A. N. Abbasbəyli, S. Z. Yusifzadə

 
108
Söhbətin səmimi qurtaracağını güman edən Sisianov ordunu kənarda saxlayaraq podpolkovnik E. 
Eristavinin müşayiəti ilə xanın görüşünə getdi. 1806-cı il fevralın 8-də Bakı qalası darvazası qarşısında açarları 
təhvil verərkən Hüseynqulu xanın əmisi oğlu İbrahim bəy güllə ilə Sisianovu vurdu və həmin gecə Sisianovun 
başmı kəsərək Təbrizə Abbas Mirzəyə apardı. Bu xidməti müqabilində şah İbrahim bəyə xan titulu verdi və onu 
İran qoşun dəstəsinin komandiri təyin etdi. Bu hadisədən sonra general Zavalşin rus qoşunu ilə birlikdə Bakıdan 
geri çəkildi, Sarı adasında yerləşdi. 1806-cı ilin yazda Abbas Mirzənin komandanlığı altında 20 minlik İran 
ordusu Şuşaya hücum etdi. Lakin tezliklə rus ordusunun mövqeyi möhkəmləndirildi, Xanaşin aşırımında  İran 
qoşunu məğlubiyyətə uğradı. 
1806-cı il iyunun 22-də  Dərbənd işğal edildi. Şəhərin idarəsi Rusiyaya rəğbəti olan mayor rütbəsi 
verilən Əlipənah bəyə tapşırıldı. 
1806-cı il sentyabrın 5-də general Bulqakovun komandanlığı ilə rus qoşunu Bakıya tərəf hərəkət etdi və 
əhalinin təslim olmasını tələb etdi. Bulqakov yerli əhaliyə toxunmayacağını bildirmək üçün öz oğlunu Bakıya 
göndərdi. Lakin Sisianovun intiqamından qorxan şəhər əhalisi şəhəri tərk etdi. Hüseynqulu xan əvvəlcə Qubaya, 
oradan da İrana qaçdı. Beləliklə, 1806-cı il oktyabrın 3-də Bakı işğal olundu, Bakı xanlığı ləğv edildi. Bundan 
bir qədər sonra Quba xanlığı da döyüşsüz təslim oldu. Şeyxəli xan dağlara qaçdı. 
Bakı  və Quba xanlıqlarının işğalından sonra rus qoşunu  Şəkidəki üsyanı yatırtmaq üçün oraya 
göndərildi. 1806-cı il oktyabrının 22-də Səlim xanın silahlı qüvvələri darmadağın edildi, Səlim xan İrana qaçdı. 
Bunun ardınca ruslar Car-Balakən camaatları üzərinə hücuma keçdilər. Rus qoşunu car-balakənlilərin köməyinə 
gəlmiş Avar xanını mühasirəyə aldılar, tezliklə carlılar və onların müttəfiqləri təslim oldular. 
Azərbaycanın  şimal xanlıqlarında baş vermiş üsyanları yatırtdıqdan sonra rus qoşununun baş 
komandanı general Qudoviç bir sıra yerli feodal hökmdarları  dəyişdi. Məsələn, Dər-bənd və Quba xanlıqları 
müvəqqəti olaraq Tərki  şamxalına verildi. Bir qədər sonra isə bu yerlər imperiyanın  əyalətlərinə çevrildi. 
İbrahimxəlil xanın oğlu Mehdiqulu xan Qarabağa xan təyin olundu. Cəfərqulu xan Xoylu Şəki xanlığının 
hakimi təyin edildi. Xoydan Şəkiyə köçürülmüş  əhali yeni salınmış Yenikəndə, Cəfərabad və s. kəndlərdə 
məskunlaşdılar. 
Gülüstan sülh müqaviləsi. 1806-cı ilin sonlarında Türkiyə Rusiya əleyhinə müharibəyə başladı. Hərbi 
əməliyyat Balkan yarımadasında və Qafqazda gedirdi. İran qoşununun təhlükəsini dəf etmək üçün general 
Nebolsinin dəstəsi Tərtər çayı  ətrafında yerləşdirildi. Arpaçay sahilindəki döyüşlərdə rus qoşunu türkləri 
məğlubiyyətə uğratdı. 
