67
1. XVIII asr matematikasi: Parij, London, Berlin Fanlar Akademiyalari.
2. Peterburg Fanlar akademiyasi. L.Eyler hayoti va ijodi. Rossiya matematika-
sining rivojidagi roli.
3. Funktsiya tushunchasining rivojlanishi.
4. XVIII asr oxiri va XIX asr boshlarida matematika.
XVIII asrda Evropada kapitalistik ishlab chiqarish usuli qaror topadi. Jamiyatn-
ing va ekonomikaning rivoji, ya’ni kapitalistik jamiyatning shakllanishi, ideologik
kontseptsiyalarning:
sotsial masalalarni, fanni, madaniyatni va boshqa sohalarni
qayta ko’rib chiqishga olib keladi. Sanoat revolyutsiyasi, jahon bozorining vujudga
kelishi va bular bilan bog’liq bo’lgan dengizda suzish, kemalar qurish, harbiy texni-
ka, issiqlik texnikasi, gidroenergetika va shunga o’xshash boshqa jamiyatning ama-
liy ehtiyojlari uchun zarur bo’lgan fanlar jadal suratlar bilan rivojlana boshladi. Ilmiy
tekshirishlarni yo’lga qo’yish uchun katta shaharlarda maxsus tashkilotlar –
fanlar
akademiyalari tashkil eta boshlandi.
Davlat qaramog’idagi bu FA lariga qirollar xomiylik qiladilar (eslang! O’rta asr
sharq).
Frantsuzlar: Dalamber, Lagranj, Laplas, Monj, Lejandr, Klero.
Inlglizlar: Teylor, Makloren, Stirling.
Nemislar: Lambert, o’auss, Leybnits.
Shvetsariyalik (Bazelь): Bernullilar denastiyasi, L.Eyler.
Asr boshida matematika ahvoli quyidagicha edi:
Matematik analiz – differentsial va integral hisobi rivojlanishi bilan uning yu-
qori bosqichi differentsial tenglamalar nazariyasi va variatsion hisobi shakllana bor-
di. Ќali o’zini tasdig’ini topmagan cheksiz kichiklar analizi metodi bilan echiladigan
masalalar doirasi kengayib boradi.
Algebra – mukammal harfiy-simvolik apparat yaratilgan bo’lib, algebraik ten-
glamalar nazariyasi va determinantlar nazariyasining yaratilishi. Istalgan darajali
algebraik tenglamani echishning umumiy usulini yaratish borasidagi urinishlar bilan
bog’liq.
Arifmetik hisoblashlar metodi – logarifmlar va ular bilan bog’liq ko’plab jad-
vallardan
foydalanishlar, hisoblash qurilmalaridan Shikkarda, Paskalь,
Leybnits
arifmometrlari, logarifmik shkala va boshqalarning yaratilishidir. Manfiy sonlar va
o’nli kasrlarning ommaviylashmagani bu boradagi kamchilikdir.
o’eometriya – elementar qismi va trigonometriya bo’limi bilan bir qatorda hali
yangi bo’lgan analitik geometriyadan foydalanish (Dekart, Ferma). Differentsial hi-
sobining geometrik tadbiqi differentsial geometriyaga asos soldi (Kavalьeri, Vallis,
Leybnits).
Dostları ilə paylaş: