sandalash daryolari orasida 9 ayrim bloklar sifatida yuzaga chiqqan. Ular asosan kulrang, ko„kimtir kvarsli qumtosh, gravelitlardan iborat bo„lib, orasida esa mayda chaqindili konglomerat va ohaktoshlarning linzalari uchraydi. Svitaning yuzaga chiqqan qalinligi 600m. Shorasuv svitasi - Vshr Shorasuv svitasi Bo„g„ilibuloq, Qoraqasmoq daryolarining o„zanlari va Beshtorsoy atroflarida uchraydi. Yotqiziqlar, asosan, quyidagicha: tillitsimon konglomerat, qumtosh, alevrolit va slaneslar. Qalinligi - 700 800m. Uzunbuloq va Shorasuv qatlamlarida hayvonat qoldiqlari topilmagan, lekin Katta Qoratov va Katta Norin kesmalariga asoslanib, uzunbuloq svitasining yoshi yuqori rifey, shorasuv svitasi esa vend deb hisoblanadi. Paleozoy guruhi - Pz Paleozoy erasining yotqiziqlari Chotqol va Qurama zonalarida bir- biridan tarkibi, tuzilishi bilan tubdan farq qiladi. Quyida, asosan Chotqol tektonik zonasining stratigrafik tasviri bayon qilinadi. Paleozoy yotqiziqlari, asosan Sandalash, Pskom va Maydontol tizmalarida keng tarqalgan. K em briy - O rdovik sistemasi - G - Q Q oraqum seriyasi- Gr Q2 Tarkibi va stratigrafik hajmiga ko„ra, bu seriya aniq ikki svitaga bo„linadi: bo„g„ilibuloq (G1 - Q2) va jayaktor (Q 1 - Q 2). Bo„g„libuloq svitasi Sandalash tizmasidagi Bo„g„libuloq, Shorasuv, Sandalash daryolari vodiysida aniqlangan. Pskom tizmasida svita kesmasini qisqa ko„rinishini uchratamiz. Tasvirlanayotgan yotqiziqlarning ostki qismi ko„mir-kremniyli, ko„mir- gilli, karbonat-gilli, gilli-slaneslardan, yuqori qismi esa kulrang ohaktoshlardan iborat. Qalinligi 100-500m. Jayaktor svitasi Pskom antiklinoriysining qanotlarida va Sandalash tizmasi atrofida keng tarqalgan. Tarkibi ko„mir-gilli, ko„mir-kremniyli, yashmasimon kremniyli slaneslardan iborat. Qalinligi 10 - 130m. 10 Seriyada ko„ksuvboshi (Q2) va chiralma (Q13) nomli alohida ikki svita ajraladi. Ko„ksuvboshi svitasi, asosan, kulrang, ko„kimtir polimikt qumtosh, alevrolit va gilli slaneslar bilan tasvirlanadi. Pskom tizmasida esa svita tarkibida muhim rolni massiv rifogen ohaktoshlar o„ynaydi. Svitaning fauna qoldiqlari bilan tasvirlangan to„liq kesmasi. Ko„ksuv daryosining yuqorilarida aniqlangan. Bu yerda yotqiziqlarning qalinligi 100-120m. Chiralma svitasi Chiralma va Bodoq daryolari vodiysida qumtosh, gilli, qizil, yashmasimon, ko„mir-gilli slanes va alevrolitlardan iborat. Svitaning qalinligi 200-350m. A yutor svitasi - O3at Bu svita yotqiziqlari nihoyatda qalin terrigen kompleksdan tuzilgan. Ehtimol, ular alohida-alohida svitalardan tashkil topgan bo„lishi mumkin, lekin svitani bo„lishiga yetarli dalillar hozircha yo„q. Ayutor svitasi Pskom va Sandalash tizmalarida keng tarqalgan (Chavata soy, Nanay qishlog„ining janubi, Ko„ksuv daryosining chap qirg„og„i) Svitaning quyi yotqiziqlari 450-500 m qalinlikda bo„lib, ko„kimtir, kulrang, qora har xil zarrali qumtosh, alevrolit va alevralitli slaneslardan iborat. Pskom tizmasi va Sandalash tizmasining janubi- sharqida Ayutor svitasi orasida konglomerat gravelit linzalari uchraydi. Svita yotqiziqlarining yuqori qismi (500m) Flishsimon bo„lib, qumtosh, alevrolit va gilli slaneslardan tashkil topgan. Beshtor soyi va Ko„ksuv daryosining yuqorilarida svitaning quyi qismidagi konglomeratlarda karadok yarusiga tegishli. Cotenipora sp, Estonia ex qn. Lamelosa hiaer faunalarining qayta yuvilgan nusxalari uchraydi. Svitaning qalinligi 1100 m Devon sistemasi-D Yuqori devon - D3 Fran yarusi - f Tulkibosh svitasi - tb O„rganilayotgan regionda frank asridan boshlab, tektonik harakatlarning qayta jonlanishi kuzatiladi. Bu harakatlar viloyatning intensiv va uzoq vaqt davom etgan botishi, dengiz bostirib kelishi va yuqori devon - quyi toshko„mir davri karbonat formatsiyasi to„planishi bilan ifodalanadi. Yüklə 0,53 Mb. Dostları ilə paylaş:
|