XəZƏr universiteti erciyes universiteti

28 

 

yurttaşlara benimsetilmesi temel amaç olmuştur. Milliyetçilik bu yönüyle Osman-

lı’yı  geride  bırakarak  milli  bir  devlet  olmanın  uygulamasını  Türk  Tarih  Tezi  ve 

Güneş Dil Teorisi ile bulmuştur (Tazegül 114). 1928 dil devriminin ardından başla-

tılan Vatandaş Türkçe Konuş kampanyaları ulus devlet oluşumunun önemli yöntem-

lerinden biri olmuştur (Özden 50). Yine bu kapsamda 17 Ekim 1932’de bir bildiri 

yayınlanarak  Türk  yazı  dilindeki  yabancı  sözcüklerin  atılacağı,  aydınların  dili  ile 

halk dili arasındaki korukluğun giderileceği belirtilmiştir. Halk Ağzından Söz Der-

leme Yönetmeliği hazırlanarak her yanda Derleme Ocakları kurulmuş iki yıl içinde 

130. 000 fiş toplanmıştır (Ergün 162). Kemalist çerçeve içinde yeni bir tarihsel kurgu 

üzerinde  yeni  bir  toplumsal  benlik  oluşturma  amacı  ile  hareket  eden  bürokratik 

kadroların bu amaçla başvurdukları ilk metot Anadolu Türklüğüne vurgu yapan yeni 

bir söylem olmuştur. Bu söylem Osmanlı ve İslam temasını yıkan yeni bir milli ben-

lik yaratma amacına yönelik bir çalışma olmuştur. Ağaoğlu, bu Türk Tarihini Ana 

Hatları projesi çerçevesinde yaptığı bir çalışma ile Etrüsk ve Roma Tarihi ile Türk 

Tarihi arasında bağlantılar kurmaya çalışmıştır (Özcan 189-190). Ancak bu çalışma-

larda ortaya konanlar ve Kemalistlerce öne sürülenlere bakıldığı zaman Türklülük 

idealinin  bütün  kültür  farklılıklarını  aynılaştırmak  veya  özdeşleştirmek  amacında 

değil  unutulmuş  bir  kimliği  yeniden  ön  plana  çıkarma  amacı  güdülmüştür  (Türk-

doğan 71). Birinci Türk Tarih Kongresinde alınan kararlara göre Türk Tarihinin Orta 

Asya kökenli olduğu ve Türklerin beyaz ve ari insanlardan oluştuğu Türkçenin bütün 

dillerin anası olduğu gibi abartılı ve gerçek dışı söylemler ifade edilmiştir (Ergün 

157).  Nitekim  durum  Atatürk  tarafından  şu  şekilde  ifade  edilmiştir:  “Kafasını  ve 

vicdanını, en son terakki şuleleriyle güneşlendirmeye karar vermiş olan, bugünün 

Türk çocukları, biliyor ve bildirecektir ki, onlar dört yüz çadırlı bir aşiretten değil, 

on binlerce yıllık ari, medeni, yüksek bir ırktan geleni yüksek kabiliyetli bir millettir. 

” (Söylev ve Demeçler 308).  

Milliyetçilik ideolojisi, Cumhuriyet ile beraber yeniden anlamlandırılarak ye-

ni bir toplum inşasında birleştirici bir bağ oluşturmuştur (Beriş 90). Osmanlı Devleti 

zamanında dini terminolojide kullanılan millet kavramı daha sonra dil, kültür ve ülkü 

birliği olarak Kemalist ideolojinin İslam dininden farklı bir yapı içinde ulus devlet 

yapımı sürecinde kullanılmaya çalışıldığını göstermiştir (Uzun 179). Milliyetçilik, 

modernizmin en güçlü ifadesi olarak laikliğin bir bileşimi halini almıştır (Karpat, 

Osmanlı’dan Günümüze Elitler 260). Keza Kurtuluş Savaşı’nın mücadele edilmesi 

gereken ana simgesi olarak gösterilen “gavur” imajı, Batılı reformların uygulanması 

sürecinde halka bir karşı imge olarak verilemezdi. Nihayet bu reformların yansıtıl-

ması ve toplumca kabulü için bulunan yeni metafor Türk milliyetçiliğiydi (İnsel 80). 

Bu kapsamda kazanılan zaferler ve kahramanlık öyküleri ile ortak geçmişi ve ko-

lektif hafızayı doldurarak ulus olma süreci pekiştirilmeye çalışılmıştır (Akdoğan 37). 

 

 

SONUÇ 

Osmanlı Devleti’nin gerileme süreci ile başlayan modernleşme ve daha ziyade 

Batılılaşma  çabaları  devletin  kurtuluş  sürecine  olumlu  bir  katkıda  bulunmasa  da, 

seçkinler nazarında imparatorluğun yeni bir kimlik kazanması konusunda önemli bir 

---

29 

 

süreç olmuştur. İmparatorluğu oluşturan unsurların kendi rotalarını kendilerinin çiz-

mek  istemesi  yönündeki  kararı  Türk  kimliğinin  yeniden  hatırlanması  sürecinde 

önemli bir etken olmuştur.  

