Początki filozofii Religia I mitologia starożytnej Grecji

Wniosek

Związek przyczynowy nie jest związkiem koniecznym, bo taki związek można poznać tylko a priori.

Związku przyczynowego w tym sensie nie poznajemy empirycznie, że samo doświadczenie informuje nas tylko o stałym następstwie faktów, ale nie mówi o tym, że jeden fakt wynika z drugiego. Np. naciśnięcie spustu i wystrzał. Obserwacja oddawania strzału to stwierdzanie następstwa, nie wynikania.

Ad (1) Twierdzenia dotyczące faktów (matters of facts) nie są ani pewne, ani konieczne. Przeciwieństwo bowiem żadnego faktu nie zawiera sprzeczności, jest więc możliwe.

Przykład: z tego, że Słońce wschodziło dotąd codziennie, nie wynika, że wzejdzie także jutro.

Prawdziwość faktu opiera się na doświadczeniu, nie da się go dowieść, np. o samą analizę pojęcia słońce.

Nasze przekonanie, że tak będzie ma swoje podstawy psychologiczne, oparte na dotychczas wyrobionym nawyku i biorącym się z niego oczekiwaniu, nie aprioryczne.

Twierdzenia o faktach i twierdzenia o ideach różnią się:

- przedmiotem

- stopniem pewności

- stopniem uzasadnienia

- Rozważania krytyczne, cd

- Krytyka pojęcia siły

- Krytyka pojęcia substancji

Nie ma substancji duchowych (duszy)



Filozofia moralna*

Shaftsesbury (1671 – 1713)

-Autonomia filozofii moralnej

Teza: moralność jest zjawiskiem autonomicznym

Poznanie moralne jest niezależne od poznania świata zewnętrznego.

Ergo: filozofia moralna jest samodzielną dziedziną badań

versus moralność jako zjawisko heteronomiczne, pochodne:

- od religii; podejście filozofii chrześcijańskiej

- od natury ludzkiej; podejście naturalistyczne (Hobbes)

Teza: Człowiek w swoim postępowaniu kieruje się nie tylko interesem własnym ale i sympatią dla innych; nie tylko wyrachowaniem, ale też entuzjazmem.

Utylitaryzm

Utylitaryzm (łacińskie utilis – użyteczny) – postawa zwana też filozofią zdrowego rozsądku (common sense), kierunek etyki zapoczątkowany w XVIII w., według którego najwyższym dobrem jest pożytek jednostki lub społeczeństwa, a celem wszelkiego działania powinno być największe szczęście największej liczby istot żywych.

Programem utylitarystów jest próba obiektywnego ustalenia zasad działań przynoszących pozytywne i negatywne efekty. Podstawowym kryterium rozróżniania działań pozytywnych i negatywnych stała się dla utylitarystów zasada użyteczności. Głosi ona, że postępowanie jest słuszne, jeśli prowadzi do uzyskania jak największej ilości szczęścia i jak najmniejszej ilości nieszczęścia, przy czym dla różnych odłamów utylitaryzmu samo pojęcie szczęścia było różnie pojmowane przez różnych przedstawicieli tego kierunku filozofii, co prowadziło często do skrajnie różnych wniosków praktycznych. Wielu utylitarystów podkreśla wagę efektów postępowania. Ich zdaniem, intencja czynu nie ma większego znaczenia etycznego – ważne jest tylko, czy daje on więcej efektów korzystnych czy szkodliwych.

W potocznym znaczeniu utylitaryzm to dążenie do osiągania celów praktycznych, materialnych.

Zasada utylitaryzmu – naczelna teza angielskiej filozofii moralnej Oświecenia

Problem:

- człowiek naprawdę dąży tylko do własnego interesu

- jak więc dążenia i postępowanie człowieka mogą być moralne?

Th. Hobbes  (1588 - 1679) 

Prawo natury: Każda istota zabiega o własny interes, o własną przyjemność. Konkretna postać tego interesu zależy od warunków społecznych, w jakich żyje.

Teza naturalistyczna: Człowiek jest częścią natury i podlega jej prawom.

Etyka: naturalistyczna, egoistyczna, hedonistyczna.

Adam Smith (1723 - 1790) – szkocki myśliciel i filozof, autor Badań nad naturą i przyczynami bogactwa narodów (1776), które były jedną z pierwszych prób usystematyzowania wiedzy na temat historii rozwoju przemysłu i handlu w Europie. Dokonania Smitha były podstawą do wyodrębnienia ekonomii jako osobnej dziedziny nauki. Jego prace są jednymi z najbardziej znanych i cenionych opracowań na temat gospodarki rynkowej, kapitalizmu i liberalizmu.

