Microsoft Word II cild musiqi tarixi son 2017. doc
Yüklə 3,4 Mb. Pdf görüntüsü
|
336
Hər şeydən əvvəl ən müxtəlif tərzlərdə və müxtəlif ifadə təs- virilikdir. Və bu təsviriliyi yaratmaq üçün bəstəkar rəngarəng harmoniyanın bütün imkanlarından, orkestrin çalarlarından ilk dəfə olaraq istifadə edir. Bütün bunlar həqiqi peşəkarlıqla və bö- yük zövqlə təsviriliyə həmçinin həmin əsərin proqramlılığına da kömək edir. Bundan başqa, parcaların pərakəndəliyinə baxma- yaraq, təzadlı hissələrin növbələşməsində daim daxili məntiq, ət- raflı düşünmə hiss olunur. Bununla belə, təzadlılıq finalla kulmi- nasiyanın inkişafındakı vahid xəttə mane olmur. Bütün bunlar A.Zeynallının yığcamlılığa və bütövlülüyə can atmasından xəbər verir. Bəlkə də mükəmməlliliyə iddia etməyən “Fraqmentlər”in Azərbaycanda ilk iri simfonik əsər kimi yol açan bir başlanğıc olduğunu nəzərə alsaq, sadalanan müsbət xüsusiyyətlərin dəyəri bir qədər artar. Zeynallının simfonik orkestr üçün dramatik tamaşalara yazıl- mış musiqidən ibarət daha bir suitası “Fraqmentlər” adlanır. “Fraqmentlər” adlı ikinci suita ziddiyyətli epizodların qarşılaşdı- rılması əsasında yaranan birhissəli əsərdir. Süita mis nəfəsli alət- lərin güclü səslənməsilə verilən orkestr tuttisinin fonunda təntə- nəli yürüş mövzusu ilə başlıyır. Tədricən səs dinləyicini yeni epizoda hazırlayaraq yavaşıyır. Növbəti fraqmentin ifadəli melodiyası (d-moll) “Hindistan qızı” dramatik tamaşanın mövzusuna əsaslanmışdır. Növbəti epizod klarnetlərdə, ardınca isə skripkalarda keçən sakit mövzu ilə başlayır. Dalğalanan fon, melodiyanın kiçik dia- pazonu, məqamın kvinta pərdəsinin oxunması müəyyən dərəcə- də laylanı xatırladır. Tədricən h-moll epizodu simli qrupun ifa- sında səslənən Lento
(e-moll) tematizminə keçir. Süitanı tamam- layan maestoso, g-moll epizodunda qəhrəmanlıq cizgiləri inkişaf zamanı yerini lirik intonasiyalara verir. Bu isə başlanğıcla obraz- lı – assosiativ paralel yaradır və bununla da əsərin kompozisiya- sının tamlığı təmin edilir. “Fraqmentlər”in musiqisində Asəf Zeynallı yaradıcılığı üçün xarakterik olan hər şey: onun Azərbaycan xalq musiqisinin mə- qam-intonasiya aləmi ilə məhsuldar əlaqəsi, onun peşəkar bəs-
337
təkar təcrübəsi ilə yaranıb təkmilləşmiş musiqi ifadəliliyinin üsul və vasitələrini mənimsəməyə can atması, kompozisiyanın həmahəngliyinə və tamlığına qayğıda yaranan əsərin formasına dəqiq, həssas münasibəti daha aydın əks olunmuşdur. Hər iki süitanın partiturasında obrazlı məzmunun konkretliyini və asan- lıqla tanınmasını təmin edən xeyli təsviri detallar vardır. “Fraq- mentlər”in ayrı-ayrı epizodları bəstəkarın harmonik dili və or- kestrovka sahəsində uğurlu tapıntılara nail olduğunu deməyə im- kan verir”. 1 Asəf Zeynallının orkestrlə səs üçün yazılan əsərləri- ni də həmçinin onun simfonik yaradıcılığına aid etmək olar. Bu, hər şeydən əvvəl simfonik orkestrin müşayiətilə xor üçün “Şi- kəstə”dir. 2