Napoleon Fransa, İran və Türkiyənin iştirakı ilə Rusiya-ya qarşı Üçlər ittifaqı yaratmaq haqqında 1807-
ci ilin yanvarında Fətəli  şaha məktub yazdı. Mayın 9-da Finkenşteyndə bağlanmış Fransa-İran müqaviləsinə 
görə Fransa İrana hərbi kömək göstərməyə başladı. 1807-ci ilin yayında Rusiya ilə Tilzit müqaviləsinin 
imzalanması  İranda Fransanın mövqeyini zəiflətdi.  İngilis diplomatiyasının səyi nəticəsində  İngiltərə  İranla 
yaxınlaşdı. 
Rus-İran cəbhəsində döyüşlər ara vermirdi. İrəvan xanlığının tutulması ruslar üçün əvvəlki kimi başlıca 
vəzifə olaraq qalırdı. 1808-ci ilin payızında  İrəvan  şəhəri mühasirəyə alındı. General Qudoviç Naxçıvanı 
tutmağı general Nebolsinə həvalə etdi. 1808-ci il oktyabrın sonunda Naxçıvan tutuldu. Lakin ruslar İrəvandakı 
uğursuzluqdan sonra Naxçıvanı da tərk etməli oldular. Müvəffəqiyyətsiz 1808-ci il kompaniyasından sonra 
Qudoviç istefaya çıxdı general Tormosov baş komandan təyin edildi. 
1809-cu ildə Rusiya ilə  İran arasında yeni toqquşmalar baş verdi. Avqustun ortalarında Abbas Mirzə 
Arazı keçərək Gəncə yaxınlığındakı  Ağbulağa yaxınlaşdı. Lakin Gəncəni tuta bilməyərək  İrəvana çəkildi. Bu 
zaman  Əsgəranda yenidən sölh danışıqları başlandı. Hər iki tərəfin Talış xanlığının kimə çatacağı barədəki 
mübahisəsi bir nəticə vermədi. 1809-cu ilin sentyabrında İran qoşunları Talış xanlığına soxuldu və  Lənkəranı 
dağıtdı. 
Beləliklə, Türkiyə və İranın Rusiyaya qarşı hərbi əməliyyatları bərpa etmək təhlükəsi yarandı. 1810-cu 
ilin avqustunda İran və Türkiyə arasında hərbi ittifaq bağlandı. Lakin bu ittifaqın da İrana real köməyi olmadı və 
İran sülh danışıqlarına başlamağı qərara aldı. 1810—1811-ci illərdə Rusi-ya Balkan və Qafqaz hərbi əməliyyat 
meydanlarında yeni qələbələr  əldə etdi. Bu, Sultan Türkiyəsini 1812-ci il mayın 16-da Buxarestdə Rusiya ilə 
möqavilə imzalamağa məcbur etdi. Həmin müqaviləyə  əsasən Türkiyə  Cənubi Qafqazın böyük bir hissəsinin 
Rusiya tərəfindən işğal edilməsi faktım təsdiq etməli oldu. 
1812-ci ilin yayında rus xalqı Napoleonun ordusuna qarşı müharibəyə qalxdı. Napoleon yalnız fransız 
qoşunlarım deyil, ona tabe edilmiş bir sıra Avropa dövlətlərinin hərbi qüvvələrini də Rusiya üzərinə yeritmişdi. 
Rusiyanın bütün qüvvələrinin Napoleon qoşununa qarşı döyüşə  cəlb olunmasından istifadə edən  İran ordusu 
Cənubi Qafqazda fəal  əməliyyata başladı. 1812-ci ilin iyununda Abbas Mirzənin 20 minlik qoşunu 
Xudafərindən keçib Qarabağa girdi və  Şahbulağı tutdu. Lakin P. Kotlyarevskinin qoşun dəstəsi tezliklə  İran 
ordusunu geri çəkilməyə məcbur etdi. Həmin ilin iyulunda iki min nəfərlik Iran süvari dəstəsi Gəncəyə basqın 
etmək istədi, lakin yerli ermənilərin silahlı  dəstələri ilə birlikdə ruslar tərə-findən məğlubiyyətə  uğradıldı. 
Azərbaycanlılar iranlıların sürüb apardığı bütün qaramalı geri aldılar və çoxlu qənimət ələ keçirdilər. Həmin ilin 
avqustunda 10 min nəfərlik İran dəstəsi fransız polkovniki Druvilin komandanlığı altında Talış xanlığına basqın 

---