Q davranov, B. Aliqulov nanobiotexnologiya

tibbiyot uchun nanobiosensorlardan 
foydala- 
nishni ikki yo4nalishi katta qiziqish uyg‘otadi: 
birinchidan, 
kasal 
hujayra antigenlariga spetsifik bo4lgan antitanalar topish; 
ikkinchidan,
to4g4ridan-to4g‘ri kasal hujayralarga dorivor moddalarni tanlab olib 
borish. Nanobo4lakchalar bilan bog4langan dorivor moddalardan 
foydalanish ulami (dorilami) kasal organga 
yetib 
borishgacha bo4 Igan 
yo‘lda sodir bo‘ladigan parchalanishini va faolligini yo4qotishini 
minumumga yetkazish imkonini beradi. Bunda keraksiz bo‘lgan 
qo‘shimcha hodisalami oldi olinadi va preparatni samaradorligi oshadi.
12. Tirik hujayralarda oqsilli «nanomotorlar»
Hozir yashab turgan organizmlarda tabiat 3,5 mlrd yil aw al 
konstruksiya qilgan nanomotorlar ishlab turganiga ishonish qiyin. 
Oqsilli «motorlar» hujayrada sodir bo‘ladigan tabiiy nanojarayonlarda 
ishtirok etadi. Masalan, hujayradagi energiyani universal manbayi 
bo‘Igan ATF ni sintezi oqsilli nanostruktura - ATF sintetaza fermenti 
ishtirokida o4tadi. Bu ferment 
birgalikda ishlovchi ikkita rotorli 
nanomotorlardan tuzilgan mexanik ustqurmadir. Motorlardan chiqadigan 
mexanik energiya ATF molekulasini sintezida ishlatiladi.
Rotorli motorlardan tashqari, tirik organizmlami hujayralarida 
yuzdan 
ko4proq nanomotorlar uchraydi. Bu nanomotorlar to4g‘ri 
chiziqli harakatni ta’minlab turadi. Ular hujayralami har xil qismlarida 
joylashgan bo‘lib, bir-biridan funksiyalari bilan farq qiladi. Ba’zi 
nanomotorlar bir necha yuzlab qadamlardan iborat bo‘lgan murakkab 
ta’sirlami amalga oshiradi, ba’zilari esa, faqat birgina ta’sirini bajarishga
63

---

mo‘ljallangan. Oqsilli motorlar bir-birlaridan nafaqat ta’siri bilan, balki 
og'irligi bilan ham farq qiladi.
г
----------------------------------
1
'Щ'ТШвптгтгтгя
1 <
”
Ca2+ ATF
Aktin 
Miozin 
Ko‘prik
40-rasm. Mushaklarni qisqartirish sxemasi, unda miozin oqsili asosidagi
to ‘g'ri chiziqli harakadanicvchi oqsilli motor ishtirok etadi: 1 - mushak
tolalari; 2 - mushak tolasining maxsus organoidiningfragmenti
-
miofibrillar; 3
-
miozin molekulasi; rasmni pastki (oq - qora) qismida
miozinni molekulasini aktin molekulalariga nisbatan l/2 doira to ‘g'ri chiziqli
harakati shunday aks ettirilganki, unda molekulalarni bir-birlarini
vaqtinchalik bog'lar
-
ко ‘prikchalar hosil qilib «qoplashi ко ’payadi».
Hozirgi vaqtda, oqsillami uchta katta sigmentga: miozin, dinein, 
kinezinga kiruvchi to‘g‘ri chiziqda harakatlanuvchi motorlar jadallik 
bilan o‘rganiimoqda. Miozin oqsili 1864-yilda ochilgan bo'lsada, faqat 
XX asmi ikkinchi yarmiga kelib, uning mexanik energiya ishlatishi 
aniqlangan.