dir
və cəmiyyətdə korrupsiyanın qarşısını almaq, aşkarla-
maq
və təqib etmək tədbirləri ilə məşğul olur
86
.
İcraedici orqan özünün siyasi qərarlarını anti-korrup-
siya standardla
rı tətbiq etməklə yerinə yetirə bilər,belə-
lik
lə,etibarlı şəkildə özünün korrupsiyaya qarşı sadiqliyi-
ni nüma
yiş etdirər..
İzləmə təsisatlarının ya-
ra
dılması
İcraedici orqan, polis xidmətinə müstəqil izləmə tə-
min etməklə səlahiyyətləndirilən təsisatlar qura bilər.Bu
təsisatlara xüsusiləşmiş polis izləmə strukturları daxil ola
bi
lər..
Hökü
mət nazirlikləri
87
və ya polis rəhbərliyi /idarə
hey
əti/komissiyaları mülki şəxslər tərəfindən rəhbərlik
edilir (polis
işçiləri tərəfindən yox), onlar, həmçinin,anti-
korrupsiya siyas
əti də daxil olmaqla polis orqanlarına nə-
zar
ət edirlər.Bir çox ölkələrdə onlar seçilmiş rəsmilərin
adından polis üzərində izləmə aparırlar.
Mü
fəttişliklər polisin qanun,aparılan siyasət və davra-
nış kodeksinə necə riayət etdiklərini yoxlamaq üçün tap-
şırıqlar alır. (məsələn, Böyük Britaniyada
88
” Her
Majesty’s Inspectorate of the Constabulary - Fransada
89
Inspection de la Gendarmerie National, Inspection
Générale des Services and Inspection Générale des
Services de la Police Nationale Inspecção Geral Da
Administração Interna – Potuqaliyada
90
və
Rijksrecherche – Hollandiyada
91
). Bu iz
ləmə təsisatları
seçil
miş siyasi rəsmilərlə polis arasında bufer rolunu oy-
na
yır, beləliklə siyasi rəhbərliyin polis işlərinə uyğunsuz
siyasi müdaxi
ləsini minimuma endirir.
Resursla
rın idarə edilməsi
prosedurla
rına nəzarət edil-
məsi
Özünün siya
sət müəyyən edən rolu ilə,icra orqanı, po-
lis işçiləri yığılan,seçilən və rütbələri artırılan zaman isti-
fa
də olunan kriteriyanı müəyyən edə bilər və ya mövcud
kriteriya
nı təftiş edə bilər. İcra orqanı korrupsiya və ya
başqa cinayətlə məhkum olunan namizədləri işə almağı
qada
ğan edə bilər. Məsələn,Keniyada,anti-korrupsiya ko-
missiya
sının təhqiqatı əsasında,hökümət yığılmış üç min
nəfər yeni polis işçilərini qəbul etmədi və altmış nəfər
po
lis işçisini yeni polis işçilərindən rüşvət alıb işə götür-
208
dük
lərinə görə işdən çıxardı
92
.
İcra orqanları ödəmə siyasətlərini müşahidə edə bilər
və maliyyə ayırmalarının düzgün bölünməsini təmin edə
bi
lər. Tədqiqatlar göstərir ki,bir çox ölkələrdə polis işçi-
lərinin maaşları tez-tez ödənilmir,gecikdirilir və ya rəh-
bərlik tərəfindən istifadə olunur,onlara avadanlıq veril-
mir,po
lis işçiləri öz pulları ilə forma,benzin,cihaz alır və
telefon
zəngləri edir
93
.Korrupsiya
nın əsas aparıcı
elementləri uyğun maaşın və avadanlığın olmamasıdır.
Korrupsiyaya qar
şı mühüm alət icra orqanının fondlar və
ma
aşları verməsi və müşahidə etməsi səlahiyyətidir.
4.3.2.
Yaranan prob
lemlər
Bü
tün kənar izləmə strukturlarını götürsək,polisə təsir etmək baxımından icra orqanı
ən böyük səlahiyyətə və ən böyük imkana malikdir. İcra orqanı ilə polisin sahələri və mə-
suliy
yət dairələri arasında aydın xətlərin çəkilməsi çox vacidbir. Ona görə ki, siyasi mü-
daxi
lə korrupsiyaya yol açar və hətta onu şirnikləndirər,məsələn,hökümətə qarşı legitim
dinc nüma
yişlərin qarşısını alaraq,polisdən cinayət törətməkdə şübhəli bilinən siyasətçilə-
ri
və başqa elita nümayəndələrini həbs etməməyi tələb edərək və ya polis işçisinin vəzifə-
sini siyasi parti
ya ilə bağlı olduğuna görə artiraraq
94
.
İcra orqanı ilə polisin fərqli mandat-
la
rını başa düşməyin digər yolu ondan ibarətdir ki,icra orqanları “siyasi məsuliyyət” daşı-
yır və polis orqanları isə “operativ məsuliyyət”
95
da
şıyıcılarıdır. Demokratik ölkələr bu
fərqi möhkəm şəkildə saxlamağa çalışırlar, çünki bu fərq polisin xalqın arzuladığı işləri
gör
məsini və icra orqanının polisin müstəqilliyini və məhsuldarlığını təhlükə altına qoya
bi
lən işlərinə müdaxilə etməməsini təmin edir.
