Pol is düRÜstlüYÜ haqqin da vəSAİT

dir 
və cəmiyyətdə korrupsiyanın qarşısını almaq, aşkarla-
maq 
və təqib etmək tədbirləri ilə məşğul olur
86
.  
İcraedici orqan özünün siyasi qərarlarını anti-korrup-
siya standardla
rı tətbiq etməklə yerinə yetirə bilər,belə-
lik
lə,etibarlı şəkildə özünün korrupsiyaya qarşı sadiqliyi-
ni nüma
yiş etdirər.. 
İzləmə təsisatlarının ya-
ra
dılması 
İcraedici orqan, polis xidmətinə müstəqil izləmə tə-
min etməklə səlahiyyətləndirilən təsisatlar qura bilər.Bu 
təsisatlara xüsusiləşmiş polis izləmə strukturları daxil ola 
bi
lər.. 
Hökü
mət nazirlikləri
87
 
və ya polis rəhbərliyi /idarə 
hey
əti/komissiyaları mülki şəxslər tərəfindən rəhbərlik 
edilir (polis 
işçiləri tərəfindən yox), onlar, həmçinin,anti-
korrupsiya siyas
əti də daxil olmaqla polis orqanlarına nə-
zar
ət edirlər.Bir çox ölkələrdə onlar seçilmiş rəsmilərin 
adından polis üzərində izləmə aparırlar.  
Mü
fəttişliklər polisin qanun,aparılan siyasət və davra-
nış kodeksinə necə riayət etdiklərini yoxlamaq üçün tap-
şırıqlar alır. (məsələn, Böyük Britaniyada
88
” Her 
Majesty’s Inspectorate of the Constabulary - Fransada
89
 
Inspection de la Gendarmerie National, Inspection 
Générale des Services and Inspection Générale des 
Services de la Police Nationale  Inspecção Geral Da 
Administração Interna – Potuqaliyada
90
  
və 
Rijksrecherche – Hollandiyada
91
). Bu iz
ləmə təsisatları 
seçil
miş siyasi rəsmilərlə polis arasında bufer rolunu oy-
na
yır,  beləliklə siyasi rəhbərliyin polis işlərinə uyğunsuz 
siyasi müdaxi
ləsini minimuma endirir. 
Resursla
rın idarə edilməsi 
prosedurla
rına nəzarət edil-
məsi  
Özünün siya
sət müəyyən edən rolu ilə,icra orqanı, po-
lis işçiləri yığılan,seçilən və rütbələri artırılan zaman isti-
fa
də olunan kriteriyanı müəyyən edə bilər və ya mövcud 
kriteriya
nı təftiş edə bilər. İcra orqanı korrupsiya və ya 
başqa cinayətlə məhkum olunan namizədləri işə almağı 
qada
ğan edə bilər. Məsələn,Keniyada,anti-korrupsiya ko-
missiya
sının təhqiqatı əsasında,hökümət yığılmış üç min 
nəfər yeni polis işçilərini qəbul etmədi və altmış nəfər 
po
lis işçisini yeni polis işçilərindən rüşvət alıb işə götür-
208 

---

dük
lərinə görə işdən çıxardı
92
.  
İcra orqanları ödəmə siyasətlərini müşahidə edə bilər 
və maliyyə ayırmalarının düzgün bölünməsini təmin edə 
bi
lər. Tədqiqatlar göstərir ki,bir çox ölkələrdə polis işçi-
lərinin maaşları tez-tez ödənilmir,gecikdirilir və ya rəh-
bərlik tərəfindən istifadə olunur,onlara avadanlıq veril-
mir,po
lis işçiləri öz pulları ilə forma,benzin,cihaz alır və 
telefon 
zəngləri edir
93
.Korrupsiya
nın əsas aparıcı 
elementləri uyğun maaşın və avadanlığın olmamasıdır. 
Korrupsiyaya qar
şı mühüm alət icra orqanının fondlar və 
ma
aşları verməsi və müşahidə etməsi səlahiyyətidir. 
 
