Dərs vəsaitinin bu hissəsi təbiət və cəmiyyətin fəlsəfəsinə həsr
Yüklə 3 Mb. Pdf görüntüsü
|
foraıalaşdıran informasiya insanın şəxsi
təcrübəsi, dünyagörüşü, onun mədəniyyətinin səviyyəsi prizmasından keçərək dəyişdirilir. İctimai rəyin rolu ictimai quruluşun xarakterindən, ictimai proseslərə rəhbərlikdə xalq kütlələrinin iştirakı səviyyəsindən, xalqın şüurluluğu və mədəniyyətindən asılıdır. İctimai quruluş nə qədər demokratik olarsa, ictimai rəyin daxili və xarici problemləri həll etməyə təsir imkanları bir o qədər yüksək olar. Cəmiyyətdə şayiələrin oynadığı rolla bağlı müxtəlif baxışlara münasibət bildirmək və bu fikirləri ümumiləşdirərək adamların bu problemə sərbəst münasibət bildirməsinə çalışmaq məqsədəuyğundur. Şayiə - məlumatın yayılmasının alternativ forasıdır. Onlar öz mexaniki gücü və praktiki olaraq qeyri-məhdud imkanlarına baxmayaraq kütləvi informasiya vasitələrinin hər hansı qrup adamların, ya da əhalinin xeyli hissəsinin müəyyən informasiyaya olan tələbatının öyrənilməsindən yaranır. Məhz onda bu susuzluq “kollektiv yaradıcıhq’ha, yəni şayiələrlə söndürülür. Şayiələrin yaranmasına informasiyanın emosional çatışmamazhğı kimi hadisə də təkan verir. Şayiələr ictimai əhval-ruhiyyənin və rəyin mühüm ifadə forması olmaqla, eyni zamanda özləri bu əhval- ruhiyyəni və rəyi formalaşdırır. Cəmiyyət, dövlət onların dövr etməsi qanunauyğunluğunu mütləq öyrənməli və şayiələrə qarşı mübarizədə bu biliklərdən silah kimi istifadə etməlidirlər: onlar - çox ciddi məsələdir. Belə ki, ümumdünya tarixi təcrübəsi göstərir ki, müharibə aparan dövlət üçün real itkilərdən daha çox şayiələr vasitəsi ilə döyüş ruhunun düşməsi daha öldürücü zərbə vurur, dövlətinin ona verdiyi gücdən məhrum edir. Şayiələr kiçik qüvvə olmayıb, adamları nəticədə faciəli əməllərə sövq edə bilər(məsələn, 1945-ci ilin
fevralında Almaniyanın minlərlə sakini tələsik olaraq Drezdenə üz tutdular: belə şayiə yayılmışdır ki, guya burada Çerçilin qohumları yaşayır və nə olsa da şəhər hava hücumundan sığortalanıb. Lakin tezliklə İngilis- Amerikan təyyarələri Drezdeni xarabalığa çevirdi və 135 min adam qırıldı. Bu hadisə ifrat kateqoriyaya aiddir, lakin o sadə bir həqiqəti sübut etdi: şayiələr öldünnəsin deyə onu “öldürmək” lazımdır)Bu və ya digər şayiənin yaranması üçün sadəcə maraq deyil, təmin olunmamış maraq zəruridir, bu vaxt informasiya arzuolunan və zəruridir. Əgər bu vaxt “gizli” informasiya mənbəyi yaranırsa elə həmin an ona düşülür ki, bilik susuzluğu aradan qaldırılsın, qeyri-müə}^ənlikdən azad olunsun, çox vaxt bu heç nəyə baxmadan heç nəyə tənqidi yanaşmadan həyata keçirilir. Emosional vəziyyətin bir-birinə ötürülməsinə yoluxmaq nəticəsində hər kəsin mühakimə imkanları daralır, diqqətin məhdudlaşmasına gətirib çıxarır. Bunun nəticəsi gümanlara, zənn etmələrə gətirib çıxarır ki, bu da deyilən fikir üçün cavabdehliyin aşağı düşməsinə aparır. Son vaxtlar Azərbaycanda bir çox hadisələrlə bağlı yayılan şayiələrin bütün ölkəni bürüməsini və adamların çox vaxt bu şayiələrin təsiri altına düşməsini nəzərə alaraq bu məsələ ilə bağlı təhlil aparmaq zəruridir. Adamlar anlamalıdır ki, şayiə informasiya qıtlığı ilə yanaşı həm də adamların öz yaşayışını düzgün qurmağı bacarmadıqlarından, işlərindən zövq almadıqlarından, bir sözlə, düzgün yaşamağı bacarmadıqlarından yaranır. Həyatını mənalı yaşayanlar üçün şayiələrə vaxt qalmır.
yetirmək lazımdır. Şüurun adi və nəzəri səviyyələrinin qarşılıqlı münasibəti ictimai psixologiya və
ideologiyanın qarşılıqlı münasibətində özünəməxsus şəkildə dəyişir. İctimai psixologiya şüurun adi səviyyəsinin qismən oxşarıdır, burada müxtəlif elmi və qeyri- elmi baxışlar və dəyərlər, estetik zövq və ideya, əxlaq və ənənə, meyl və maraq, fantaziyanın qəribə surətləri və sağlam fikrin məntiqi ifadə olunur.
İdeologiya-şüurun nəzəri səviyyəsinin qismən oxşarıdiir ki, burada müəyyən sinif, partiya mövqeyindən ictimai gerçəkliyin sistemləşdirilmiş qiyməti verilir. İdeologiyanın XVIII əsr siyasi hərəkat dövründə yaranması ilə bağlı geniş yayılmış fikrə baxmayaraq, belə düşünürük ki, 0 dövlət və siyasi partiyalarla eyni vaxtda meydana gəlmişdir. Öz maraqlarını müdafiə edərək onlar özlərinə uyğun gələn ideyaları generasiya edirlər. Məgər Platon və Aristotelin bir az sonra Seneka, Siseron və başqalarının fəlsəfi baxışlarında dünyagörüşünün bir aspekti kimi müəyyən ideologiya öz yerini tutma- mışdırmı? İdeologiyada ictimai qrupların siniflərin təcrübəsi yığılır, onların ictimai-siyasi vəziyyətləri və məqsədləri qısa və dürüst ifadə edilir, nüfuzlu ideyalar sistemi qurulur. Şüurun spesifik nəzəri forması kimi ideologiyanın mühüm xassəsi ondan ibarətdir ki, ictimai psixologiya kimi gerçəkliyi məqsədin bilavasitə deyil, dolayısı, bilvasitə əks etdirir, özünün kateqoriyalar instrumentarisini işləyib hazırlayır ki, özünə xas olan mücərrədliklə sanki gerçəklikdən uzaqlaşır, bunun da nəticəsində ideologiyanın öz-özünə yaranması sxolostik nəzəriyyəyə yuvarlanmaq qorxusu yaranır. İdeologiya xəyali və yalan, mütərəqqi və mürtəce, humanist və insanlara nifrət ruhunda ola bilər. Hər şey onun məzmunundan və onu doğuran, qidalandıran və xalq kütləsinin şüuruna yeridən ictimai-tarixi kontestdən asılıdır. 333 Yüklə 3 Mb. Dostları ilə paylaş:
|