Filozofia Oświecenia we Francji, 2. poł. XVIII w.

- Monteskiusz, Wolter - francuscy wolnomyśliciele sprowadzili angielską filozofię Oświecenia do Francji

- Ok. połowy XVIII w. – przewrót w kulturze umysłowej Francji; zwrot od kartezjanizmu do filozofii angielskiej.

Francais-Marie Arouet (Wolter) (1694 – 1778)



- zamek Ferrey w Szwajcarii

- przywódca i symbol ruchu liberalnego w całej Europie

Pisma

- Listy o Anglikach 1734 r

- traktaty filozoficzne

Hasła Oświecenia: rozum, przyroda, ludzkość

Poglądy

Racjonalizm; ideologia rozumu

Tezy filozofii Oświecenia:

Rozum -

- rozum jest miarą prawdy

- rozum formuje się na drodze doświadczenia

- rozum jest władzą wszechmocną i niezawodną

- rozum jest jednakowy u wszystkich, we wszystkich czasach

- postęp rozumu; rozum jest zdolny osiągnąć wszystko; ludzkość ma przed sobą perspektywę nieograniczonego postępu.

- autorytet i objawienie winny, jako czynniki irracjonalne, być wytępione i ustąpić miejsca rozumowi

Średniowiecze –wieki ‘ciemne’

Naturalizm

Zasadnicza teza Oświecenia: nie istnieje świat nadprzyrodzony, jest tylko świat przyrodzony, naturalny; nie ma objawienia.

Wolter: głównym wrogiem prawdy i postępu jest chrześcijaństwo oraz powstała z ducha chrześcijaństwa metafizyka; filozofia Średniowiecza, ale także kartezjanizm.

Filozofia religii Oświecenia:

- odrzucenie teizmu

- ateizm lub deizm

Etyka sprawiedliwości i ulgi w cierpieniu

Cele ludzkiego działania:

- naprawić istniejące w świecie zło

- zmniejszyć istniejące w świecie cierpienie

- współdziałać ze sprawiedliwością

Filozofia encyklopedystów (1751 – 1772)

Encyklopedia

Denis Diderot





Denis Diderot (1713 – 1784) - filozof, pisarz, krytyk literatury i sztuki

Denis Diderot był inicjatorem, naczelnym redaktorem i jednym z głównych twórców Encyklopedii (1751–1772), która zebrała dorobek myśli społecznej, filozoficznej i moralnej europejskiego oświecenia. Sam napisał szereg artykułów z dziedziny filozofii, sztuki i rzemiosła. To monumentalne dzieło współtworzył z nim matematyk Jean le Rond d’Alembert. Prace nad Encyklopedią rozpoczął w roku 1745 i prowadził je przez 27 lat. Nie było to łatwe, gdyż kilkakrotnie był aresztowany i osadzony w więzieniu z powodów religijnych.

Najbardziej znanym dziełem Diderota jest Kubuś Fatalista i jego pan (Jacques le Fataliste et son maître, wyd. 1796), a najbardziej znaną powieścią Zakonnica (La Religieuse, wyd. 1796).

Jest twórcą nowatorskiej teorii dramatu mieszczańskiego, umieszczającej utwory dramatyczne między komedią i tragedią, co miało być bliższe rzeczywistości.

Filozofia encyklopedystów: opozycja wobec całej tradycji chrześcijańskiej metafizyki; przeciw supranaturalizmowi, idealizmowi i dualizmowi.

Naczelne hasło encyklopedystów: idea przyrody

- Wartość ma jedynie nauka.

opozycja wobec całej tradycji chrześcijańskiej metafizyki; przeciw supranaturalizmowi, idealizmowi i dualizmowi.

Z ogólnej filozofii encyklopedystów wyłoniły się:

- materializm nowożytny; La Mettrie, Holbach

- sensualizm nowożytny; Condillac

- pozytywizm; d’Alembert

- utylitaryzm; Helvetius

„Wielka encyklopedia francuska” (oryginalny tytuł Encyclopédie, ou dictionnaire raisonné des sciences, des arts et des métiers – encyklopedia albo słownik rozumowany nauk, sztuk i rzemiosł) – encyklopedia wydawana we Francji w latach 1751-1766, a z późniejszymi suplementami i wydaniami poprawionymi – w 1772, 1777 i 1780. Encyklopedia ta w późniejszych latach doczekała się wielu wydań w tłumaczeniu na inne języki i wydawnictw wzorujących się na niej i z niej korzystających.