4.3.2. 
Yaranan prob
lemlər   
Bü
tün kənar izləmə strukturlarını götürsək,polisə təsir etmək baxımından icra orqanı 
ən böyük səlahiyyətə və ən böyük imkana malikdir. İcra orqanı ilə polisin sahələri və mə-
suliy
yət dairələri arasında aydın xətlərin çəkilməsi çox vacidbir. Ona görə ki, siyasi mü-
daxi
lə korrupsiyaya yol açar və hətta onu şirnikləndirər,məsələn,hökümətə qarşı legitim 
dinc nüma
yişlərin qarşısını alaraq,polisdən cinayət törətməkdə şübhəli bilinən siyasətçilə-
ri 
və başqa elita nümayəndələrini həbs etməməyi tələb edərək və ya polis işçisinin vəzifə-
sini siyasi parti
ya ilə bağlı olduğuna görə artiraraq
94
. 
İcra orqanı ilə polisin fərqli mandat-
la
rını başa düşməyin digər yolu ondan ibarətdir ki,icra orqanları “siyasi məsuliyyət” daşı-
yır və polis orqanları isə “operativ məsuliyyət”
95
 da
şıyıcılarıdır. Demokratik ölkələr bu 
fərqi möhkəm şəkildə saxlamağa çalışırlar, çünki bu fərq polisin xalqın arzuladığı işləri 
gör
məsini və icra orqanının polisin müstəqilliyini və məhsuldarlığını təhlükə altına qoya 
bi
lən işlərinə müdaxilə etməməsini təmin edir. 
4.3.3. 
Tövsi
yələr  
Po
lis ilə icra orqanı arasındakı münasibətləri idarə edən qaydalar elə olmalıdır 
ki,konkret 
əməliyyat və ya hüquq mühavizə qərarları ilə əlaqədar bütün məsələlərdə polis 
özü
nün peşəkar yanaşmaları əsasında sərbəst hərəkət etsin. Ümumi siyasətlə bağlı bütün 
məsələlərdə,onlara demokratik yolla seçilmiş icra orqanı tərəfindən nəzarət edilir
96
. Bu 
fərqi dərk etmək çətin ola bilər və mümkündür ki,boz zonalar hələ də qalsın.Aşağıdakı 
tövsi
yələr, icra orqanlarının əməliyyatlara müdaxiləsini minimuma endirməklə polis ca-
vabdehliyini maksimum
laşdırmaqla qeyri müəyyənliyi azaldaraq icra orqanı ilə polis ara-
sındakı  münasibətlərin hansı yollarla formalaşdırılmasını göstərir.    
Aydın hüquqi çərçivə yaratmalı.  Çox zaman həm polis,həm də siyasətçilər özlərinin 
məsuliyyət dairələrinin bölünməsi zərurəti haqqında bilirlər,lakin hansı məsələlərin özəl-
lik
ləri kimin səlahiyyətində olacağı aydınlaşa bilmir
97
. Qanunveri
ci çərçivə daha aydın və 
209 

---

daha konkret olduqca,o zaman icra orqanla
rının nəzarəti harada bitməli və polisin işi ha-
ra
da başlamalı suallarına cavab vermək asan olur.  
İcra orqanı-polis menasibətlərinin şəffaflığı. İcra orqanından polis xidmətinə gələn is-
tənilən siyasi qərar və ya göstəriş bu siyasətin formalaşmasına gətirən qərar vermə pros-
edurunun hesaba
tı ilə birlikdə rəsmi kanallar vasitəsilə göndərilməlidir. Bu spesifik siya-
sətlərin post facto(hadisə artıq baş verəndən sonra) analizlərinə kömək edir  və maraqların 
üst-üs
tə düşməsinin qarşısını alır(polis rəisləri ilə icra orqanları bir məsələ ilə bağlı özəl 
olaraq 
və ya hər hansı sosial toplantı düzənləyərək anlaşdıqları zaman baş verir). 
Ida
rəetmə sisteminin ciddi saxlanması. İcra orqanı heç bir zaman rəsmi polis idarəe-
tmə sistemini qulaqardına vurmalı deyil və aşağı rütbəli polis işçiləri ilə təmaslara cəhd 
etməməlidir və ya polis rəhbərliyini yan keçərək onlarla iş görməməlidir. Polis idarəetmə 
sistemi
nə ciddi riayət edilməsi, mütəxəssis polis komandirlərinin etiraz etdikləri siyasətə 
icra orqanla
rının polislik etməsinə izn vermir. Əgər icra orqanları ilə polis komandirləri 
ara
sında köklü fikir ayrılıqları mövcuddursa, uyğun kanallar vasitəsilə polis rəhbərliyinin 
əvəz edilməsi həyata keçirilməlidir. 
4.4.  Parlament 
Parlament korrupsiya il
ə mübarizədə iki əsas rola malikdir: 1) qanunverici və 2) izləmə
98
 
 
4.4.1. 
Qanunvericilik rolu  
Polis idar
əçiliyi üçün və xüsusilə də korrupsiya ilə mübarizədə, parlamentlərin ən gö-
rün
ən töhvəsi polis korrupsiyasını cilovlamaq üçün hüquqi çərçivə yaradan qanunvericili-
yin q
əbul edilməsidir. Bu cür hüquqi çərçivə dörd növ qanundan ibarətdir: 1) korrupsiya-
nı cinayət sayan qanun 2) hökümətdə şəffaflıq və hesabatlılığı sövq edən qanun, 3)polisin 
manda
tını və səlahiyyətlərini nizamlayan qanun və 4)izləmə təsisatlarını qurmağa imkan 
ver
ən qanunlar.  
 
1.
 
Korrupsiya
nı cinayət sayan qanunlar. Bu birinci kateqoriya,korrupsiyanı 
c
əzalandırmağa yönəlir. Bu cür qanunlar,ya korrupsiyanı cinayət sayan maddələr-
d
ən ibarət ümumi cinayət kodeksinin tərkib hissəsi ola bilər,ya da ayrıca anti-kor-
rupsiya qanunla
rı ola bilər. 
 
2.
 
Höküm
ətdə  şəffaflıq  və  hesabatlılığı  sövq edən  qanunlar.Bu  ikinci kat-
eqoriya
nın funksiyası korrupsiyanın baş verməsinin qarşısını almaqdır. Hökümət-
d
ə hesabatlılığı və şəffaflığı sövq edən və beləliklə korrupsion davranış imkanla-
rını  azaldan  qanunlar vardır. Bu cür qanunlar özəl olaraq informasiyaya  çıxı-
şı,söz azadlığını və içəridən xəbər verən şəxsin qorunmasını nizamlayır. 
 
3.
 
Polisin manda
tını  və  səlahiyyətlərini nizamlayan qanunlar. Bu üçüncü 
kateqoriya, polisin manda
tı və səlahiyyətləri ilə bağlıdır
99
. Bu qanunlara korrup-
210 

---