Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ

Sonra  isə  (1)  reaksiyası  ilə  alınmış  MoCh-dən  bir  - 

Мо(СО)б,  Mo(CO).,L  (burada  L=PPh3,  CH

3

COCH

2

COCH

3

) 

və  çox  -  Mox[(CO)m  L]y  nüvəli  blaster  birləşmələrinin 

sintezinin  əsasını,  avtoklav  şəraitində  (

2

)  reaksiyası  ilə 

M

0

CI

3

-Ü

11

  TH F  həlledicisində  redııksiyaedici  Cu°  iştirakı  ilə 

Pco=30-  40  atm.  təzyiqdə  dəm  qazı  -  СО  ilə  120-160°S 

temperaturda bir neçə saat işlədilməsi  təşkil edir. 

MoCh+Cu°+Pco30-40 atm. 

120-160°S, T H F 

М о ( ф

)6

+  CuCl+COCb  (2)

Məlum  olmuşdur  ki,  MoCh-ün  СО-la  işlədilməsi 

məqsəddən  asılı  olaraq  tək  nüvəli 

Мо(СО)б 

-  heksakarbonil 

molibden,  n-donorlu  liqandların  məsələn,  trifenilfosfınin 

PPh3,  asetil  asetonun  - 

СЫ3СОСН2СОСН3 

iştirakı  ilə  həm 

bir  I,  həm  də çox  II-V  nüvəli  M ox[(CO)m L]y  (burada x > 2-4; 

у > 3-6; m=2-4) klaster əmələ gətirə bilər.

Aparılmış  tədqiqat  işləri  göstərir  ki, 

Мо(СО)б 

birləşmələrinin  bu  və  ya  digər  çevrilmələrə  (əsasən  də  liqand 

dəyişmə  reaksiyalarında)  məruz  qalaraq  müxtəlif  quruluşa 

(II-V)  malik  istər  iki,  istərsə  də  çox  nüvəli  klasterlər  əmələ 

gətirməsi,  demək  olar  ki,  başqa  keçid  (d)  elementləri  ilə 

yanaşı  öz  yarımqrup  elementləri  -  Cr,W  -  dan  da  kəskin 

fərqlənir  ki,  bu  da,  onun  atom  quruluşu  ilə  əlaqədar  olduğu 

başqa  tədqiqatçılar  tərəfindən  də  qeyd  edilir  və  burada 

liqandın prosesdə həlledici rola malik olmadığı vurğulanır [4].

Digər  tərəfdən,  Mo-tərkibli  klaster  əmələ  gəlmə 

prosesində  Mo-atomunun  liqand  dəyişmə  və  ya  Mo(CO)m 

radikalının  nəzərə  alınacaq  dərəcədə  seç'icilik  göstərməsi, 

Мо(СО)б-шп  kimyəvi  çevrilmələr  zamanı  daha  yüksək 

çıxımla  yeni  birləşmələr  əmələ  gətirməsinə  səbəb  olur  ki,  bu 

da  alıııan  nəticələrin  ədəbiyyat  məlumatları  ilə  üst-üstə 

düşməsinə gətirib çıxarır [5].

AMEA-mn  Kimya  Problemləri  institutu  ilə  birgə 

aparılmış  tədqiqatlar  nəticəsində  aşağıdakı  tərkibdə  bir  və 

çox nüvəli molibden karbonil, Мо(СО)б (I) 

kompleksi, iki nüvəli klaster

524

---

о

о

с

(С0)4Мо

/   \

^ С . ' Х

Мо(СО)4(И),  (ОС)зМо

! 

THF  “

/

\

4 

"б  T

h f

Мо(СО)з(Ш)

О

о

və iki nüvəli donor liqandlı klaster

О

С

Ph3P (ОС)зМо 

/  

\   Mo(CO)3PPh3(IV)

\   /  

c

о

kompleksi  sintez  edilərək  tədqiq  edilmişdir.  Maraqlıdır  ki, 

trifenilfosFm  liqandlı  kompleksdən  (IV)  fərqli  olaraq, 

asetilaseton  liqandlı  kompleks  (V)  iki  deyil  üç  nüvəli  klaster 

birləşməsi əmələ gətirir.

'O

С О

O

Mo

\

О С   с о

Sintez  edilmiş  I-V  klaster  komplekslərinin  tərkibləri 

element  analiz  metodu  ilə  təyin  edilmiş  və  təklif  olunan 

brutto  formula  uyğun  gəldiyi  müəyyən  edilmişdir.  Onların 

quruluşlarına  gəldikdə  isə  ilkin  daha  dolğun  məlumatlar  İQ- 

spektral metodun köməyi ilə əldə edilmişdir.

525

---

İşdə  İQ  -  spektral  metodun  köməyindən  başqa,  digər 

metodlardan  geniş  istifadə  edilməsi  iki  baxımdan  daha 

əlverişli  sayıla  bilər.  Birincisi,  birləşmələrdəki  CO-qrupları 

M o-atomu  ətrafında  baş  verə  biləcək  bütün  dəy işikliklərə 

daha  çox  həssaslıq  göstərir.  İkincisi,  CO-qrupları  özlərinin 

birləşmədəki  tutduqları  vəziyyət  haqqında  məlumat  almağa 

imkan verir [6].

Alınan  klasterlərin  va

2

:elin  yağında  və  THF-dakı  İQ- 

spektrlərinə əsasən belə bir qənaətə gəlmək olar  ki,  M

o

(CO)

ö

- 

dan  fərqli  olaraq  (Äco 

2120,  2020, 

1995snr1)  yerdə  qalan 

bütün  birləşmələrdə  СО-  qruplarının  bir  hissəsinin 

1880- 

1820S1TT1 

intervalında  yerləşərək  iki  udulma  zolağına  malik 

olması və bununla da komplekslərdə terminal  CO-qrupları ilə 

yanaşı  körpü  əmələ  gətirən  СО-qruplarının  da  olması  faktı 

ortaya  çıxır  ki,  bunu  da  sxematik  olaraq  aşağıdakı  kimi 

göstərmək olar.

0

0 -

s c \

/ C \

 

С - Ч )

A -körpü CO-qrupları

o -

- c —

Л

M o  —

  M o — C  = 0

B-termiual CO-qrupları

0  =

/

\  

/  

\ ,  

rt

= c

C 

C  =  0

II

(B)

о 

(A)

/

Alınmış  klasterlərin  IQ-spektrlərinin  CO-qruplarının 

udulma zolaqları isə aşağıdakı  kimidir.

IIÄco:  1890,  1875,  1850,  1820sm-!

IIIÄco:  1890,  1878,  1860,  1830,  1800sm-'

IVÄco:  2075,  1950,  1940sm-ı

VÄco :  1895,  1878,  1845,  1810,1805snr'

Sintez  edilmiş  komplekslərin  bəzi  fiziki,  termiki  və 

kimyəvi  xassələri  tədqiq  edilmişdir.  Belə  ki,  bütün  klaster 

birləşmələri suda  hidroliz olunmurlar,  bütün mineral  turşular 

onları  tam  parçalayırlar.  Onlar  istər  polyar  həlledicilərdə, 

istərsə  də  qeyri  polyar  həlledicilərdə  çox  yaxşı  həll  olurlar.

5 2 6

. •

---