Azərbaycan miLLİ elmlər akademiyasi naxçivan böLMƏSİ
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
su sərfi m3/san I II III IV V
VI VII VIII IX X XI
XII 1 Orta aylıq su sərfi qrafiki aylar 563
Ə (l ə b ii у у a t: 1. Naxçıvan MR Energetika idarəsinin arxivi. İş №7. 2. Əsgərov C.F. AMEA-nın Naxçıvan Bölməsinin elmi-praktik konfransının materialları. I buraxılış, Bakı. Elm, 2004. s.309- 314. 3. Babayev S.Y. Naxçıvan Muxtar Respublikasının coğrafiyası. Bakı, Elm, 1999. s.56. 4. Naxçıvan MR Meliorasiya və su təsərrüfatı komitəsinin arxivi. İş №9.
_ • T ə b ii E h tiy a tla r in s titu tu NAXÇIVAN MR-də D A Ğ -Ç Ə M Ə N LANDŞAFTININ REKREASİYA EHTİYATLARININ QİYMƏTLƏNDİRİLMƏSİ M uxtar Respublika ərazisi landşaft müxtəlifliyi ilə regionda fərqlənir. Burada 600 metrdən 3900 metrə qədər mütləq hündürlüklər arasında çox qısa bir məsafədə formalaşan landşaft kompleksləri arasında zəngin bitki örtüyü və heyvanlar aləmi, iqlim ehtiyatlan, hidrogeoloji şəraiti, axar suları, qiymətli torpaqları, ekzotik qayaları ilə seçilən dağ - çəmən landşaftı xüsusilə fərqlənir. Rekreasiya - turizm təsərrüfatının yaradılması, onun
inkişafına təkan verən ehtiyatların düzgün
qiymətləndirilməsi üçün vacibdir. Bu ehtiyatlar əvvəlcə təyin edilməli və daha sonra qruplaşdırılmalıdır. Ənənəvi olaraq rekreasiya ehtiyatı kimi
təbii və antropogen landşaft komponentlərinin cəmi başa
düşülür. Buna müvafiq iqlim, su, bitki, oroqrafiya, sosial mədəni tarixi və s. rekreasiya ehtiyatlan ayrılır. Hər bir rekreasiya sahəsinin inkişafında çoxlu təbii və sosial mədəni amilin rolu vardır. Buna görə də rekreasiya sistemi tərkibinə təbii və mədəni landşaft komponentlərinin uyğunluğu kimi 564
baxmaq lazımdır. Bunu nəzərə alaraq Y.Ə.Qəribov və T.Y. Verdiyeva rekreasiya ehtiyatlarını üç qrupa ayırır: təbii, iqtisadi, sosial (3, s. 179- 180). Azərbaycanın, eləcə də Qafqaz dağlıq ölkəsində yüksək dağlığın rek-reasiva ehtiyatlarından istifadə edilmə yən yeganə yer Lənkəran təbii vilayəti və Naxçıvan MR ərazisindədir. Bu ilk növbədə SSRİ dövründə bir neçə dövlətin qonşuluğunda yerləşən regionun «təhlükəsizliyini» təmin etmək məqsədi ilə əlaqədar olmuşdur. Respubli kamızda fəaliyyət göstərən turizm -rekreasiya .mərkəzləri İstisu, Göy-göl Afurca Qonaq kənd, Xan yaylağı, Sarıbaş və s ilə müqayisədə landşaft zənginliyi ilə seçilən Muxtar Respublikanın orta və yüksək dağlığın bir çox üstünlükləri vardır. Bu üstünlük əsasən təbii iqlim, flora, mineral su, təbiət abidələri zənginliyi ilə əlaqədardır. Rekreasiya potensialı ilə fərqlənən dağ- çəmən landşaft kompleksi, meşə və meşə
kol landşaftından yuxarıda 2000-3000 metr hündürlükdə yerləşir. Qışı quraq və soyuq, yayı mülayim isti keçən iqlim şəraitində formalaşan subalp və alp səmənliklərindən yay otlaqları və mütəşəkkil olmayan istirahət yeri kimi istifadə olunur. Dərələyəz və Ələngəzin (Zəngəzur) cənub
ekspozisiyrsında geniş yayılan cəlbedici dağ-çəmən landşaftı üçün kəskin parçalanmış relyef, dərin dərələr, ufantılı- uçğunlu yamaclar, qədim karlar, sirklər, troqlar, moren, uçqun və sürüşmə gölləri səciyyəvidir. Gəmiqayanın şərqində, Qazangöldağın cənubunda, Sakarsu qayanın şimal - şərqində və Göy-göl ətrafında dik və asılı qayalar bəzi yerlərdə 800 metrlik divarlar yaradır. Çaylar sulu və daimidir. Yazda və yayda xüsusilə qarların intensiv əridiyi dövrdə astanalardan keçib gedən dağ çayları daha da bolsulu olur. Dağ - çəmən landşaftının zəngin iqlim ehtiyatları vardır. Burada günəşli saatların illik miqdarı 2200- dən artıq, illik radiasiyanın miqdarı 150 -160 kkal. sm2- dir. Bu göstərici ekvatorial qurşaqla müqayisədə bir qədər 565
çoxdur. Temperatur amplitudası böyükdür. Dekabr ayında orta aylıq temperatur -0,5 ilə -3° C arasında, iyun ayında isə 15-18°C arasında dəyişir. Göründüyü kimi ərazinin iqlimi düzənlik iqlimi ilə müqayisədə yayda daha sərin, qışda isə nisbətən istidir. Landşaftın formalaşmasında temperatur amili ilə yanaşı rütubətlərimə şəraiti də müsbət rol oynayır. 800 - 900 mm-ə çatan illik yağıntı miqdarı alp
çəmənliklərində ıütubətlənmə əmsalının vahiddən çox olmasına səbəb olur. Ərazidə qar Örtüyü uzunmüddətli və davamlıdır. Bu amil relyef şəraiti nəzərə alınmaqla xizək sürmək üçün bazaların yaradılmasına kömək edə bilər. Dənəvər strukturlu ağır torpaqlar əsasən dağ - çəmən və torflu dağ -çəmən torpaq tipinə aid olub tünd boz və qəhvəyi rəngləri ilə fərqlənirlər. Dağ çəmən landşaftının sıx bitki örtüyü və zəngin növ tərkibi vardır. S.Y. Babayev dağ - çəmən landşaft kompleksini biosenozun tərkibinə görə iki landşaft tipinə ayırır: subalp çəmənlik landşaftı və alp çəmən landşaftı. O, bəzi yerləri çıxmaq şərti ilə subalp çəmənliklərinin qurşaq yaratmadığını və mezofıl meşə çəmənlikləri ilə birlikdə kompleks yaratdığım qeyd edir (2, 81-82). Bu zolaq Küküçay hövzəsindən başlayaraq Əlincə- çay hövzəsinə qədər suayrıclarda kəsilib çay dərələrində yenidən üzə çıxır. Kükü kəndi ya-xmlığmda və Biçənək meşəsinin yuxarı qurtaracağında ucaboylu, sıx, yaxşı inki şaf etmiş subalp bitkilərinə rast gəlmək mümkündür. Burada taxılkimilər, çətirçiçəklilər və sairə bitkilərin hündürlüyü 2 metrə çatır. Alp
çəmənlikləri Salvartı, Ağdaban, Küküdağ, Keçəldağ, Ağdağ və Qarıcıq dağlarının yüksək kəsimlə rində daha yaxşı inkişaf etmişdir. Bu bitkilərin həm boyu və həm də vegetesaya dövrləri qısadır. Boyu 2-3 sm olan mühitə uyğunlaşmış bitkilər isti dövrdə rəngbərəng, gözəl 566
Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|