Encyklopedię redagował zespół pod kierownictwem D. Diderota i J. d’Alemberta. W skłąd zespołu wchodzili m. in.: Voltaire, Ch. L. de Montesquieu, J. Jak Rousseau, E. B. de Condillac.W zamierzeniu Encyclopédie miała być kompendium ówczesnej wiedzy z zakresu nauki, sztuki i rzemiosła, a jej twórcy sami za cel zakładali dokonanie „zmiany myślenia”. We wprowadzeniu pn. Discours Préliminaire des Éditeurs napisanym przez d'Alemberta w otwarty sposób przedstawiono oświeceniowe ideały. Uważa się, że to monumentalne dzieło stało się jednym ze szczytowych osiągnięć okresu Oświecenia.

Jean Le Rond d'Alembert (1717 – 1783) i pozytywizm



Znakomity rozwój nauk ścisłych (matematyka, fizyka) we Francji XVIII w.

Źródło filozofii d’Alemberta: matematyka i fizyka matematyczna

uczony - akademik rozwijający się i działający w zrzeszeniu specjalistów

Pozytywizm

Pozytywizm wyszedł ze środowiska uczonych zajmujących się naukami ścisłymi

Idee pozytywizmu:

Cele:

– całkowita pewność wiedzy

– ograniczenia zakresu badań do faktów

1) Pozytywistyczna koncepcja nauki

Nauka to zbiór zdań (twierdzeń) całkowicie pewnych – faktów

Pewność charakteryzuje fakty zewnętrzne, nie obejmuje twierdzeń psychologicznych – postawa obiektywna

Metoda nauki

Zalecenia metodologiczne:

- Należy trzymać się faktów i nie wymyślać hipotez (hipotheses non fingo Newton)

- Z nauki należy wyłączyć wszelka metafizykę.

Procedura naukowa:

- zbieranie, gromadzenie faktów

- ustalanie praw, które rządzą odnośnymi faktami

Cel postępowania naukowego: rozumowe ujęcie faktów

2) Pozytywistyczna koncepcja filozofii

- Wszystkie fakty są ustalane i opracowywane przez nauki szczegółowe

- Przedmiotem filozofii nie mogą być więc fakty.

- Filozofia – nauką drugiego stopnia, zajmującą się faktami już opracowanymi przez nauki szczegółowe; synteza wyników nauk szczegółowych

- Inaczej: filozofia nauką o naukach, zasadach nauki, nie nauką o bycie

- Jednym z zadań filozofii – klasyfikacja nauk. Według d’Alemberta nauki układają się według coraz większego stopnia abstrakcji.

3) Społeczne i biologiczne uwarunkowanie wiedzy

Istnieją określone warunki powstawania i wytwarzania wiedzy:

- warunki społeczne; nauka jest tworem zbiorowym, ma społeczna genezę

- warunki biologiczne; rodzaj instynktu

Immanuel Kant (1724 – 1804) *



Dwie rzeczy napełniają umysł coraz to nowym i wzmagającym się podziwem i czcią, im częściej i trwalej się nad nimi zastanawiamy: niebo gwiaździste nade mną i prawo moralne we mnie.

Zwei Dinge erfüllen das Gemüt mit immer neuer und zunehmender Bewunderung und Ehrfurcht, je öfter und anhaltender sich das Nachdenken damit beschäftigt: Der bestirnte Himmel über mir, und das moralische Gesetz in mir.

Źródło: O dwóch rzeczach, które napełniają duszę podziwem

- Filozofia XVIII w.:

– filozofia oświeceniowa

– filozofia „krytyczna”

oświeceniowa

nauka drugiego stopnia; synteza wyników nauk szczegółowych

Przewrót kopernikański w filozofii „krytycznej”: to przedmioty zależą od myśli, a nie myśl od przedmiotów

I Metoda filozofii

1) Zagadnienie sądów syntetycznych a priori

a) Wyjściowe pytanie: Na jakiej podstawie to, co w nas nazywa się przedstawieniem rzeczy, odnosi się do przedmiotu?

- Dane nam są bowiem przedstawienia, a my twierdzimy o rzeczach.

Badanie transcendentalne: przekraczanie granic podmiot i odnoszenie się do samych przedmiotów.

b) Dwojaki podział sądów

Pierwszy (stosunek doświadczenia):

- Sądy powzięte na podstawie doświadczenia: empiryczne, a posteriori

- Sądy od doświadczenia niezależne: a priori

Drugi (budowa sądu):

- Sądy analityczne

A jest B

B odnosi się do (jest zawarte w) definicji A lub tego, co z definicji wynika, np. Kawaler jest mężczyzną.