Bu əsərdə bəstəkar muğamın məqam-intonasiya xüsusiyyət- lərini peşəkar yaradıcılıq formaları ilə birləşdirməyə çalışır. Bu bəstədə “Şikəstə”nin formasını möhkəmləndirən və əsərə tam vahid struktur verən eyni tematik materiala əsaslanan giriş və nəticə vardır. “Bəstəkarın lirik istedadının müxtəlif tərəflərini açan “Şikəs- tə” mövzuları xüsusilə onların ayrı-ayrı orkestr səslərilə təfsirin- də uğurludur. Bəstəkar orkestr müşayiətində nəfəsli ağac alətlə- rinin (fleyta, qoboy, klarnet) solosunun tembrlərindən bacarıqla istifadə etməsi hesabına əsərə “kamera” səslənməsi vermişdir. Ayrı-ayrı hallarda, orkestrdə simli alətlərin səsləndiyi zaman, bəstəkar musiqi məzmununu köməkçi səslərlə əlvan boyayır, ona xüsusi səslənmə ifadəliliyi verir”. 3
qısa da olsa onun böyük miqyaslı monumental əsərini, bəstəkarın öz təxəyyülündə canlandırdığı “Bakı” simfoniyasını yaratmaq planlarının üstündə dayanmamaq nöqsan olardı”. 4 A.Zeynallı bu 1 Şərifova V. “Asəf Zeynallı”// “Azərbaycan bəstəkarları”. Bakı: “İşıq”, 1986, s. 189. 2 Şikəstə – xalq vokal-instrumental yaradıcılığının janrlarından biri. 3 Şərifova V. Göstərilən məqaləsi. Həmin müəllif hesab edir ki, simfonik orkestr üçün əsərlərin siyahısına ayrı-ayrı orkestr müşayiəti ilə romanslarını aid etmək olar. Burada “Ölkəm” və “Seyran”, “Sərhədçi” nəzərdə tutulur. 4 Həmin məqalə, s. 190. 338
əsərlə İnqilabın 15 illiyini qeyd etməyə hazırlaşırdı. Baxmayaraq ki, bəstəkara öz niyyətini həyata keçirmək müyəssər olmamışdı, bununla belə böyük hazırlıq işləri həyata keçirilmişdi. Tədqiqatçının qeyd etdiyi kimi, Zeynallı öz vətəninin tarixi keçmişini və bugününü yaxından öyrənmək məqsədilə dəfələrlə Bakının neft mədənlərini, fabrikləri, zavodları gəzmiş, Azər- baycan tarixi ilə bağlı yazılı sənədlərlə tanış olmuş, həmçinin kənd rayonlarına səfər etmişdi. Bəstəkarın şəxsi arxivindən belə bir yazı tapılmışdır: “Simfoniya – dövrün sənədidir, onun tarixi dəyəri məhz bundadır, deməli, dövrünün oğlu olmaq, başqa söz- lə, onu parlaq tanımaq və hiss etmək lazımdır. Mən iki dövrün: məhv olan kapitalizmin və qurulmaqda olan sosializmin sər- həddində yaşayıram. Simfoniyanın vəzifəsi – həyatı, mübarizəni, əhval-ruhiyyəni, mənim də nümayəndəsi olduğum həmin ictimai təbəqənin psixologiyasını əks etdirməkdir” – deyə A.Zeynallı yazırdı. 1 Təbiətcə ünsiyyətli və səmimi olan bəstəkar adətən öz yaradıcılıq planlarını gizlətmirdi. A.Zeynallı dostları ilə simfoni- ya ilə bağlı düşüncələrini bölüşərkən, onlara onda artıq bütün əsərin aydın və ardıcıl planının yarandığını, əsərin bütün musiqi obrazlarının xarakteri barədə dəqiq təsəvvürü olduğunu və yal- nız bütün bunları musiqiyə köçürməyin qaldığını deyirdi. 2
Ü.Ha- cıbəyli Asəf Zeynallının simfoniya üzərində işləməsini xatırla- yaraq deyirdi: “Asəf açıq işləyirdi, özünün və başqalarının kom- pozisiyaları haqda daim bölüşürdü. Müxtəlif musiqi mövzuları ətrafinda həvəslə söhbət aparırdı. ... Asəf amansız xəstəliyə tu- tulmamışdan əvvəl mənimlə söhbətində dedi ki, başı xalq musi- qisinin müxtəlif sahələrinin müşahidəsi nəticəsində yaranan ən qəribə səslər silsiləsilə doludur. O, bütün bunları bədii cəhətdən formalaşdırmağa və nəzərdə tutduğu simfoniyada istifadə etmə- yə çalışırdı”. 3
və yazılar saxlanılır. Onlardan bəzilərini aşağıda misal gətirək:
1 Şərifova V. Asəf Zeynallı //Azərbaycan bəstəkarları . – Bakı, s. 191. 2 Yenə orada. “Bunu bəstəkarın ölümündən sonra onun dostu A.Həsənov təsdiq etmişdir”. 3
Yenə orada. X.Məlikovun “Asəf Zeynallı” broşüründən sitat gətirilir. Yüklə 3,4 Mb. Dostları ilə paylaş:
|