4.3.3.
Tövsi
yələr
Po
lis ilə icra orqanı arasındakı münasibətləri idarə edən qaydalar elə olmalıdır
ki,konkret
əməliyyat və ya hüquq mühavizə qərarları ilə əlaqədar bütün məsələlərdə polis
özü
nün peşəkar yanaşmaları əsasında sərbəst hərəkət etsin. Ümumi siyasətlə bağlı bütün
məsələlərdə,onlara demokratik yolla seçilmiş icra orqanı tərəfindən nəzarət edilir
96
. Bu
fərqi dərk etmək çətin ola bilər və mümkündür ki,boz zonalar hələ də qalsın.Aşağıdakı
tövsi
yələr, icra orqanlarının əməliyyatlara müdaxiləsini minimuma endirməklə polis ca-
vabdehliyini maksimum
laşdırmaqla qeyri müəyyənliyi azaldaraq icra orqanı ilə polis ara-
sındakı münasibətlərin hansı yollarla formalaşdırılmasını göstərir.
Aydın hüquqi çərçivə yaratmalı. Çox zaman həm polis,həm də siyasətçilər özlərinin
məsuliyyət dairələrinin bölünməsi zərurəti haqqında bilirlər,lakin hansı məsələlərin özəl-
lik
ləri kimin səlahiyyətində olacağı aydınlaşa bilmir
97
. Qanunveri
ci çərçivə daha aydın və
209
daha konkret olduqca,o zaman icra orqanla
rının nəzarəti harada bitməli və polisin işi ha-
ra
da başlamalı suallarına cavab vermək asan olur.
İcra orqanı-polis menasibətlərinin şəffaflığı. İcra orqanından polis xidmətinə gələn is-
tənilən siyasi qərar və ya göstəriş bu siyasətin formalaşmasına gətirən qərar vermə pros-
edurunun hesaba
tı ilə birlikdə rəsmi kanallar vasitəsilə göndərilməlidir. Bu spesifik siya-
sətlərin post facto(hadisə artıq baş verəndən sonra) analizlərinə kömək edir və maraqların
üst-üs
tə düşməsinin qarşısını alır(polis rəisləri ilə icra orqanları bir məsələ ilə bağlı özəl
olaraq
və ya hər hansı sosial toplantı düzənləyərək anlaşdıqları zaman baş verir).
Ida
rəetmə sisteminin ciddi saxlanması. İcra orqanı heç bir zaman rəsmi polis idarəe-
tmə sistemini qulaqardına vurmalı deyil və aşağı rütbəli polis işçiləri ilə təmaslara cəhd
etməməlidir və ya polis rəhbərliyini yan keçərək onlarla iş görməməlidir. Polis idarəetmə
sistemi
nə ciddi riayət edilməsi, mütəxəssis polis komandirlərinin etiraz etdikləri siyasətə
icra orqanla
rının polislik etməsinə izn vermir. Əgər icra orqanları ilə polis komandirləri
ara
sında köklü fikir ayrılıqları mövcuddursa, uyğun kanallar vasitəsilə polis rəhbərliyinin
əvəz edilməsi həyata keçirilməlidir.
4.4. Parlament
Parlament korrupsiya il
ə mübarizədə iki əsas rola malikdir: 1) qanunverici və 2) izləmə
98
4.4.1.
Qanunvericilik rolu
Polis idar
əçiliyi üçün və xüsusilə də korrupsiya ilə mübarizədə, parlamentlərin ən gö-
rün
ən töhvəsi polis korrupsiyasını cilovlamaq üçün hüquqi çərçivə yaradan qanunvericili-
yin q
əbul edilməsidir. Bu cür hüquqi çərçivə dörd növ qanundan ibarətdir: 1) korrupsiya-
nı cinayət sayan qanun 2) hökümətdə şəffaflıq və hesabatlılığı sövq edən qanun, 3)polisin
manda
tını və səlahiyyətlərini nizamlayan qanun və 4)izləmə təsisatlarını qurmağa imkan
ver
ən qanunlar.
1.
Korrupsiya
nı cinayət sayan qanunlar. Bu birinci kateqoriya,korrupsiyanı
c
əzalandırmağa yönəlir. Bu cür qanunlar,ya korrupsiyanı cinayət sayan maddələr-
d
ən ibarət ümumi cinayət kodeksinin tərkib hissəsi ola bilər,ya da ayrıca anti-kor-
rupsiya qanunla
rı ola bilər.
2.
Höküm
ətdə şəffaflıq və hesabatlılığı sövq edən qanunlar.Bu ikinci kat-
eqoriya
nın funksiyası korrupsiyanın baş verməsinin qarşısını almaqdır. Hökümət-
d
ə hesabatlılığı və şəffaflığı sövq edən və beləliklə korrupsion davranış imkanla-
rını azaldan qanunlar vardır. Bu cür qanunlar özəl olaraq informasiyaya çıxı-
şı,söz azadlığını və içəridən xəbər verən şəxsin qorunmasını nizamlayır.
3.
Polisin manda
tını və səlahiyyətlərini nizamlayan qanunlar. Bu üçüncü
kateqoriya, polisin manda
tı və səlahiyyətləri ilə bağlıdır
99
. Bu qanunlara korrup-
210
Dostları ilə paylaş: |