- Sądy syntetyczne

A jest B

B nie jest zawarte w definicji A lub nie da się z definicji wywieść np. Ołówek jest zielony.

Sądy syntetyczne a priori: sądy o przedmiocie, które ani nie opierają się na pojęciu danego przedmiotu, ani nie powstały z doświadczenia.

Teza: Sądy syntetyczne a priori:

- są pewne, konieczne i powszechne

- powiększają zakres wiedzy

2) Metoda transcendentalna

a) Wyjściowe twierdzenie: istnieje nauka

b) Pytanie: Jak możliwa jest nauka? Jak możliwe są sady syntetyczna a priori?

c) Teza: Są „dwa pnie poznania”: zmysły i rozum

d) Podział władzy myślenia:

- rozsądek (Verstand) – zdolność do tworzenia pojęć na podstawie danego materiału

- rozum (Vernunft) – zdolność do wyciągania wniosków, które wybiegają poza materiał doświadczenia w dziedzinę bytu absolutnego.

II Teoria poznania

1) Przestrzeń i czas

a) Przebieg poznania

- Poznanie zaczyna się od kontaktu zmysłów z rzeczami; rzeczy pobudzają (affizieren) zmysły.

- Wynikiem tego pobudzenia jest wrażenie (Empfindung).

- Jednostkowe wyobrażenie/przedstawienie rzeczy (Anschauung) zawierają, poza materiałem czysto wrażeniowym także przestrzeń i czas.

b) Analiza przestrzeni i czasu

- Wrażenia są czasowe i przestrzenne, ale

- Przestrzeń i czas nie są przedmiotami wrażeń, tj. nie można zobaczyć wzrokowo lub dotknąć ani przestrzeni, ani czasu

- Przestrzeń i czas nie są pojęciami, bo są jednostkowe, a nie ogólne.

Wniosek: Przestrzeń i czas są wyobrażeniami (zmysłowymi treściami poznawczymi) a priori

Rozwinięcie: Przestrzeń nie jest jednym z wyobrażeń empirycznych; to wyobrażenie przestrzeni, które jest a priori, umożliwia organizację (uporządkowanie) doświadczeń na „zewnętrzne” i „wewnętrzne”.

- Wyobrażenie przestrzeni jest wyobrażeniem koniecznym, niemożliwym do usunięcia.

- Podobnie: czas

Teza: Przestrzeń i czas:

- są sposobami zorganizowania (uporządkowania) zmysłów

- są apriorycznymi formami zmysłowości

- są subiektywne

Przestrzeń i czas nie są istniejącymi poza nami realnymi przedmiotami – istnieją „w nas” jako formy naszej zmysłowości.

2) Analityka transcendentalna (kategorie)

Rozsądek (Verstand) ma, podobnie jak zmysłowość, swoje formy aprioryczne.

Tworzenie wiedzy:

– przejście od sądów postrzegawczych (Wahrnemungsurtele), np. Jest mi ciepło.

do zdań doświadczalnych (Erfahrungsurtele), np. Słońce świeci.

Transcendentalny wywód kategorii: Pojęcia są warunkiem przedmiotów.

Sedno filozofii Kanta: jaźń (świadomość) jest warunkiem przedmiotów.

3) „Przewrót kopernikański

Teza: Sądy a priori są stosują się do przedmiotów dlatego, że przedmioty są przez owe sądy ukształtowane, nie są od nich niezależne.

Przewrót kopernikański to odwrócenie sposobu myślenia: to pojęcia umożliwiają doświadczenie, a nie na odwrót.

Czwarty okres filozofii nowożytnej - okres systemów

1) Odnowienie metafizyki

2) Maksymalistyczny program filozofii

Johann Gottlieb Fichte (1762 – 1814) *

Filozofia jaźni

Friedrich Schelling (1775 – 1854) *

„Intellektuelle Anschauung”

Filozofia Absolutu

Georg Wilhelem Friedrich Hegel (1770 – 1831) *



1) Idealizm ewolucyjny

2) Metoda dialektyczna

- prawa dialektyki: teza, antyteza  synteza

3) Filozofia państwa i dziejów

Część 3: Filozofia współczesna

Filozofia XIX w.

Od ok. 1830 r.

Charakterystyka okresu:

- zmiana orientacji w filozofii: z maksymalistycznej na minimalistyczną

- agnostycyzm w metafizyce

- wizytówka okresu: ignorabimus, E. du Bois-Reymond (1872)

- cel nowej filozofii: poprawiać i ulepszać naukę

Ogólne cechy okresu:

- empiryzm;

- wiedza: fakty i wnioski, które z nich wynikają

- wiedzę zdobywa się jedynie poprzez doświadczenie