Cumhuriyet Türkiye’si İttihat ve Terakki döneminde ön plana çıkan Türk kim-

liğini  Bağımsızlık  Savaşı’nın  kazanılması  ile  farklı  bir  vechede  yeniden  ala  alma 

kararı almıştır. Buna göre Kurtuluş Savaşı boyunca savaşın kazanılması için ön plana 

atılan Türk kimliği ve bu kapsamda Türk milliyetçiliği, savaş sonrası yeni Türki-

ye’nin yapılanması için homojen bir ulus yaratımı ve yeni devlete yeni millet lazım 

retoriği ile yeniden ele alınmıştır. Eskiyi yıkarak yeni bir yapılanma çerçevesinde 

Kemalist  söylem  kapsamında  toplumun  iki  önemli  bağı  din  ve  milliyetçilik  teme-

linden hareket edilmiştir. Süreç sert ve katı bir zihniyetle ilerletilerek sonraki dönem-

lere sirayet edecek bir bürokratik zihniyeti temelini oluşturmuştur.  

 

KAYNAKÇA 

AKBABA,  Burcu,  Ulus  Devlet  Anlayışı  Bağlamında  Türkiye’de  Ordu  Siyaset  İlişkisi, 

Basılmamış  Yüksek  Lisans  Tezi,  Selçuk  Üniversitesi,  Sosyal  Bilimler  Enstitüsü 

Kamu Yönetimi Anabilim dalı, Konya, 2006.  

AKDOĞAN,  Nuran  Savaşkan,  “Modern  Ulus  Devlet  Olma  Yolunda  Harf  İnkılâbı  ve 

Uygulanması”, Amme İdaresi Dergisi, Cilt: 43, Sayı: 3, 3 Eylül (2010): 33-59.  

ARAT, Emin, Kemalizm Yurtta Sulh-Cihanda Sulh, Ayyıldız Matbaası, Ankara, 196: 246.  

Atatürk’ün Söylev Ve Demeçleri I-III, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu, Türk 

Tarih Kurumu Basımevi, Ankara, 1997.  

Atatürkçülük  Atatürk’ün  Görüş  ve  Direktifleri,  Birinci  Kitap,  Milli  Eğitim  Bakanlığı 

Yayınları, İstanbul, 1997.  

AYKUT, Şeref, Kamȃlizm, Muallim Ahmet Halit Kitap Evi, İstanbul, 1936.  

BAYDUR, Mithat, “Demokrasi ve Modernleşme Sürecinde, Devletin-Sivil Topluma Baskın 

Gelmesi ve Kemalizm”, Yeni Türkiye 98/23-24, Özel Sayı I.  

BERİŞ, Hamit Emrah, Tek Parti Döneminde Devletçilik, Liberte Yayınları, Ankara, 2009.  

ÇAHA,  Ömer,  “Cumhuriyet  Türkiye’sinin  İlk  Yıllarında  Sivil  Toplum”,  İslami 

Araştırmalar, Cilt: 8, Sayı: 2, (1995): 95-115.  

DEMİR,  Şeyhmus-SESLİ,  Mutlu-YILMAZ,  Veysel,  “Türk  Modernleşmesi:  “Eleştirel  Bir 

Bakış”, Sosyal Bilimler Araştırmaları Dergisi, Sayı: 2, (2008): 77-90.  

ERGÜN, Mustafa, Atatürk Devri Türk Eğitimi, Ocak Yayınları, Ankara, 1997.  

ERİŞ, Metin, “Cumhuriyet, Kuruluştan İdeolojik Saplantıya…”, Yeni Türkiye Cumhuriyet 

Özel Sayısı I, Sayı: 23-24, (1998): 631-648.  

GENÇ, Ernur, “Tanzimat’tan Cumhuriyet’e Kimlik, Misyon ve Vizyon Bağlamında Türk 

Aydını”, Akademik İncelemeler, Cilt: 2, Sayı: 1, (2007): 134-174.  

GİRİTLİ, İsmet, “KemalizminSosyo-Ekonomik Yönü”, Atatürk Devrimleri I. Milletlerarası 

Sempozyumu Bildirileri (10-14 Aralık 1973, İstanbul), Sermet Matbaası, İstanbul, 

1975.  

GÖLE, Nilüfer (b), “Türkiye’de Laiklik ve İslamiyet: Elitlerin ve Karşıt Elitlerin Oluşumu”, 

Yeni Türkiye Cumhuriyet Özel Sayısı III, Sayı: 23-24, (1998): 1601-1610.  

HEPER, Metin, Türkiye’de Devlet Geleneği, Doğu Batı, 2006.  

İNAN,  Afet,  Medeni  Bilgiler  ve  Atatürk’ün  El  Yazıları,  Türk  Tarih  Kurumu  Basımevi, 

Ankara, 1988.  

İNSEL, Ahmet, Türkiye Toplumunun Bunalımı, Birikim Yayınları, İstanbul, 2001.  

İREM, Nazım, “Jakobenizm-Cumhuriyetçilik Açmazında Kemalist Radikalizm”, Journal of 

---